SİYAH sıf. ve a. (fars. siyah).
1. Beyaza ve diğer renklere göre, güneş ışınlarının olmayışı ya da tümüyle soğurulması sonucu en koyu olarak beliren renk ve bu renkte olan şeyler için kullanılır: Siyah mürekkep. Siyah, saçlar.
2. Derisi, temel ortak özellik olarak BEYAZ’a ya da SARI’ya oranla çok koyu pigmentlerden oluşan bir kimse, bir topluluk; bu toplulukların bulundukları böjge ve onlarla ilgili şeyler için kullanılır: Ünlü siyah şarkıcı. Siyah Afrika.
3. Rengi, aynı türden bir başka şeye oranla daha koyu olan bir şey için kullanılır: Siyah üzüm. Siyah gözlükler.
—Esk. Siyah-baht, talihsiz, bahtı kötü olan. || Siyah-çerde, esmer yüzlü. || Siyah-çeşm, kara gözlü. |j Siyah-dest, haris, şanssız. || Siyah-dil, kötü kalpli. || Siyah-fam, kara renkli. || Siyah-hane, hapishane. || Siyah-kâm, üzgün, umutsuz. || Siyah-kâr, günahkâr, suçlu. || Siyah-kâri, günahkârlık, suçluluk. || Siyah-kâse, açgözlü, cimri. || Siyah -kede, karanlık yer. || Siyah-tika, kara yüzlü. | Siyah-mağz, kötülük düşünen, içi kötü olan. || Siyah-mest, çok sarhoş. || Siyah -nam, günahkâr, adı kötüye çıkmış. || Siyah -puş, karalar giymiş, uşak, seyis, kavas. || Siyah-reng, kara renkli. || Siyah-ru, yüzü kara olan, utanmaz. || Siyah-ruz, bahtsız, talihsiz. || Siyah-zeban, başkaları hakkında kötü konuşan.
—Bağc. Siyah çürüklük, asmalarda mantarlardan (Guignardia baccae ve G. bid- welli) ileri gelen asalak hastalığı.
—Birac. Siyah bira, kaynatma kazanına ("karamellendirilmiş”, “kavrulmuş") özel maltların katılmasıyla elde edilen koyu renkli bira.
—Deric. Siyah yağlı deri, sırça yüzü siyaha boyanmış, koşum ya da giysi yapımında kullanılan deri.
—Fiz. Siyah cisim, KARA CİSlM’in eşanlamlısı.
—Matbaac. Siyah karakter, kalınlığı, aynı aile ve aynı harf yüksekliğindeki karakterlerden fazla olan harf.
—Oy. Siyah renk, siyah renkli kart, jeton, top, numara ya da hane.
—Pedol. Ana kayacın rengine ya da çoğunlukla organik maddenin ayrışma düzeyine ve manganez oksitlerin varlığına bağlı olarak bir toprağın rengi için kullanılır.
—Tıp. Siyah nokta, genellikle yüzde (burun kanatlan, yanaklar, alın), yağlı cilt üzerinde bulunan, toz emerek siyahlaşmış yağ kisti.
♦ a.
1. Siyah renk, kara: Siyah, yası simgeler Bir duvarı siyaha boyamak.
2. Baskıda başka harflere göre daha koyu renkte basılmış olan harf türü: Tırnak içindeki sözcükler siyah dizilecek.
3. Siyah giysiler (bazı toplumlarda yas rengi): Onun ölümünden sonra sadece siyah giyindi. Siyahlara bürünmek.
4. Siyah beyaz, renkli olmayan bir film için kullanılır.
—Deric. Demir siyahı, gerektiğinde yapay boya içeren, bitkisel sepileme görmüş deri üzerine, siyah deri elde etmek için, fırçayla sürülen demir III tuzu çözeltisi.
—Foto. Siyah beyaz, beyaz, siyah ve gri dışında bir renk içermeyen.
—Isıbil. Karbon siyahı, KARBON KARASI’ nın eşanlamlısı.
—Kim. Anilin siyahı, anilinin bakır sülfat eşliğinde kromatla yükseltgenmesi sonunda elde edilen bileşik. (Bk. ansikl. böl. Tekst.) || Asetilen siyahı, asetilenin 1 000 °C’ta bozunması sonunda oluşan çok ince karbon. || Fildişi siyahı, kadife siyahı, sanayide kemiklerin kavrulmasıyla elde edilen siyah pigment. (Bk. ansikl. böl.) || Karbon siyahı, is siyahı, çok ince karbon taneciklerinden oluşan siyah pigment. (Bk. ansikl. böl.) || Manganez siyahı, çöktürülmüş manganez dioksit. || Mineral siyahı, grafitimsişistlerden elde edilen siyah pigment. || Platin siyahı, bir kloroplatinat çözeltisi üzerine organik indirgen bir tuzun etkimesi sonucu çökelen süngerimsi toz platin.
