YALPA a.
1. Denize. Rüzgâr ya da soluğan etkisiyle 8ir geminin bir bordadan diğer bordaya yaptığı almaşık hareket. (Bk. ansikl. böl.)
2. Yalpa vurmak, bir o yana, bir bu yana sallanarak yürümek.
—Balis. Bir merminin havada aldığı yol boyunca, mermi ekseninin yörünge teğeti çevresinde yaptığı hareket (Bk. ansikl. böl.)
—Denize. Yalpa cayrosu, bir geminin yalpa genliğini azaltmayı sağlayan düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Yalpa kanatlan, bir geminin dinamik kararlılığını sağlamak için iskele ve sancağa yerleştirilen, ayarlanabilir küçük kanatlar. || Yalpa omurgası, bir geminin yalpasını azaltmaya yönelik yanal omurga. || Yalpa palangası, serenleri, yalpa darbelerine rağmen direk boyunca sabit tutmaya yarayan palanga. || Yalpa tahtası, bir yatağın tenanna düşey olarak yerleştirilen ve yalpa olduğunca düşmeyi önleyen tahta. || Yalpa yapma, dalgaları bordadan alan bir teknenin bir iskeleye, bir sancağa yatması. || Ani yalpa, bir teknenin aniden dalga çukuruna düşmesiyle oluşan yalpa. || Sert yalpa, ani ve şiddetli yalpa hareketi.
—Dy. Bir demiryolu taşıtının boylama eksenine koşut bir eksen çevresinde yaptığı salınım hareketi.
—Fiz. Larmor yalpası, bir atom ya da molekül sisteminin kuvantal halinin bir manyetik alan etkisiyle değişikliğe uğraması. (Bk. ansikl. böl.)
—Fizs. mekan. Topaç hareketi yapan bir cismin dönme ekseninin ortalama bir konum çevresinde çizdiği konik hareket. (Eşanl. PRESESYON.)
—Geom. Yalpa açısı, Euler'in birinci açısı. PRESESYON AÇISI da denir.
—Mak. san. Tam olarak düzlem olmayan bir yüzeyin, düzlemsellik sapması. || Dönme eksenine tam dik olmayan bir döner parçanın örneğin bir kaza sonucu biçim değiştirmesi.
—Oto. Yalpa önleyici, bir taşıtın, özellikle hızlı dönülen bir virajda savrulmasını önleyen düzenek. || Tekerlek yalpası, eski otomobillerde, devindirici tekerleklerin ardışık olarak bir taraftan diğer tarafa yaptığı salınım hareketiyle belirlenen olay. (Tekerlek yalpası sürücünün kontrolü dışında oluşurdu. Bu olay, ya direksiyon sistemindeki kimi organların [tekerlek aksları, bağlantı çubuklarının eklem rotülleri] aşınmasından ya devindirici tekerleklerin dengesizliğinden ya da çok kalın lastiklerden kaynaklanırdı.)
—ANSİKL. Balis. Yivli bir silah tarafından fırlatılan merminin ekseni ancak başlangıçta yörüngesine teğettir Tepe noktası yivlerin yönü doğrultusunda yolundan sapma yapar. Yalpa hareketi tıpkı dikeyden ayrılarak başka yöne giden bir topacın eksenini andıran bir biçimde bu yüzeyin üstündeki teğetin etrafında yer alır. Bu yüzey düzgün değil, girintili çıkıntılıdır, çünkü mermi, havanın direncinden ayrı olarak bir titreşime maruz kalır. (-► SAPMA.)
—Denize. Gemi çok dengeliyse yalpa serttir. Bu da, özellikle içinde çok miktarda hareketli cisim bulunan yolcu gemilerinde önemli kazalara neden olur; bu ne denle yalpa periyodu* çok kısa olmayacak şekilde yükü dağıtmak gerekir. Ayrıca gemi, bordasını dalgalara verdiği ya da dalgayı kıçtan aldığı zaman, yalpa özellikle çok sert olur.
•
Yalpa cayrosu. Sabit tanklar sisteminde, geminin bir bordasına yerleştirilmiş bir tankın içindeki deniz suyunun, yalpa darbesinin ters yönünde geminin diğer bordasındaki bir tanka doğru hareketinden yararlanılır, bu hareket, cayroskopa bağla klaperlerle kontrol edilebilir; hareketli tanklar sisteminde ise, su almaşık olarak önce bir bordaya sonra diğerine pompalarla basılır: yalpa kanatları sistemi en etkili yöntemdir; bu sistemde, cayroskopla kumanda edilen, ayarlanabilir kanatlar bulunur Kullanılmadıkları zaman içeri alınan ya da teknede yer alan sandıklara çekilen bu kanatlar, yalpa etkisiyle yana yatan geminin doğrulmasını sağlar Kimi büyük gemiler, iki çift yalpa önleyici kanatlarla donatılır. Kimi gemilerde ise hem yalpa önleyici kanatlar hem de tank sistemleri bulunur.
—Fiz. Larmor yalpası. Bir atom (örneğin) düzgün bir manyetik alan içinde yer aldığında alan ile atom elektronlarının manyetik momenti arasında bir etkileşim vardır; atomun kendisi de bunların açısal momentine bağlıdır. ( -* JİROMANYETİK oran.) Bu etkileşim atomun ortalama manyetik momentinin, uygulanan manyetik alanın doğrultusu çevresindeki bir yalpalama olarak betimlenebilir. Her etkileşim gibi bu da atomun enerji düzeylerinin kayması ile kendini gösterir ve atomun çizgi tayfındaki bir değişiklik ile ortaya çıkar (Zeeman etkisi).
Kaynak: Büyük Larousse
Yalpa Nedir?
