Taşıma Nedir?

TAŞIMA a. Taşımak eylemi

—Arıc. Taşıma kovam, petekli çerçeveleri taşımaya ve geçici bir süre için saklamaya yarayan kovan. || An taşıma, bol bal almak amacıyla kovanları, çiçekleri sona eren bir yerden çiçekleri yeni açmaya başlayan bir yere taşıma.

—Bayınd. Taşıma gücü, bir arazinin yük taşıma yeteneği.

—Ceb. Bir E kümesinin bir T iç yasasının, bir E' kümesi üzerine, E den E' içine bir f bıjeksıyonla taşıması. E' üzerinde V<x, y) e ExE, f(x)T f(y) = f(xTy) ile bir T' yasasının tanımlanması.

—Esk. sil. Taşıma halkası, kılıç kını üzerindeki metal parça.

—Havc. Taşıma kapasitesi, bir uçağın taşıyabileceği yük.

—Mad. oc. Ürünlerin zemin ya da ray üzerinde hareket eden tekerlekli bir araçla nakli. || Üretim yeri ile ocak çıkışı arasında yapılan her türlü nakliyat. || Taşıma yükü, bir tahkimat öğesinin ya da bir demir direğin taşıyabileceği maksimum yük. (Yürüyen tahkimatlarda taşıma yükü 10 000 nevvton'a varabilir.)

—Manyet. Taşıma kuvveti, kutuplulukları zıt iki manyetik kutup arasındaki çekim kuvveti.

—Ormanc. Akarsuyla tomruk taşıma, kesilmiş ağaçların akarsuya atılarak taşınması. (Bk. ansikl. böl.) || Orman içi taşıma, kesilmiş ağaçların, ormanda kesim yerine elden geldiğince yakın bir noktadan arabaya yüklenebilecekleri bir yol kenarına taşınması. (Bk. ansikl. böl.)

—Soğut, san. Soğuk taşıma, besin maddelerinin bozulmadan saklanabilmesi için gerekli sıcaklıkta tutularak taşınması. (Bk ansikl. böl.)

—Tic. huk. Ücret karşılığında, bir yerden başka bir yere yolcu ya da eşya götürme işi. (Eşanl. NAKLİYE.) || Taşıma işleri komisyoncusu, ücret karşılığında, kendi adına ve müvekkili hesabına, eşya taşımayı meslek edinmiş kişi. || Taşıma senedi, eşya taşımada gönderen tarafın düzenleyip taşımacıya verdiği senet. (Eşanl. NAKLİYE SENEDİ.) [Bk. ansikl. böl.] || Taşıma sözleşmesi, bir ücret karşılığında yolcu ve yük (eşya) taşımaya ilişkin sözleşme. (Eşanl. NAKLİYE MUKAVELESİ.) [Bk. ansikl. böl.]

• sıf. Bir yerden getirilen, taşınan.

—Hidrol. Taşıma yük, bir akarsuyun yerini değiştirebildiği tüm katı malzemeler (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Hidrol. Akarsu akıntıları su düzeyinin alt kesiminde, yatakta bulunan malzemelerin genellikle oldukça kaba olanlarını (kumlar, çakıllar, dağlık bölgelerde bloklar), sonra da yüzeye kadar asılı halde ince öğeleri (ince kumlar ve özellikle killi çamurlar, limonlar, lössler) taşıyabilir. Ayrıca, akarsular kimyasal aşınma sonucu çözünmüş maddeleri de taşır.

• Dipte taşıma. Dip taşıma yüklerinin tam ölçümünü oluştukları anda yapmak zor ve hatta olanaksızdır; çünkü akıntıları çok hızlı olan büyük kabarmaların yol açtığı çok şiddetli sürüklenmeleri ölçebilecek alet yoktur. Bununla birlikte, kaba malzemelerin taşınması çok önemli olabilir: bir yılda, kilometre karede ortalama on binlerce tona ulaşabilen bu malzemeler, şiddetli sağanak yağmurların görüldüğü küçük dağ havzalarında oluşur; burada arazi sert olmakla birlikte sıkı değildir ve şiddetli bir parçalanmaya uğrayarak önce çakılları, sonra bunların aşınması sonucu kumları ve ince çamurları oluşturur. Japonya’da, Güney Kaliforniya’da ve Yeni-Zelanda'nın kimi bölgelerinde durum böytedir.
Taşıma yüklerinin, Alpler'in bazı havzalarında, kilometre karede ve yılda birkaç yüz tona ulaştığı sanılmaktadır. Ancak bu miktar Enns nehrinde 40 tondan az, inn nehrinde ve Donzere’e doğru Rhöne'da 15 tondur. Avrupa'daki nehirlerin çoğunda 1 tondan azdır.