—Taşoc. Adapazarı siyahı, Adapazarı‘nda çıkarılan, siyah renkli, beyaz damarlı tıkız kalker.
—ANSİKL. Bağc. Siyah çürüklük, çoğunlukla, asma çubuklarının alt kısımlarında oluşur; önce dokularda esmer lekeler ve hipertrofi görülür, sonra dış katmanlar çatlar ve soyulur Guignardia bidvvelli'nin neden olduğu siyah çürüklükte yaprakların kenarlarında kahverengi yuvarlak lekeler görünür. Hastalanan genç üzümler solar ve kurur; daha büyükçe olan tanelerin üzerinde evvela kırmızı kahverengi lekeler oluşur, sonra bu üzümler de solar, kurur ve çürür. Hastalık sıcak ve nemli havalarda gelişir. Önleyici ve koruyucu olarak organik maddeler (ditiokarbonat, kaptafol, dikolfluanit) kullanılır.
—Kim. • Siyah pigmentler.
1. Hayvansal siyah pigmentler. Hayvan kökenli artıkların (kemik, boynuz, fildişi) kavrulması sonunda elde edilir. Fildişi siyahı, sanayide çok sert kemiklerden üretilir ve özellikle sanatsal çalışmalarda kullanılan boyaların hazırlanmasında işe yarar siyahı Çok yaygın olarak kullanılan is siyahı hidrokarbonlu organik bileşiklerin, özellikle katran tortusunun yakılmasıyla hazırlanır. Ayrıca kapalı bir kapta kalsine edilmesi ya da sodyum hidroksitle işlenmesi sonucu bileşiminde bulunan katranımsı ürünlerin uzaklaştırılması yoluyla baca kurumlarından da elde edilebilir. Beyaz pigmentlerin katıldığı is karası, özellikle mavimsigri tonların elde edilmesinde kullanılır; bunlar daha çok gri boyaların bileşimine katılır.
Karbon siyahı, çok hafif ve oldukça ince siyah bir pigmenttir; gazların ya da doğal mineral yağların yarım yakılması sonunda oluşur. Karbon siyahı, değişik üretim tekniklerinin kullanılmasına bağlı olarak tünel siyahı, fırın siyahı ve termik siyah denen üç ayrı gruba ayrılır. Üretim yöntemi açısından maliyet fiyatının çok daha ucuz olması nedeniyle fırın siyahları en çok kullanılan orta kaliteli karbon siyahlarıdır. Lastik sanayisinde çok büyük miktarda karbon siyahı tüketilir; çünkü karbon siyahı, taşıt lastiklerinin fiziksel ve mekanik olarak pekiştirilmesini sağlar.
2. Asetilen siyahı, elektriği iletir; bu nedenle elektrikli battaniye ve örtülerin yapımında, ayrıca taşıyıcı kayışlarda oluşan statik elektriği dağıtmakta kullanılır.
Yukarıda anlatılan siyahlar, düşük yoğunluklu pigmentlerdir ve çok ince bir tane yapıları vardır. Örtme güçleri çok yüksektir. Işığa karşı iyi bir dayanımı olan bu pigmentler, hava değişikliklerine, ısıya, asitlere, alkalilere karşı yüksek bir direnç gösterirler. Buna karşılık dağılımları az ya da çok zordur. Ayırtedici genel özellikleri göz önüne alınarak is siyahı gri tonların elde edilmesinde, karbon siyahı, siyah boya ve mürekkeplerin yapımında kullanılır. Ayrıca bu pigmentler yağlı bağlayıcılar karşısında genellikle kuruma önleyici bir özellik taşırlar.
3. Mineral siyahları. Mineral siyahlarının en önemlileri doğal ve sentetik siyah demir oksitler ile mikalı demir oksitlerdir; yapılarındaki ince mika pulcuklarına bağlı olarak grimsi-siyah bir tonda görünen mikalı demir oksitler, paslanma önleyici boyaların (bu tür boyalarda katmanlı mika yapısının büyük bir önemi vardır) yapımında kullanılır. Şist siyahlarından yalnız dolgu maddesi olarak yararlanılır, buna karşın grafit, özellikle korozyona ve asitlere karşı yüksek direnç gösteren boyaların bileşimine katılır.
