Tel Nedir?

TEL a.
1. Genellikle makara ya da bobinlere sarılmış biçimde piyasaya sürülen, herhangi bir maddeden yapılmış düzgün çaplı, ince ve belirsiz uzunluktaki nesne: Beş metre naylon tel verir misiniz?
2. Değişik işlerde kullanılan, liften, metalden ya da tekstil maddesinden yapılmış ip: Çelik tel. Elektrik teli. Çamaşırları tele asmak. Telefon teli.
3. Saçı, sakalı vh oluşturan kıllardan her biri: Tepesinde kalan birkaç teli nasıl tarayacağını bilmiyordu.
4. Bir yere tel çekmek, bir yeri telle çevirmek, oraya tel germek. || Tel tel, tel biçiminde ya da her teli ayn ayn olarak: Tütünü tel tel ayırıp, kurumaya bırakırdı. || Teller takmak, takınmak, sevincini çok aşın biçimde dışa vuanlar için alay yollu söylenir.

—Akust. Sabit iki nokta arasında gerilen ve ya denge halinden uzaklaştırılıp serbest bırakarak (mandolinde mızrapla, arpta parmakla, piyanoda çekiçle) ya da bir yayı uzunluğuna dik olarak sürterek (viyola, keman) enine titreşimler verilen metal ya da bağırsak tel. (Bk. ansikl. böl.)

—Anat. ve Dokubil. LİF'in eşanlamlısı.

—Balıkç. Çelik tel, dişleriyle sıradan bir olta ipini kesebilen balıkları avlamak için kullanılan ve olta ipiyle iğne arasına bağlanan, 25-30 cm uzunluğunda, paslanmaz ya da paslanabilir tel.

—Bisikç. Tekerlek teli, bir bisiklet ya da motosiklet tekerleğinin göbeğini janta bağlayan, çapı küçük madeni çubuk,

—Bür. ger. Zımba teli, birçok kâğıdı bir arada tutmaya yarayan metal parça.

—Camc. Tel çekme makinesi, içinden erimiş camın elyaf biçiminde çekildiği, üzerinde belirli sayıda elyaflama deliği bulunan, ısıya dayanıklı malzemeden (çelik ya da değerli metaller alaşımı) kap. (Elyaflama deliği sayısı, bir ile birkaç yüz arasında değişir. Büyük çoğunlukla, tel çekme makineleri Joule etkisiyle elektriksel olarak ısıtılır ve böylece elyaflanacak camın istenen sıcaklığına erişilir.)

—Denize. Tel dikişi, tel halatlara yapılan halat dikişi.

—El sant. Tel çevirmek, bakırcılıkta kazan, bakraç, leğen, tepsi vb. kapların ağız kısımlarına, sağlamlaştırmak için demir çember geçirip üzerini bakırla kapatmak. (Tel sarmak da denir.) || Çiçek teli, yapma çiçekçilikte kullanılan kolay bükülebilir tel.

—Elektrotekn, ve Telekom. iletken tel, elektrik akımını iletmede kullanılan metal tel. (Havai telekomünikasyon hatlarında kullanılan iletken teller, iletkenliği yüksek görece sert bakır, nadir olarak alüminyum ya da çiftmetallidir [bakır-çelik ya da alüminyum-çelik].)

—Ev ekon. Bulaşık teli, yemek pişirilen tencere ve kapları temizlemekte kullanılan madeni ya da sentetik elyaflı tel.

—Gökbil. Mikrometre teli, bir mikrometre alanından geçen ve bir gökcisminin görünür çapını ölçmeye yarayan hareketli tel.

—Kaynakç. Tel besleyicisi, koruyucu gaz altında eriyen tel-elektrotla yapılan yarı-oto- matik ve otomatik kaynak yöntemlerinde, gereksinime göre, tel-elektrodu hamlacın ucuna dek iten organ (Bk. anskil. böl.)

