Tırtıl Nedir? (Sözlük)
SMD MiSiM
TIRTIL a Pulkanatlı böceklerin, genellikle bitkiyle beslenen ve çoğunlukla tarım bitkilerine zarar veren larvası. (Bk. ansikl. böl.)
—Zool. Kirpi tırtıl, bedenlerini kaplayan kalkık ve sık kıllarından ötürü çeşitli pervanelerin tırtılına verilen ad.
—ANSİKL. Tırtıllar ince uzun gövdeli larvalardır; bunlarda baş yuvarlak ve ağız parçaları çiğneyici tiptedir; uçları birer tırnakla sona eren üç çift toraks (göğüs) bacağı ve
zarsı beş çift karın bacağı ("yalancı bacaklar”) vardır (bunların bir çifti anüs bölgeseldedir). Tirtılların yer değiştirmesi hız- lıcadır. Bazı türler bitkisel dokuları delik deşik eder; çoğu üzerine yumurta bıraktıkları bitki türünü kemirir. Kimisinde parlak renklerle donanmış olan gövdenin üzerinde kıllar, değişik boy ve biçimde kabartılar, hatta ısırgan kıllar bulunur. Bazı tırtıllar nemf evresi için koza örer (örneğin ipekböceği).
TIRTIL a. Al. tak. Tırtıl çekme işlemi için ikili olarak kullanılan, su verilmiş çelikten çembersel takım; bu takımın kesici ağzında bulunan yivler, üzerinde yuvarlandığı işlenecek parça üzerine, dönüşü sırasında iz bırakır.
—El sant. İşleme ve giyim süslemede kullanılan, ince sırma tellerin helezon biçiminde bükülmesiyle yapılmış süs öğesi. (Köşeli ya da yuvarlak biçimli, sarı veya gümüş renkli olur. Daha çok gece elbiselerinde pul, boncuk vb. malzemeyle kullanılır.)
—Mak. san. Tirtıl çekme çoğu kez elle hareket ettirilecek bir parçanın (vida başı, sap vb.), bu hareket sırasında parmakların kaymasını önlemek amacıyla, dönel bir yüzeyi üzerinde ya da sert bir parça içine yerleştirilecek görece daha yumuşak bir parça üzerinde tırtıllar oluşturmaya dayanan işlem. (Tırtıl çekme genellikle torna tezgâhında, su verilmiş çelikten yapılmış ve elde edilmek istenenin tersi biçimde girinti ya da çıkıntılar taşıyan bir çift tırtıl, tırtıl çekilecek parçanın üzerinde, basınç altında yuvarlanarak gerçekleştirilir.) || Tirtıl çekmek, bir tırtıl çekme gerçekleştirmek.
—Fblim. Çekme tırtılı, plastik boru ve profil üretiminde, bu ürünlerin makine çıkışın- kurtbağrı füze bedenli kelebeği da çekilmesini sağlayan düzenek. (Bk. ansiki, böl.)
—Pulc. Bir pulun çevresindeki kertiklere verilen ad. (Bunlar tırtılölçer yardımıyla ölçülür.)
—Sil. ve Oto. Aderans katsayısı zayıf ara-zilerde çekmeyi sağlamak için, bir taşıtın tekerlekleri ile zemin arasına yerleştirilen ve her iki ucundaki millerle birleştirilen ve eklemlenen metal ya da kauçuk baklalardan oluşmuş esnek sonsuz bant. (Bk. ansikl. böl.) || Tirfil pabucu, zırhlı bir araçta, tırtılın eklemli, bükülmez öğesi. (Bk. ansikl. böl.) || Tirfil pabucu mili, iki tırtıl pabucunu eklem oluşturarak birbirine bağlamayı sağlayan mil. (Yağlanmış ya da yağlanmamış millerin yanı sıra esnek bloklu miller de vardır.)
—Şeritç. Bazı saçakların eteklerinde kullanılan, spiral şeklinde bükülerek sıkı bir yay oluşturan tel. || Tirfil saçak, etekleri tırtıldan yapılmış saçak.
—Teknol. Tirfil başlığı, üzerine, metallere tırtıl çekmeye ya da bunları kesmeye yarayan tırtılların takıldığı yarısert çelik gövde. || Tırtıl izi, girintili çıkıntılı bir takımın, bir malzeme oluşturduğu çiziklerin tümü.