4. Bitkisel siyah pigmentler. Bitki artıklarının (odun ve mantar artıkları, şeftali çekirdeği, asma dallan) kapalı bir kapta kalsinasyonu sonunda elde edilir; ancak yaygın bir üretimi yoktur. Bakam ağacı odunu kimi demir tuzlarıyla tepkimeye sokulduğunda renkli kâğıt baskısında kullanılan siyah lakları verir.
• Vernik ve mürekkep yapımında kullanılan çözünür organik siyah boyarmadde- ler. Örganik boyarmaddelerin çoğu, düşük derişimde organik çözücülere katıldığında son derece koyu renkli çözeltiler verir. Yüksek bir boyama gücü olan bu çözeltiler, matlaştırma özelliği taşımadıklarından hem renkli vernik olarak, hem de matbaa mürekkeplerinin yapımında kullanılırlar; örneğin indulinler ile nigrozinler bu tür boyarmaddelerdir.
• Organik siyah pigmentler. Bunlar özellikle anilinin bakır sülfat yanında kromat- larla yükseltgenmesi sonunda oluşan anilin siyahı gibi, organik çözücülerde ve yağlarda çözünmeyen kimi organik boyarmaddelerdir. (Bk. ansikl. böl. Tekst.)
• Siyah laklı pigmentler. Siyah laklı pigmentler uygun organik çözücülerin genellikle anorganik bir taşıyıcı üzerine (alümin, baryum sülfat vb.) tespit edilmesiyle elde edilirler, ancak boyacalıkta çok sınırlı bir kullanımları vardır.
—Tekst.
• Anilin siyahı. Anilin, yükseltgen- lerin etkisiyle, mavimsi mor bir siyaha dönüşür. Anilin siyahı, göreli oranları, yükseltgenmenin koşullarına bağlı olan bileşiklerin karmaşık bir karışımından oluşur. “Yükseltgenme boyarmaddesi” denilen boyarmadde, pamuk elyafı içinde oluşan bir organik pigmenttir Aşağıdaki üç yöntemden birine göre gerçekleştirilir:
— “doğrudan siyah" ya da "boya siyahı” denilen tam banyo siyahı, özellikle çileleri boyamada kullanılır ve eğrilmiş pamuk ipliklerini, potasyum bikarbonat ve sülfürik asit katılmış sulu bir anilin klorhidrat çözeltisinden oluşan bir banyoya daldırmaya dayanır;
—yükseltgenme siyahı, dokumayı, anilin tuzu, sodyum klorat, bakır sülfat ya da bakır sülfür çözeltisiyle emdirmeye dayanır. Dokuma sıkıldıktan ve orta sıcaklıkta kısmen kurutulduktan sonra, iyi havalandırılmış yükseltgenme odalarına yerleştirilir; bu odaların çıkışında, pamuk, koyu yeşil bir renk alır. Anilin siyahına dönüştürme daha sonra, sülfürik asit katılmış bir bik- romat banyosunda yükseltgenme yoluyla gerçekleştirilir;
—buhar siyahı ya da Prud'homme siyahı özellikle kumaş baskısında kullanılır, çünkü anilin siyahı bir zemin üzerinde renkli ya da beyaz desenler gerçekleştirmeyi sağlar Dokuma, anilin klorhidrat, sodyum klorat ve potasyum ferrosiyanür çözeltisi içinde işleme sokulur. Dokuma düşük sıcaklıkta kurutulur, buharlama yoluyla siyah geliştirilir ve işlem, dokuma bikromattan geçirilerek tamamlanır Buharlaşma işleminden önce dokuma üzerine alkali ya da indirgen bir ürün basılırsa, siyahın gelişmesi yer yer engellenir ve beyaz bir bölge oluşturulur. Bu beyaz kısma, aşındırmayacak bir boyarmadde uygulanırsa renkli bir bölge elde edilir.
Anilin siyahı, ışığa ve hava etkenlerine karşı çok dayanıklıdır ve bu nedenle maliyet fiyatı oldukça yüksektir.
• Organik siyah boyarmaddeler. Azolar sınıfında (naftalin siyahı, diamin sınıfı vb.) ve kükürtlü boyarmaddeler sınıfında (Vidal siyahı) çeşitli siyahlara rastlanır.
Kaynak: Büyük Larousse
Siyah Nedir?