• Asılı taşıma. Dipte taşımada olduğu gibi, asılı taşıma etkenleri şunlardır: önce sürükleme kuvveti, yani hız ve türbülans- lar, buna bağlı olarak da kabarmaların şid
deti; sonra, arazinin eğimi (yani havzaların engebesi) ve kayaçların ufalanabildiği; son olarak da bu arazilerin çakıldan çok çamur vermeye yatkınlığı. En yumuşak oluşumlar killer, marnlar, yumuşak şistler, ince alüvyonlar, en çok da lösslerdir. Ayrıca, koruyucu bitki örtüsünün zengin ya da fakir olması ya da hiç olmaması temel derecede önemli bir rol oynar. Bundan başka, yarıçöl ve bozkır bölgeleri akaçlayan akarsuların en belirgin özelliği çok bulanık olmalarıdır (Huang Hı’da 400 kg/m3'ten çok). Ancak Batı Avrupa' nın ovalarında bulanıklık 30 ile 100 g/m3 arasındadır. Alp akarsularında ise 1 ya da 2 kg'a ulaşabilir.
Debiler çok fazla ve akış hızlıysa, bulanıklığın az ya da kuvvetli olduğu yerlerde havzalar büyük ölçüde aşınabilir. Duranca, km2 başına yılda 1 000 ile 1 200 t; Grenoble'da Isöre 5001; Himalaya'da Kosi 2 5001 çamur taşır. Sen yalnızca 4 t, Avrupa'nın Akdeniz dışında kalan bölgelerindeki tepelerde ve ovalarda bulunan pek çok akarsu da 2 ile 20 t yük taşır.
Yarı kurak bölgelerde aşınma, kimi zaman Alpler'de görülen en yüksek oranlara ulaşır ya da bu oranları geçer: Huang Hı için bu değer km2 başına yılda 2 000 t, Vei Hı için 5 000 t'dur. Ancak bu rakamların büyük havzalar için geçerli olduğunu göz önüne almak gerekir (binlerce ya da on binlerce km2). Bu bölgelerde, arazinin, bitki örtüsünün ve engebenin çeşitliliği olağanüstü ve inanılmaz miktarlarda malzemenin taşınmasına neden olabilir (km2 başına on binlerce ton).
Brüt ortalama yıllık asılı halde taşıma yüklere gelince, Rhöne ve Po için 20 ile 25 milyon t, Paris'te Sen için 200 000 t'dan az, yalnızca Yenisey için 10,5 milyon t, Ohio için 40 ile 50 milyon t, Tuna için 70 ile 80 milyon t, Colorado için 300 ile 350 milyon t, Yangzi Ciang için 500 ile 800 milyon t.

• Çözünmüş yük. Akarsuların çoğunda, çözünmüş madde içeriğinin mutlak minimumları ya da tuzluluk, metre küpte on ya da yirmi gram dolayındadır. Bu bakımdan, hemen hiçbir yerde yaklaşık olarak sıfıra düşebilen bulanıklık minimumları kadar düşük olamaz. Öte yandan, minimumlar pek az akarsuda metre küpte 2 ya da 3 kg'ı geçer (buna karşılık, kabarmalar sırasında onlarca, hatta yüzlerce kilogram çamur asılı halde bulunabilir).
Tuzluluğun en az olduğu zaman kabarma zamanıdır. Gerçekten de burada akıntıların gücüne göre değişen yüzeysel mekanik aşınma söztonusu olmaz, buna karşılık yeraltı sularında, kimyasal aşınma en etkin biçimiyle görülür Yavaş yavaş yol alan bu sular, geçtikleri kayaçlarla uzun bir süre temas halindedir. Çekik durumunda akarsuları besleyen hemen hemen tek kaynak yeraltı suyu debileridir. Akarsuların çoğunda çözünmüş maddelerin maksimum oranları, minimum oranlarını, yalnızca % 100 ile 500 kat kadar geçer.
Orta enlemlerde, yıllık ortalama çözünmüş yük miktarlan kristalli ve şistli bölgelerde, akarsu ağızlarında en küçük değerlerdedir: Saali için 17 g/m3, Yeni İngiltere'nin başlıca akarsularında 50 g/m3'ten az, Amazon ve Zaire'de 30 ile 50 g/rrP’tür. Kireçtaşlı havzalarda, karbonik asit yüklü sular kayacı etkiler ve tuzluluk Avrupa ile Kuzey Amerika'daki pek çok akarsuda 150 ile 300 g/m3'e, hemen hemen yalnızca kireç akaçlayan akarsularda 400 ile 600 g/m3’e ulaşır. Az yağışlı yarıkurak bölgelerin sularını boşaltan, bu nedenle de derişimi çok yüksek olan akarsularda tuzluluk oranı rekor düzeydedir: çok zayıf bazı ırmaklarda birkaç kilograma çıkabilir.
Çözünmüş maddelerin yol açtığı en kuvvetli aşınmalar suyu bol ve orta derecede ya da çok tuzlu akarsularda görülür Bunlar, yılda km2 başına 200 ile 2501 malzeme taşır ve Jura ile Kuzey fransız Ûnalple- ri’ni akaçlayan akarsulann değerlerini aşarlar. Alaska ve Norveç'te bulunan bazı akarsular 300 ile 6001 arasında yük taşır. Çözünmüş halde taşınan malzemenin yıllık toplam miktarının Amazon'da 120 milyon t'dan çok, Zaire'de 50 ya da 60 milyon t, Mississippi’de de 100 milyon t ya da bunun biraz üstünde olduğu hesaplanmaktadır.