—Kuyumc. Boncuk tel, telkâri işlemede kullanılan, küçük topçuklardan oluşan tel. (iç yüzeylerinde yan yana dizilmiş küçük yarım küre biçiminde oyuklar bulunan iki kalıp arasından çekilerek elde edilir.) || Burma tek telkâri işlemede kullanılan, çok ince çekilmiş iki-üç sıra telin birbirine, dolanmasıyla elde adilen tel.

—Mak. san. Tekerlek teli, göbeği, bir tekerlek jantına radyal olarak bağlayan parçaların her biri.

—Metalurj, Çembersel kesitinin alanı genellikle milimetre kare düzeyinde ya da daha küçük olan silindir biçiminde ince, uzun metal parça. (Bk. ansikl böl) || Tel çekme, bir tel çekme tezgâhında haddeden geçirerek uygulanan ve metal bir telin çapının küçültülmesine dayanan işlem. (Bk. ansikl. böl.) || Tel çekme kalıbı. || Tel çekme, tezgâhı, bir tel besleyicisi, bir ya da birkaç bocurgat-çekme kalıbı taşıyıcısı-sarım makinesi takımından oluşan ve metal bir teli bir ya da birçok kez çekme kalıbından geçirmeye yarayan makine. || Demir tel, demirden hazırlanmış tel. || Piyano teli, değişik alanlarda (çelik halatlar, yaylar vb) kullanılan, dayanımı çok yüksek (200 kgf/mm2) çelik tel.

—Müz. Tel takacağı, telli çalgılarda, üzerinde telleri bağlamaya yarayan delikler bulunan ve çalgının alt bölümünde yer alan tahta parça. || Ahenk telleri -AHENK. || Boş tel, parmaklar üzerine bastırılmadan ya da perdelerden dolayı boylu boyunca titreşen tel (Bazı çalgıların her zaman boşta çalan telleri vardır: arpların telleri, arciliuto ya da lira da braccio'nun sap dışı telleri.)

—Radyotekn Parçalı tel, uçlarından paralel bağlı, birbirinden yalıtılmış ve ardışık olarak geçtiği dik kesitlerde, bütün konumları alabilecek biçimde kablolanmış birçok katı olan iletken. (Kimi kez yanlış olarak Litz teli olarak da adlandırılan bu tel, yitimleri özellikle sarımların deri etkisi ve uç etkisinden kaynaklanan yitimleri azaltmak amacıyla bobinaj teli olarak kullanılır ve yaklaşık 500 kHz'ten düşük frekanslar için elverişlidir.)

—Taşoc. Sarmal testere teli, sarmal olarak bükülmüş üç kat sert çelikten oluşan ve taş kesmeye yarayan 4-6 mm çapında kablo. (Sarmal testere teli, taşı aşındıran öğütülmüş kumtaşı ve su karışımını taşıma işlevi görür Testere telini sürekli biçimde devindirici bir makara harekete geçirir; yönlendirme makaraları teli taşırken hareketli bir şaryo da gerer. Kütlenin bi- çilmesinde [kimi zaman yüzlerce metre uzunlukta olabilir] ya da yontma şantiyesinde blokların kesilmesinde sarmal testere teli kullanılır.)

♦ sıt.
1. Telden yapılmış şey için kullanılır: Tel kafes.
2. Tel dolap - TELDOlAP II Tel örgü — TELÖRGÜ

—Ask. Tel engel, düşmanın yaya personeli ile yeterince derinlik verildiğinde tekerlekli ve paletli araçlarının hareketini sınırlayan, dikenli telden yapılmış, yapay engel.

—Bür. ger. Tel raptiye, küçük bir metal parçasının yardımıyla birçok kâğıt yaprağını bir araya getirmeyi sağlayan araç.

