MAHMUZ a. (ar mihmâz’dan). Bacakların etkisini artırmak için, ııçlannda binicinin topuğuna geçirilen kayışlann bulunduğu iki kola bağlı küçük metal çubuk. (Bazı mahmuzlarda mahmuz pulu denilen dişli ve devingen, küçük, daire biçiminde bir parça vardır Mahmuzların etkisi, tekerlek dişlerinin az ya da çok uzun ve sivri olmasına bağlıdır.) [Bk. ansikl. böl. Bine.]
—Anat. ve Patol. Dar açıyla birbirinden aynlan atardamar çatallanmalarının birçoğuna verilen ad. || Mahmuz biçiminde anüs, mezenter kenarı alıkonarak ve bağırsağın iki ucu tüfek namlusu gibi yan yana getirilerek yapılan yapay anüs tipi.
—Arıc. Arıcı mahmuzu, kovan çerçevelerindeki tellere temel peteği (yapay petek) tutturmak için kullanılan alet. (Bir sıcaklık kaynağında ısıtılan mahmuz telin üzerinde hafifçe bastırılarak yürütülürken, peteğin balmumunu eriterek tele yapışmasını sağlar.)
—Ask. denize. Bir gemi pruvasının en uç bölümüne, su kesiminin altına ya da ön kasara hizasına yerleştirilmiş kalın ağaç çıkıntı. (Bk. ansikl. böl.)
—Bayınd. Bir köprü ayağına yerleştirilen ve hem takviye etmeye hem de suların ayağı aşındırmasını önlemeye yarayan profilli taş bölüm. (Eşanl. SELYARAN.) || Bir yapıyı ya da yüksek bir duvarı desteklemeye yarayan dış payanda ayağı. (Mahmuzlar sağlamlaştırıcı öğeler olarak, genellikle duvar örüldükten sonra yapılırlar.)
—Bine. Mahmuz kayışı, mahmuzu çizmeye tespit etmeye yarayan meşin kayış. || Mahmuz pulu, mahmuzun ucunda bulunan düz ya da tırtıklı metal parça. (Bk. ansikl. böl.)
—Bot. Bazı çiçeklerde çanak yaprakların dibinde (latinçiçeği) ya da taçyaprakların dibinde (hasekiküpesi) bulunan çıkıntı. (Mahmuz, kısa [şahtereotu, menel^e] ya da uzun [latinçiçeği, hazeran], içi boş ya da dolu olabilir. Bir çiçekte tek taçyaprak mahmuzlu olabileceği gibi [kınaçiçeği] bütün taçyapraklar da mahmuzlu olabilir [hasekiküpesi].)
—Böcbil. Sabit "diken"lerin tersine tibia’ ya eklemlenen hareketli, ince deri eklentisi.
—Coğ. Dağların ya da tepelerin eteğindeki çıkıntı.
—Denizbil. Kıta şevi, okyanus sırtı ya da eşiği gibi büyük bir denizaltı yüzey şeklinin, sivri bölümü. || Mercan kayası mahmuzu, bir mercan kayasının dış yamacının üst bölümünde yer alan ve kayanın cephesine düşey oluşmuş doruk.
—Denize. Pruva mahmuzu, buzlarla kaplı denizlerde seyreden kimi gemilerin baş tarafına, su kesiminin yakınına yerleştirilen sac takviye parçası.
—Heykc. Yapıtın kıvrımlı bölümlerini kazımaya yarayan, uçları törpü biçiminde alet.
—İstihkc. Bir çıkıntı meydana getiren tahkimat. || Ortaçağ’da, silindir biçiminde bir kuleyi destekleyen çıkıntılı bölüm. || Tarihöncesi dönemlerde ve erken Ortaçağ'da çokça görülen, doğal engelin sağladığı korumadan yararlanmak üzere doğal bir platonun açık ucunu kapatarak oluşturulan tahkimli yerleşme.