—Ikonogr. Çarmıhı taşıma. Çile'nin bu sahnesi hıristiyan sanatında çok erken dönemlerden başlayarak ele alındı (Raven- na'da S. Apollinare Nuovo'daki mozaik; Cunault ve Saint-Nectaire'deki sütun başlıkları; Giotto'nun Arena’da [Padova], T. Gaddi'nin S. Croce'de [Floransa], Andrea da Firenze’nin S. Maria Novella'da ve Fra Angelico'nun S. Marco'daki freskleri). S. Martini (Louvre), Mantegna (Roma), S. Del Piombo ve Tiziano (Madrid), il Tintoretto (Venedik), il Veronese (Dresden, Louvre), L. Carracci (Leningrad), Morales (Louvre), Memling (Viyana), Bosch (yakın plandan işlenmiş sahne: Viyana ve Gent), Baba Bruegel (Calvanum'a çıkış, Viyana), Yaşlı Holbein (Kartsruhe), Altdorfer (Sankt Flori- an), Grürıevvald (Kartsruhe), Rubens (Amsterdam, Brüksel), Le Brun (Louvre), Tiepolo (fenedik), Delacroix'nın (Metz) resimleri çoğu kez acı dolu bir gerçekçilikle ele alınmıştır. Heykelcilik alanında, F. Laurana (Avignon), A. Krafft (Nürnberg) ve İspanyol pasoları sayılabilir

—Ormanc.
• Akarsuyla tomruk taşıma. Kesilmiş ağaçların (tomruk) akarsuya atılarak taşınması ekonomik olduğu için bu işe elverişli olan ormancı ülkelerin birçoğunda uygulanmaktadır: Kanada, İsveç, Finlandiya, Rusya, Brezilya, Fildişi Kıyısı, Gabon vb. Suyla taşıma tomruğun daha sonraki korunması bakımından da çok yararlıdır, çünkü tomruğun uzun süre suda kalması ağacın zararlı böcek ve mantarların gelişmesini kolaylaştıran besisularından kurtulmasını sağlar.

• Orman içi taşıma. Kesilmiş ağaçların orman içinde taşınması, bu taşımaya elverişli depolama, yükleme ve taşıma gereç ve makineleriyle bu işe uygun bir pist üzerinde yapılır. Araçların cinsi kesim yerine, arazinin topografisine ve şantiyelerin büyüklüğüne göre değişir. Günümüzde bu işlev için, tomrukların büyüklüğüne ve toprağın durumuna göre bir vinç ve saplama küreği ile donatılmış, paletli ya da lastikli traktörler kullanılır. Akarsu bulunan bölgelerde tomrukların taşınması yüzdürme yoluyla ve dağ bölgelerinde kablolarla (teleferik) yapılır Orman içi taşıma, yüklenecek kamyonların girebildiği noktada biter (karayolları, orman yolları). Erişilmesi güç olan bölgelerde orman içi taşıma helikopterle ya da balonla yapılır.

