Yükselme Nedir?

YÜKSELME a. Yükselmek eylemi.

—Astrol. ve Gökbil. Ufuk üzerinde yükselen bir gökcisminin yaptığı hareket.

—Denizbil. Yükselme süresi, deniz düzeyinin sürekli yükseldiği zaman dilimi. || Soğuk su yükselmesi, derinlerdeki suyun yüzeye doğru gerçekleştirdiği hareket. (Eşanl. üpwellIng.) [Bk. ansikl. böl.)

—Denize. Bir yalpa darbesi sonucunda aniden doğrulan bir geminin yaptığı enlemesine hareket.

—Dilbil. Yükselme durumu, yukarı doğru bir hareketi gösteren fin-ugur dillerindeki durum.

—Hava ve Meteorol. Yükselme akımı, yukarıya doğru yönelmiş düşey bir bileşen içeren ve planör pilotları tarafından kullanılan hava akımı. (Bk. ansikl. böl. Meteorol.)

—Hidrol. Yatak yükselmesi, bir akarsu yatağı tabanının alüvyal çökellerinin birikmesi sonucu yükselmesi.

—Koregt Dansçının sıçrama ve "havada" hareketler gerçekleştirme yeteneği. || Bir harekette ulaşılan düzey.

—Kuşç. Avcı kuştan söz edildiğinde, avını görebilmek ve saldırıya geçmek amacıyla kuşun belli bir yüksekliğe çıkması.

—Pedol. Toprak suyu yükselmesi, mineral öğelerin sürüklenmesine akaçlama sularıyla karşı koyan olay (Bk. ansikl. böl.)

—Yerbil. Taşkürenin bir bölümünün yukarıya doğru gelişen ve engebelerin olumasına yol açan devinimi. (Yükselme bir sıradağın bazı bölümlerinde [Alpler'de Mont-Blanc tipi dış kristalli kütleler] ya da dağduşum kuşaklarının dışında görülür [Vosges-Karaorman bütününün yükselmesi ve ortada bir rift oluşması].)

—ANSİKL. Denizbil. Soğuk su yükselmesi. Kuzey yarıküre'de kıyıya göre sol yandan, Güney yarıküredeyse sağ yandan eğik olarak esen bir rüzgârın etkisiyle soğuk su yükselmesi gerçekleşir. Bu olay, tropikal bölge enlemlerindeki karalann batı kıyılarında alizelerin etkisiyle hemen hemen sürekli gerçekleşir. Daha yüksek enlemlerde soğuk su yükselmesi ya mevsimlik (Fas'ta olduğu gibi) ya da geçicidir (Portekiz'de). Besleyici öğeleri fotosentezin gerçekleştiği yüzey tabakalarına taşıdığı jçin. soğuk su yükselmesi biyolojik üretkenliği destekler.

—Meteorol. Birlikte meydana gelebilen dört temel yükselme akımı vardır:
1. dinamik yükselme akımları, alçak katmanlardaki hava kütlelerinin yakınsamasından kaynaklanır;
2. engebeden kaynaklanan yükselme akımları, engel ve sürtünme etkisinden ileri gelir;
3. ısıl yükselme akımları, yeryüzündeki sıcaklık farklarından kaynaklanır: hava sıcak topraklar üzerinde yükselir. (Bu ısılkonveksiyon mekanizması planör uçuşlarında kullanılır. Örneğin bir buğday tarlası ile bir bataklık arasındaki birkaç derecelik fark, sakin havada bu mekanizmanın harekete geçmesini sağlar. En güçlü yükselmeler, planörlerin 1 000 m’ nin üstüne çıkmasına olanak verir);
4. kararsız yükselme akımları, ısıl gradyanı çok yüksek olan hava kütlelerinde meydana gelir.

—Pedol. Toprak suyu yükselmesi alkali bazları ve özellikle kalsiyumu ilgilendirir. Kurak topraklarda kılcallığa ve buharlaşmaya (tuzlu kabukların oluşması) bağlıdır. Daha genel olarak bu yükselmeler toprak hayvanlarının yol açtığı biyolojik harmanlanmanın ve özellikle bitkilerin neden olduğu biyojeokimyasal çevrimlerin sonucudur; bitki kökleri, yaprak biyokütlesi içinde deriştirdikleri elementleri emer ve bunları toprağa humus olarak geri verir.