Kaya
sedimantasyon sedimanter kayaların oluşma sürecidir. önceden var olan kayaların, fiziksel ve kimyasal süreçlerle bozunması, bu malzemelerin depolanma ortamlarına taşınması, depolanması ve diyajeneze uğraması işlevlerini içerir.
magmatik k aya yerkabuğunun derinliklerinde bulunan ve sıcaklığı 600-1300 0c arasında değişen bir silikat çözeltisi olan magmanın katılaşması/kristalleşmesi sonucu oluşan kayalara magmatik kaya, denir. katılaşma-kristalleşme derinlerde olursa derinlik (plütonik), yüzeyde veya yüzeye çok yakın kesimlerde olursa yüzey (volkanik), diğer kayaların çatlaklarında ve kırıklarında meydana gelirse damar kayları oluşur. magmaların yerkabuğu içinde ve yeryüzündeki faaliyetlerinin tümüne magmatizma denir.
bu tip kayaçlara örnek olarak granit genellikle açık renkli olup %60 oranında potasyum feldspat, %30 kuvartz, mika minerallerinden oluşur. granit sert ve dayanıklıdır. yoğunlukları 2600~2800 kg/m3 arasındadır. basınç dayanımları 1600~2400 kg/cm2tür.kolay yarılabildiğinden merdiven basamağı, moloz t aşı, kaba yonu taşı, döşeme kaplamaları kaldırım ve bordür taşı ve mıcır imalinde kullanılır. iyi cila tutar.
diorit gri, koyu yeşil ve beyaz renklerde bulunan granit grubu bir taşdır. bünyesinde garnitten başka minerallerde vardır.
gabro rengi koyu gridir.mavimsi ve yeşilimsi renkte olabilir mineralojik birleşiminde her ne kadar kuvars yoksa da bazı durumlarda bulunabilir.işlenebilir,cila tutar.
porfirler genellikle kırmızı ve yeşil renkli olurlar. kaldırım taşı ve mıcır olarak kullanılırlar. bunlarda kendi aralarında sınıflara ayrılır.
andezit porfirlerin yeni zamanda oluşmuş cinsleridir.volkanik dağlarda bulunur. iyi bir yapı taşıdır. kesme taş halinde kullanılır. çok az kuvars içerir. minarolojik bakımdan andozit riyolit-bazalt arasıda yer alır.
bazalt renkleri koyu gri ve siyahtır. çok sert ve ağır taşdır. temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır.
lavlar mağmanın yeryüzüne çıktıktan sonra sertleşmesi sonucu oluşan lavlar, sert olup Püskürme sonrası kütleler in soğuması ile volkanik curüflar meydana gelir. çok gözenekli olanlara volkanik tüf adı verilir. bazalt lavları sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılır. çimentoda kullanılan trass volkanik tüftür.
sedimanter (tortul) kaya yeryüzünde etkin olan fiziksel ve kimyasal süreçlerde kayaların bozulup parçalanıp ufalanması sonucu oluşan kaya parçacıklarına sediman; bunların akarsu, rüzgar ve benzeri etkenlerle başka bir ortama taşınıp çökelmesi, bağlayıcı malzeme ile çimentolanması ve tıkızlaşması sonucu oluşan kayalara, sedimanter kaya denir.
bu tip kayaçlara örnek olarak kalker kalsiyum karbonattan (caco3) oluşur. içinde yer alan maden oksitlerin etkisi ile değişik renkte görünür. geçirdiği oluşum sırasında yapısında çatlak ve kırıklar oluşur. bu kırıklara başka maden oksitler dolunca ilginç desenler görülür. sertlik derecesi 3 olup kolay kesilip işlenir. saf kalkerin özgül ağırlığı 2700kg/m3 tür. çok iyi cila tutar. yapıda moloz taşı,yonu taşı, kaplama taşı,kırılarak mıcır taşı olarak kullanılırlar.