—ANSİKL. Polim. Çekme tırtılı, üst üste bindirilmiş taşıyıcı iki banttan oluşur; bantların aralığı, çekilecek profillerin boyutlarına göre ayarlanır ve üzerlerine köpük kauçuk yastıklar yerleştirilir; bantların hızı, fışkırtma kalıbının hızına göre ayarlanır. Aygıtta ayrıca uzunluk ölçmeye yarayan bir sayaç ile bir takimetre bulunur.
—Sil. ve Oto. Bant, tekerlekler, tekercikler ya da hidropnömatik sistemle çalışan bo- jiler, lamalı yaylar, burulma çubuklarına takılı silindirler üzerine yerleştirilmiş bir makarayla gerilen dişli bir çark ya da “barbotin"le döndürülür, Tirtıl ilkesi, ilk kez XIX. yy.'ın sonunda tarım traktörlerinde uygulanmıştır, ilk fransız ve İngiliz tankları (1916), hendekler ve top mermileriyle delik deşik olmuş arazileri ya da tekerlekli taşıtların geçemediği dikenli tel ağlarıyla kaplı arazileri daha kolay olarak aşmak için rulman takımlarından ve tarım traktörlerinin (özellikle amerikan Holt traktörü) tırtıllarından esinlenerek yapıldı. Bu ilkel tankların tırtılları, yuvarlak metal pabuçlar ya da daha geniş metal levhalardan oluşuyordu; İngiliz zırhlı araçlarının çoğunda, çamurluk taşımayan bu metal pabuç ya da levhalar taşıt kasasını tamamen örterken, fransız tanklarında kasa yüksekliğinin yarısını aşmıyordu ve çamurluğu vardı.
iki tırtılın genişliği ne kadar fazla olursa, zırhlı aracın zemine yaptığı basınç (kg/cm2) o oranda az olur. Kara, çamura ya da kuma saplanma tehlikesi, bu genişliğe, kullanılan rulman takımına ve askı donanımı sistemine göre azalır. Bununla birlikte, Sovyet T 34, KV 1 ve 2 (1942) tankları ortaya çıkıncaya dek, dünyada kullanılan bütün tank ve zırhlı araçların dar, çok dayanıksız ve kolayca bozulabilen tırtılları vardı. Taşıtın zemine aderansı, genellikle tırtıl bandını oluşturan, sökülebilir baklaların ve pabuçların desenine bağlıdır. Günümüzde tırtıl pabuçları, genellikle eklemli metal bir bant üzerine az ya da çok aralıklarla tespit edilmiş, içi dolu ancak bü- külgen kauçuktan yapılır. Bu da, yol kaplamasına zarar vermeden tırtılların daha sessiz ve daha esnek olarak yolu kavramasını sağlar. Zırhlı araç kötü arazide ilerlemek zorunda kaldığında, pabuçlar birkaç dakika içinde çıkarılır ve aracın zeminle teması, çamuru, karı, kuru toprağı ya da suyu boşaltmak için çukur profilli ve desteklemek için kabartma profilli metal baklalarla sağlanır. Ayrıca aracın kaymasını önlemek için kauçuk tırtıl pabuçlarının yerine geçici olarak kar kramponları ya da buz tırnakları takılabilir. Baklaların iç yüzünde, tırtılların rulman yataklarından çıkmasını önlemek için genellikle bir ya da iki sıra halinde kertikler bulunur.
Yanlamasına bükülgen tırtıllar çok az kullanılmıştır. Tamamen kauçuktan yapılmış bant, daha sessiz ve daha esnek olmasına karşın çok dayanıksızdır. Bükülgenlikleri ve kırılganlıkları çok önemli çekiş kayıplarına yol açtığı için, ağırlığı 10 t'dan fazla zırhlı araçlara uygun değildir. Bunlar genellikle yarı-tırtıllı araçlara monte edilir.