—Denize. Tel halat, çelik, nikel, bronz ya da bakır gibi metal tellerin bir arada bükülmesiyle elde edilen halat. (Bitkisel ve sentetik halatlara göre çekme güçleri çok yüksek, ancak esneklik oranları çok düşüktür. Sabit armalarda kullanılan çelik tel halatların merkezlerinde çelik tel fitil, esnek donanımlarda kullanılanların merkezinde ise bitkisel fitil bulunur.) || Tel izbiro. ağır cisimleri kaldırmak için, bir tel halatı birkaç kat dolaştırıp üzerine ligadora sararak yapılan izbiro. || Tel sapan, bir halata koşulacak palanganın kancasını takmak için, halat üzerine vurulan, telden yapılmış sapan.

—Kuyumc. Tel kakma - ŞAMKAKMASI, TELKARİ.

—Mutf. Tel kadayıf — KADAYIF. || Tel şehriye - ŞEHRİYE.

—ANSİKL. Akust. Titreşen teller. Müzik aletlerinde kullanılan tellerin enine titreşimleri, Pythagoras tarafından tasarlanan ve XVII. yy.'ın başında deneysel olarak Mersenne, daha sonra ise kuramsal olarak Taylor, Johann ve Daniel Bernoullı, d Alembert, Euler ve Lagrange tarafından ortaya konulan yasalara bağlıdır.
Bir tel herhangi bir yolla titreştirildiğinde, tel, uçları telin sabit noktaları olan bir iğ halinde titreşir. Bu durumda tel, temel ses ya da birinci kısmi adı verilen ve N frekansı (birim zamandaki titreşim sayısı) formülüyle verilen bir ses yayımlar.
Bu formülde L telin uzunluğunu, T gerilimlini, m birim uzunluk başına kütlesini gösterir. Görüldüğü gibi titreşen bir telin temel sesinin frekansı, uzunluğuyla ters (piyanonun bas telleri en uzun olanlardır), gerilimin kare köküyle doğru (bir çalgı akort edilirken sesin yüksekliğini artırmak için teller daha çok gerilir) ve birim uzunluk başına kütlesinin kare köküyle ters orantılıdır (bas teller en kalın olanlarıdır). Ancak, titreşimleri uygun bir biçimde başlatılırsa tur tel daha başka şekillerde de titreştirilebilir. Örneğin telin ortasına parmakla basılır ve telin uzunluğunun dörtte birine yay sürtülürse, tel, ortasında tur düğüm bulunan iki özdeş iğ oluşturarak titreşir. Bu titreşim başladıktan sonra parmak ve yay geri çekilse bile titreşim aynı şekilde devam eder. Bu durumda tel, ikinci kısmi denilen ve birinci kısmiden hemen hemen bir oktav daha tiz olan bir ses yayımlar. O halde ikinci kısminin frekansı, temel sesin frekansının iki katıdır, yani 2N'dir Aynı şekilde tel üç, dört, ... iğ halinde titreştirilebilir ve bu durumda tel, frekansları 3N, 4N vb. olan üçüncü, dördüncü vb kısmiler yayımlar. Böylece tel, temel sesin armonikleri olan bir dizi kısmi verebilir Bu kısmilerden müzikte, kemancıların armonik çalışlarında yararlanılır.
Bununla birlikte, titreşen tellerin kısmileri ancak yaklaşık olarak armonik bir diziye girebilir. Tel ne kadar ince, uzun ve gergin olursa, yukarıda söz edilen yasa da o kadar geçerli olur. Çok gergin olmayan kalın ve kısa tellerin kısmileri temel sesin armonikler dizisinden iyice uzaklaşabilir Herhangi bir sıranın kısmisi, temel sesin aynı sıradaki armoniğinden her zaman daha tizdir ve kısminin sırası yükseldikçe aralarındaki uzaklık da artar Bu uzaklığın çok büyük olmasını önlemek için çalgıların bas telleri genellikle sarma tellerden yapılır. Bu teller üzerlerine sarmal biçiminde sarılmış ikinci bir malzemeyle sağlamlaştırılmıştır.