—Mim. ion sütun başlığında, bitişik iki kıvrımdan oluşan her açıya verilen ad. || Abak mahmuzu, bir sütun başlığında, yanları içbükey bir abakın köşelerinden her biri.
—Nalbantl. Bir at nalının kol uçlarına yerleştirilen kıvnk parça. || Atın kaymasını önlemek için nalların mıh deliklerine vidalanan ya da kakılan küp ya da piramit biçiminde küçük çelik parçalar. || Buz mahmuzu, atın buzda kaymasını önlemek için kullanılan, özel olarak yapılmış, çok sivri mahmuz.
—Oftalmol. Sklera mahmuzu, gözde ön odaya uzanan sklera'çıkıntısı.
—Oy. Dövüş hordtff&rının yan parmağına takılan sivri ve keskin çelik bıçak.
—Sil. Top mahmuzu, top kundağının toprağa dayanan bölümü, (KUNDAK MAHMUZU da denir.)
—Top kundağının kolunu toprağa sabitleştirmeye yarayan düzenek.
—Su yapı. Tarak gemilerinin teknesine göre kayabilen ve kazıcı aletin zeminde yarattığı kuvvetleri karşılamaya yarayan düşey ya da eğik kazık.
—Teknol. Tırmanma mahmuzu, direklere tırmanacak elektrik ya da telefon işçilerinin ya da ağaçlara tırmanacak budama işçilerinin ayaklarına geçirdikleri çengelli aygıt.
—Zool. Bazı balıkların karın ya da göğüs yüzgeçlerinin dibinde bulunan kemiksi çıkıntı. || Ciğerli balıkların tek yüzgeçlerini tutan kemiksi ışın. || Bazı memelilerin ve erkek tavuksuların ayaklarındaki uzantıları (silah gibi kullanılabilir) gibi bazı sivri ve sert organlara ve bazı uzunbacaklı kuşlarda ve perdeayaklılarda kanadın fraenulum’unda, Xiphosura polyphemus arda, akreplerde ve bazı örümceklerde de tibianın ucunda yer alan, diş biçiminde, kitinli, çift çıkıntı gibi çeşitli sivri organlara verilen ad. j| Boagiller familyasından yılanlarda, özellikle de pitonlarda, femurun körelmesiyle ortaya çıkan oluşum. || Bazı köpek ırklarında rastlanan ek parmak. || Atlarda bukağılığın gerisinde bulunan boynuz parçası.
—ANSİKL. Ask. denize. Antikçağ’da mahmuz, kadırga teknesinin devamı olarak uzanan ve düşman teknesini delmeye yarayan, üzeri tunç kaplı bir kalastı. Bununla birlikte hellenistik çağdan modern çağa kadar, mahmuz savaşı yalnız saldırılar için değil, saldıran için de bir tehlike oluşturdu; bu nedenle mahmuz, düşmanı batırmaya ve bordalamaya olanak veren bir yardımcı savaş aracı durumuna geldi. Yelken denizciliğinde terk edilen mahmuz, 1855'ten başlayarak beklenmedik bir ilgi kazandı. Re d'ltalia zırhlısının avusturyalı amiralin gemisi tarafından mahmuzlanarak batırıldığı Ussa savaşı'ndan sonra, zırhlı savaş gemileri ve firkateynler mahmuzla donatıldı. Ancak topçu sınıfının gelişmesiyle XX. yy.'ın başında gereksiz görülerek kaldırıldı.
—Bine. Mahmuz gereksiz yere kullanıldığı zaman atı bezdirir ve giderek onu mahmuza karşı duyarsız hale getirir. Bazı atlar biniş ve çalışmalarda mahmuza karşı tepki gösterir. Bu atlara mahmuz kullanılmaz. Kovboy mahmuzları, binicilik mahmuzlarından farklıdır. At terbiyesi, engel atlama çalışmaları da özel mahmuz tiplerini gerektirir.
Kaynak: Büyük Larousse
Mahmuz Nedir?