Fransız mühendis Kögresse’in yaptığı esnek kauçuk bant sistemi en çok kullanılanlardan biridir. Rulman takımının en orijinal öğesi, barbotin üzerine monte edilmiş, kendi ekseni çevresinde dönen bir askı donanımına bağlı taşıyıcı tekerciklerden oluşmuştur. Bu düzenek, hafif Citroen arabalarına Sahra’yı (1923), Afrika’yı (1925) baştan başa geçme ve büyük Sarı yolculuk (1931-32) gibi uzun aşamalı yarışları gerçekleştirme olanağı verdi. Birçok rus ve fransız zırhlı aracı, tanınmış Citroen ve Berliet marka tırtıllı araçlar, 1914 ve 1939 arasında, günümüzde hemen hemen hiç kullanılmayan Kâgresse sistemiyle donatılmıştı.
Tırtıllar, zırhlı taşıtlar dışında, çeşitli dönemlerde (özellikle 1941-1945 arasında Rusya'da), kamyonlar (alman yapısı Opel “Maultier”), yarıtırtıllı (alman yapısı Krauss-Maffeı Sdkfz 8) ya da tırtıllı (avusturya yapısı Steyr-Pusch) top çekicileri gibi diğer araçlarda da kullanılmıştır; 1942’de ortaya çıkan amerikan yapısı LVT gibi zırhlı amfibi taşıtlarda, gövdenin tüm çevresini saran kepçe biçimindeki tırtıl baklaları suda ilerlemeyi sağlar, ikinci Dünya sava- şı'nda kullanılan 122 mm'lik ağır sovyet topları da tırtıllar üzerine monte edilmiştir.
Taşıtı döndürmek için iki tırtıldan birini yavaşlatırken diğerini hızlandırmak gerektiğinden, tırtıllı bir aracı kullanmak oldukça zordur. Yeni düzenekler, her tırtılın hızını aynı anda, iki yönde değiştirmeyi sağlar.
• Tirtil pabucu. Bir tırtıl pabucu, onu diğer iki pabuca bağlayan bir bağlama öğesinden, tekerciklerin yuvarlanma yolunu oluşturan bir cisimden ve toprağa yapışmasını sağlayan bir tabandan meydana gelir. Bu değişik parçalar, birleştirilebilir ya da tek parça halinde üretilebilir. Tırtıl pabuçları, tırtıl baklaları üzerine takılır ve günümüzde kullanılan tank ve diğer zırhlı araçlara kısa zamanda hızla takılıp çıkarılır. Plastik tırtıl pabuçları, kimi hafif keşif araçlarında denenmiştir. Pabuçlar, gürültüyü ve yolların yıpranmasını önler, ancak engebeli arazilerde tırtılların toprağa yapışma gücünü azaltır.
Sponsorlu Bağlantılar
—ANSİKL. Tırtıllar ince uzun gövdeli larvalardır; bunlarda baş yuvarlak ve ağız parçaları çiğneyici tiptedir; uçları birer tırnakla sona eren üç çift toraks (göğüs) bacağı ve
zarsı beş çift karın bacağı ("yalancı bacaklar”) vardır (bunların bir çifti anüs bölgeseldedir). Tirtılların yer değiştirmesi hız- lıcadır. Bazı türler bitkisel dokuları delik deşik eder; çoğu üzerine yumurta bıraktıkları bitki türünü kemirir. Kimisinde parlak renklerle donanmış olan gövdenin üzerinde kıllar, değişik boy ve biçimde kabartılar, hatta ısırgan kıllar bulunur. Bazı tırtıllar nemf evresi için koza örer (örneğin ipekböceği).
TIRTIL a. Al. tak. Tırtıl çekme işlemi için ikili olarak kullanılan, su verilmiş çelikten çembersel takım; bu takımın kesici ağzında bulunan yivler, üzerinde yuvarlandığı işlenecek parça üzerine, dönüşü sırasında iz bırakır.
—El sant. İşleme ve giyim süslemede kullanılan, ince sırma tellerin helezon biçiminde bükülmesiyle yapılmış süs öğesi. (Köşeli ya da yuvarlak biçimli, sarı veya gümüş renkli olur. Daha çok gece elbiselerinde pul, boncuk vb. malzemeyle kullanılır.)
—Mak. san. Tirtıl çekme çoğu kez elle hareket ettirilecek bir parçanın (vida başı, sap vb.), bu hareket sırasında parmakların kaymasını önlemek amacıyla, dönel bir yüzeyi üzerinde ya da sert bir parça içine yerleştirilecek görece daha yumuşak bir parça üzerinde tırtıllar oluşturmaya dayanan işlem. (Tırtıl çekme genellikle torna tezgâhında, su verilmiş çelikten yapılmış ve elde edilmek istenenin tersi biçimde girinti ya da çıkıntılar taşıyan bir çift tırtıl, tırtıl çekilecek parçanın üzerinde, basınç altında yuvarlanarak gerçekleştirilir.) || Tirtıl çekmek, bir tırtıl çekme gerçekleştirmek.