—Kaynakç. Tel besleyicisinin rolü özellikle önemlidir, çünkü kaynakların düzenliliği ve niteliği her şeyden önce hamlacın ucuna sabit bir hızda sürekli olarak ve zayıf bir eğiklikle gelen tele bağlıdır. Dolayısıyla telin tahriki pozitif ve sevk makaraları düzeyinde kaymasız olmalı ve ani olarak durdurulabilmelidir. Klasik tıp bir tel besleyicisi şu organlardan oluşur: bobin taşıyıcı ve freni, basit hız değişimli ya da elektronik hız değişimli ve ayarlı motor, tel düzeltici makaralar, tel besleme makaraları.

—Metalûrj. Tel Metal tel hazırlayabilmek için sürekli döküm yöntemi ya da sıcakta haddeleme yoluyla üretilen metal çubuk ya da kütüklerin çapı, tel hadde dizisi üzerinde sıcakta haddelenerek küçültülür. Böylece çapları 5-15 mm arasında değişen filmaşin'ler elde edilir; filmaşinlerin çapı yüzey temizleme işleminin ardından uygulanan soğukta tel çekme yöntemiyle kullanım boyutuna dek indirilir. Bir telin en önemli kullanım özelliklerinden biri, çekmeye karşı kopma yükü ile sünekliğidir; süneklik genellikle burma dufumunda. kopma olmadan burulma sayısıyla tanımlanır. Tel çekme işlemi, soğukta kalıcı biçim değiştirme yoluyla uygulandığında malzemenin kopma yükünü aşırı ölçüde artırırken, süneklığini azaltır; buna karşın sıcaklığın yükseltilmesi ters bir etki yapar.
Uygun şekilde ayarlanmış ısıtma ve tel çekme işlemleriyle, az ya da çok sertleştirilmiş veya az ya da çok tavlanmış teller elde edilir. Belirli tesisatlar ile havai hatların elektrik iletkenlerinde ilke olarak yalnızca sert teller kullanılır. Yalıtılmış iletkenler, genellikle tavlanmış tellerden hazırlanır.
Bu iki istisna dışında (sertleştirilmiş ve tavlanmış), çok iyi belirlenmiş kimi özel hallerde, yarı-sert ve çeyrek-sert olarak nitelenen kodlanmış ara alaşımlar kullanılır. Bu alaşımlardan bakır için perçin çivileri, sızdırmazlık contaları vb. gibi parçaların yapımında yararlanılır. Kodlanmış yarı-sert alaşımlar ise alüminyum için yalıtılmış elektrik iletkenlerinin yapımında işe yarar. Elektrik hatlarındaki kullanımları bakımından metal tellerde aranan temel özellikler yoğunluk, özgül direnç, kopma yükü ve esneklik sınırı, esneklik modülü, ısıl genleşme katsayısı ve özgül ısısıdır.
Metal bir tel, ya tek başına ya da başka tellerle helis biçiminde bükülmüş (sarılmış) olarak kullanılır; helis biçiminde bir ya da daha çok katman biçiminde sarılan tellerden kablolar elde edilir. Değişik metallerin telleri birlikte sarıldığında, bileşik kablo denen kablolar hazırlanır; ancak elektrolitik bir çift meydana getiren ve ko- rozyona yol açabilen metallerin, birbiriy- le temasını önlemek gerekir. Bu tür bileşik kabloların özellikleri, bileşen tellerin özelliklerinden çok farklıdır. Kopma yükünün kestirimi de karmaşık bir sorun oluşturur, çünkü bileşik kabloya uygulanan toplam kuvvetin teller arasındaki dağılımı, pek çok etkene bağlıdır.
Çelik teller sanayide kaldırma aygıtlarının, asansörlerin, yük asansörlerinin, gemi ve römorkörlerde çekme halatlarının yapımında kullanılır. Ayrıca ızgara, kafes, biz ve çivilerin, şiş ve iğnelerin, elektrik arkı ya da oksiasetilenle kaynak yapmakta kullanılan elektrotların, müzik aletleri tellerinin, yayların, eleklerin, küçük transformatörler için manyetik çekirdekler vb'nin yapımında işe yarar Radyal karkastı otomobil lastikleri karbon oranı yüksek, pirinçle kaplanmış yüksek dirençli çelik tellerle güçlendirilir; yüzeydeki pirinç katmanı, telin kauçuk ana evreye (matris) daha iyi yapışmasını sağlar.
Platin teller laboratuvar aygıtları ile ısıl- elektrik çiftlerin yapımında ve kuyumculukta kullanılır.
Gümüş vs altın teller şeritçilikte mücevhercilikte ve kuyumculukta işe yarar. Elektrik sigortalarının eriyebilen elemanlan. genellikte gümüş tellerden yapılır Tungsten teller, aSr- tor lamba (Samanlarının yapımında kullanılır
Magnezyum tellemden kimi fotoğraf lam- balannda ve alüminotermi yöntemiyle uygulanan kaynak yapma işleminde yararlanılır
Bakır teller temel olarak elektrik akımının iletilmesinde kullanılır.