—Soğut, san. Soğuk taşıma. Sabit tutulan bir sıcaklıkta taşıma özel gemiler, vagonlar ve kamyonlarla gerçekleştirilir. Bununla birlikte, uzun mesafelerde yapılan kara-deniz taşımacılığında özel konteyrıerlerden de yaygın olarak yar arlanılır Soğuk taşıma çevre sıcaklığından fazla etkilenmeyecek biçimde yalıtılmış araçlarla yapılabileceği gibi, ısıl yalıtımın yanı sıra bir' soğuk kaynağıyla donatılmış araçlarla da gerçekleştirilebilir. Bu araçlarda, soğuk kaynağı olarak ancak belli bir süre için etkili olabilen buz, karbon buzu ya da ötek- tik levhalar kullanılır. Soğutuculu araçlarda ise soğuk kaynağını bir soğutma makinesi oluşturur. Isıl olarak yalatılmış, ancak kendi soğutma kaynakları bulunmayan konteynerlerin kullanılması, gemilerdeki ya da limanlardaki soğuk hava dağıtım sistemleri gibi soğuk hava üreten ek donanımları gerektirir. Kendi soğutma makineleri bulunan soğutuculu konteynerier ise bu tür donanımlara bağımlı olmamakla birlikte daha pahalıdır.

—Tic. huk. Taşıma senedi taşıma sözleşmesinin kanıtlanmasına yarayan, gönderenle taşımacı arasındaki hak ve borçları gösteren bir belgedir. Taşıma senedini gönderen düzenler Taşıma senedi iki nüsha halinde düzenlenir (Türk tic. k. md. 768/1). Bunun bir nüshası gönderen tarafından imza edilerek taşımacıya' verilir ve bu nüsha eşyayla birlikte gönderilir. Öteki nüsha taşımacı tarafından imza edilerek gönderene geri verilir (Türk tic k. mö. 771/1).
Taşıma senedinde bulunması gereken kayıtlar şunlardır:
1. gönderilenin adı, soyadı ya da ticaret unvanı ve adresi, eşyanın gönderildiği yer ve taşıma se nedinin emre yazılı olması isteniyorsa bu kayıt;
2. taşınacak eşyanın cinsi, ağırlığı, sayısı, paketse bunlara yazılı numara ve işaretleri ve ambalajın biçimi ve niteliği;
3. gönderenin adı, soyadı ya da ticaret unvanı ve adresi;
4. taşımacının adı, soyadı ya da ticaret unvan ve adresi;
5. taşıma ücreti ve ücretin ödenip ödenmediği;
6. taşımanın yapılacağı sûre;
7. taraflar arasında kararlaştırılan öteki konular. Belirtilen bu kayıtlardan birinin yanlışlıkla yazılmamasından ya da yanlış ve gerçeğe aykırı yazılmasından doğan zararlar gönderene aittir. Taşınacak eşya patlayıcı maddelerdense, bunun bildirilmesi ve ambalaj üzerine yazılması gerekir Taşıma senedinin taşımacı tarafından imzalanıp gönderene verilen nüshası, emre yazılı olması koşuluyla, kıymetli evrak niteliğindedir Taşıma senedi emre yazılıysa taşıma senedinin ciro ve teslimle devri eşyanın mülkiyetini nakleder. Taşımacının imzaladığı nüshada emre yazılı olma kaydı yoksa, senet kıymetli evrak niteliğini yitirir.
Taşıma sözleşmesi'ne ilişkin hükümler, Türk ticaret kanunu’nun taşıma işleri ve taşıma senedi başlığı altında düzenlenmiştir. Bu hükümler daha çok karayollarıyla yapılan taşıma sözleşmelerine uygulanır. Denizyollarında, demiryollarında, havayollarında ve postayla taşıma için ayrıca tonmuş hükümler vardır fTürk tic. k. md. 764). Taşıma sözleşmesi gönderenle taşımacı arasında yapılır. Eşya taşıma sözleşmesinin oluşması için bunların karşılıklı ve biribirine uygun iradelerini açıklamaları ve ayrıca eşyanın taşımacıya teslim edilmesi gerekir. Taşınacak eşya taşımacıya teslim edildikten sonra onun sorumluluğu altına girer. Taşımacının taşımayı yüklendiği eşyayı belli bir süre içinde istenilen yere ulaştırmasıyla taşıma sözleşmesi yerine getirilmiş olur. Taşımacı, eşyanın kendisine tesiim edilmesiyle gönderilene teslim edilmesi arasında geçen süre içinde doğacak, her türlü zarardan, taşımanın gecikmesinden ve malın yok olmasından sorumludur. Kanunun taşıyıcıya yüklediği sorumlulukları ortadan kaldıran ya da sınırlayan tüm kayıt ve koşullar geçersizdir.