—Fblim. Çekme tırtılı, plastik boru ve profil üretiminde, bu ürünlerin makine çıkışın- kurtbağrı füze bedenli kelebeği da çekilmesini sağlayan düzenek. (Bk. ansiki, böl.)
—Pulc. Bir pulun çevresindeki kertiklere verilen ad. (Bunlar tırtılölçer yardımıyla ölçülür.)
—Sil. ve Oto. Aderans katsayısı zayıf ara-zilerde çekmeyi sağlamak için, bir taşıtın tekerlekleri ile zemin arasına yerleştirilen ve her iki ucundaki millerle birleştirilen ve eklemlenen metal ya da kauçuk baklalardan oluşmuş esnek sonsuz bant. (Bk. ansikl. böl.) || Tirfil pabucu, zırhlı bir araçta, tırtılın eklemli, bükülmez öğesi. (Bk. ansikl. böl.) || Tirfil pabucu mili, iki tırtıl pabucunu eklem oluşturarak birbirine bağlamayı sağlayan mil. (Yağlanmış ya da yağlanmamış millerin yanı sıra esnek bloklu miller de vardır.)
—Şeritç. Bazı saçakların eteklerinde kullanılan, spiral şeklinde bükülerek sıkı bir yay oluşturan tel. || Tirfil saçak, etekleri tırtıldan yapılmış saçak.
—Teknol. Tirfil başlığı, üzerine, metallere tırtıl çekmeye ya da bunları kesmeye yarayan tırtılların takıldığı yarısert çelik gövde. || Tırtıl izi, girintili çıkıntılı bir takımın, bir malzeme oluşturduğu çiziklerin tümü.
—ANSİKL. Polim. Çekme tırtılı, üst üste bindirilmiş taşıyıcı iki banttan oluşur; bantların aralığı, çekilecek profillerin boyutlarına göre ayarlanır ve üzerlerine köpük kauçuk yastıklar yerleştirilir; bantların hızı, fışkırtma kalıbının hızına göre ayarlanır. Aygıtta ayrıca uzunluk ölçmeye yarayan bir sayaç ile bir takimetre bulunur.
—Sil. ve Oto. Bant, tekerlekler, tekercikler ya da hidropnömatik sistemle çalışan bo- jiler, lamalı yaylar, burulma çubuklarına takılı silindirler üzerine yerleştirilmiş bir makarayla gerilen dişli bir çark ya da “barbotin"le döndürülür, Tirtıl ilkesi, ilk kez XIX. yy.'ın sonunda tarım traktörlerinde uygulanmıştır, ilk fransız ve İngiliz tankları (1916), hendekler ve top mermileriyle delik deşik olmuş arazileri ya da tekerlekli taşıtların geçemediği dikenli tel ağlarıyla kaplı arazileri daha kolay olarak aşmak için rulman takımlarından ve tarım traktörlerinin (özellikle amerikan Holt traktörü) tırtıllarından esinlenerek yapıldı. Bu ilkel tankların tırtılları, yuvarlak metal pabuçlar ya da daha geniş metal levhalardan oluşuyordu; İngiliz zırhlı araçlarının çoğunda, çamurluk taşımayan bu metal pabuç ya da levhalar taşıt kasasını tamamen örterken, fransız tanklarında kasa yüksekliğinin yarısını aşmıyordu ve çamurluğu vardı.