• Tel çekme. Tel çekme işlemi, sıcakta haddeleme yoluyla hazırlanan ve çapları 5-15 mm arasında değişen filmaşinlerden metal tellerin elde edilmesini sağlar; bu tellerin çapı genellikle 0,1-5 mm arasında bulunur. Bu amaçla çokpasolu üç tip tel çekme tezgâhı kullanılır: pasolar arasında biriktirmen makineler (karbonlu çelikler); metal debisi her pasoda aynı olan doğrudan girişli makineler (paslanmaz çelikler, alüminyum vb.); dalma ilkesine göre çalışan kaymalı makineler (bakır; çapları milimetreden daha küçük olan teller) Yağlayıcı olarak kalın tellerde sabun tozu (kalsiyum stearat, sodyum stearat vb.), dalmalı makinelerde yağlar ya da emülsiyonlar kullanılır. Çokpasolu her tel çekme işleminden önce tele, sünekliğini yeniden kazandırmak üzere ya tel halinde çekilirken ya da kangal durumundayken tavlama işlemi uygulanır; demir alaşımlarında tavlamanın ardından ayrıca yüzey temizleme ve kaplama işlemi yapılır (fosfatlama, oksalatlama vb.). Kullanımdan ya da daha sonra uygulanacak biçimlendirmeden önce tellere, bir ısıl normalleştirme işlemi ile kimi zaman metal bir katman (soğukta biçimlendirmek için telleri bakırla kaplama, taşıt lastiklerinin tellerini pirinçle kaplama, korozyona karşı korumak için çinkoyla kaplama) ya da bir polimer filmiyle (elektrik ya da telefon tellerini plastikle kaplama gibi) kaplama işlemi uygulanır. Tel çekme fabrikası genellikle kablo fabrikasıyla yan yana kurulur Altın, gümüş, platin gibi değerli metallere uygulanan çekme işlemine "tel çekme" ya da "haddeleme" denir. Bu metaller tel halinde çekilmek istendiğinde belirli bir çaptan sonra bir başka metalle kaplanır (altın üzerine gümüş, gümüş üzerine bakır, platin üzerine iridyum); daha sonra telin çapı istenen kalınlığa indirildiğinde asitle yüzey temizleme işlemiyle bu kaplamalar sökülür.


TEL a.
1. Telgraf sözcüğünün kısaltılmışı.
2. Tel çekmek, telgraf çekmek. || Tel yazısı, telgrafla gönderilen ya da bildirilen yazı.

TEL a. (ar. telt). Esk.
1. Tepe, doruk.
2. Yığın, küme.
3. Telli cebel, dağ tepesi. || Telli reli, yüksek tepe

—Arkeol. Ortadoğu’da, eski bir yerleşme nin üst üste gelen kalıntı katmanlarının oluşturduğu yapay tepe. (Mezopotamya, Suriye, Filistin ya da Mısır'daki birçok arkeolojik yerin adında bulunur: tel Halel.

TEL (EK. fr. töl(ö); yun. tele, uzak, uzakta'dan, birçok sözcüğün bileşimine girer.