treverten yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı mağma suyunun yer yüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı basınç ile oluşur. oluşumu sırasında içinde bulunan bitki kök ve yapraklarının zamanla çürümesi sonucu boşluklar oluşur. kalker tüfü grubundan olup gözenekleri büyüktür. bu boşluklar kendi tozu ile yapılan d olgu malzemesi ile doldurulur. genellikle dış mekanlarda kaplama işinde kullanılır.
dolamit doğadaki rengi genellikle beyaz olup mg ve caco3' den oluşmaktadır. kalkerden daha sert bir taştır. asitlerden zor etkilenir.
alçı taşı suda daha fazla çözündüğü için yapının su ile temas eden yerlerinde kullanılmaz.renkleri beyazımsı, sarımsı ve saydam olabilir.jips adı verilen bu taş caso4 ve 2h2o 'dan oluşur. sertlik derecesi 2’ dir. kolay işlenebilir.
arduvaz siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit billurları bulunur. parlayan bir taş olup gözeneksiz olanları yapı işlerinde kullanılır. dona ve yüksek ısıya dayanıklıdır. iznik civarında bulunur.
killi şist sarı, yeşilimsi,gri, mavimsi ve siyah renklerde olur.tabakalı,sert ve dayanıklıdır. kaplama işlerinde kullanılır.
konglomeralar irili ufaklı taş parçalarının tabii bir bağlayıcı ile birleştirilmesi sonucu oluşur. kum taşının silika, kireç veya demiroksit ile yapışması sonucu oluşur. silika ile yapışmış olanları çok dayanıklıdır. kaba taneli olanlara konglomera, ince taneli olanlara kumlu şeyl adı verilir. şeyller ince taneli olduklarından suyu zor geçirler. çimento üretiminde kullanılabilir.
metamorfik (başkalaşım) kaya magmatik veya sedimanter kayaların oluştukları koşulların dışındaki farklı sıcaklık ve basınç koşulları altında katı halde yapısal-dokusal ve mineralojik değişime uğramaları sonucu oluşan kayalara metamorfik kaya denir.
bu tip kayaçlara, örnek olarak mermerler ufak ve iri taneli kalsit veya dolamit kristallerinden oluşan bir kayaçtır. mermerler %95 kalsit, az miktarda silis, silikat ve demir oksit gibi minerallerden oluşur. mohs sisteminde kalsitin sertliği 3.0 , dolamit'in sertliği 3.5-4.0 arasındadır. buna göre mermer orta sertliktedir. binaların iç kısımlarında, merdiven basamaklarında , döşeme kaplamalarında, banyo ve mutfak gibi ıslak mekanlarda kullanılabilir. bunun yanında süs eşyası ve mezar taşı yapımında kullanılır.
gnays gnays'lar çekiçle vurulduğunda cm veya dm kalınlıkta levhalara yada prizmalara bölünebilirler. ayrılma (bölünme) mika yüzeyleri boyunca orta ve iri taneli kuvars ve feldsp atlardan oluşan ileri derecede değişime uğramış metamorfik kayaçtır. tabakalı yapıya sahip olup dondan etkilenir, kaldırım taşı veya kırmataş olarak kullanılır.
metamorfizma bozunma ve diyajenezin geliştiği bölgelerin dışında, kayaların oluşum koşullarından farklı nitelikteki fiziksel ve kimyasal koşullar altında katı durumlarını koruyarak yapısal-dokusal ve/veya mineralojik yönde değişikliğe uğramalarına metamorfizma denir.
bu değişim esnasında toplam kimyasal bileşimde herhangi bir değişim olmaz. çok yüksek sıcaklıklarda, kayaları oluşturan açık renkli minerallerin dışında koyu renkli mineraller ve tali minerallerinde erimesi olayına palinjenez denir. sedimanların çökelme havzasında depolanmasından itibaren kaya haline gelinceye kadar geçirdikleri tüm fiziksel ve kimyasal olaylara diyajenez (taşlaşma) denir.
Kaya Nedir?