iki tırtılın genişliği ne kadar fazla olursa, zırhlı aracın zemine yaptığı basınç (kg/cm2) o oranda az olur. Kara, çamura ya da kuma saplanma tehlikesi, bu genişliğe, kullanılan rulman takımına ve askı donanımı sistemine göre azalır. Bununla birlikte, Sovyet T 34, KV 1 ve 2 (1942) tankları ortaya çıkıncaya dek, dünyada kullanılan bütün tank ve zırhlı araçların dar, çok dayanıksız ve kolayca bozulabilen tırtılları vardı. Taşıtın zemine aderansı, genellikle tırtıl bandını oluşturan, sökülebilir baklaların ve pabuçların desenine bağlıdır. Günümüzde tırtıl pabuçları, genellikle eklemli metal bir bant üzerine az ya da çok aralıklarla tespit edilmiş, içi dolu ancak bü- külgen kauçuktan yapılır. Bu da, yol kaplamasına zarar vermeden tırtılların daha sessiz ve daha esnek olarak yolu kavramasını sağlar. Zırhlı araç kötü arazide ilerlemek zorunda kaldığında, pabuçlar birkaç dakika içinde çıkarılır ve aracın zeminle teması, çamuru, karı, kuru toprağı ya da suyu boşaltmak için çukur profilli ve desteklemek için kabartma profilli metal baklalarla sağlanır. Ayrıca aracın kaymasını önlemek için kauçuk tırtıl pabuçlarının yerine geçici olarak kar kramponları ya da buz tırnakları takılabilir. Baklaların iç yüzünde, tırtılların rulman yataklarından çıkmasını önlemek için genellikle bir ya da iki sıra halinde kertikler bulunur.
Yanlamasına bükülgen tırtıllar çok az kullanılmıştır. Tamamen kauçuktan yapılmış bant, daha sessiz ve daha esnek olmasına karşın çok dayanıksızdır. Bükülgenlikleri ve kırılganlıkları çok önemli çekiş kayıplarına yol açtığı için, ağırlığı 10 t'dan fazla zırhlı araçlara uygun değildir. Bunlar genellikle yarı-tırtıllı araçlara monte edilir.
Fransız mühendis Kögresse’in yaptığı esnek kauçuk bant sistemi en çok kullanılanlardan biridir. Rulman takımının en orijinal öğesi, barbotin üzerine monte edilmiş, kendi ekseni çevresinde dönen bir askı donanımına bağlı taşıyıcı tekerciklerden oluşmuştur. Bu düzenek, hafif Citroen arabalarına Sahra’yı (1923), Afrika’yı (1925) baştan başa geçme ve büyük Sarı yolculuk (1931-32) gibi uzun aşamalı yarışları gerçekleştirme olanağı verdi. Birçok rus ve fransız zırhlı aracı, tanınmış Citroen ve Berliet marka tırtıllı araçlar, 1914 ve 1939 arasında, günümüzde hemen hemen hiç kullanılmayan Kâgresse sistemiyle donatılmıştı.
Tırtıllar, zırhlı taşıtlar dışında, çeşitli dönemlerde (özellikle 1941-1945 arasında Rusya'da), kamyonlar (alman yapısı Opel “Maultier”), yarıtırtıllı (alman yapısı Krauss-Maffeı Sdkfz 8) ya da tırtıllı (avusturya yapısı Steyr-Pusch) top çekicileri gibi diğer araçlarda da kullanılmıştır; 1942’de ortaya çıkan amerikan yapısı LVT gibi zırhlı amfibi taşıtlarda, gövdenin tüm çevresini saran kepçe biçimindeki tırtıl baklaları suda ilerlemeyi sağlar, ikinci Dünya sava- şı'nda kullanılan 122 mm'lik ağır sovyet topları da tırtıllar üzerine monte edilmiştir.
Taşıtı döndürmek için iki tırtıldan birini yavaşlatırken diğerini hızlandırmak gerektiğinden, tırtıllı bir aracı kullanmak oldukça zordur. Yeni düzenekler, her tırtılın hızını aynı anda, iki yönde değiştirmeyi sağlar.
• Tirtil pabucu. Bir tırtıl pabucu, onu diğer iki pabuca bağlayan bir bağlama öğesinden, tekerciklerin yuvarlanma yolunu oluşturan bir cisimden ve toprağa yapışmasını sağlayan bir tabandan meydana gelir. Bu değişik parçalar, birleştirilebilir ya da tek parça halinde üretilebilir. Tırtıl pabuçları, tırtıl baklaları üzerine takılır ve günümüzde kullanılan tank ve diğer zırhlı araçlara kısa zamanda hızla takılıp çıkarılır. Plastik tırtıl pabuçları, kimi hafif keşif araçlarında denenmiştir. Pabuçlar, gürültüyü ve yolların yıpranmasını önler, ancak engebeli arazilerde tırtılların toprağa yapışma gücünü azaltır.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
