Türbe Nedir?
SMD MiSiM
TÜRBE a (ar. türbe).
1. Mim. Genellikle devlet önde gelenleri ve ünlü kişiler için inşa edilen, İslam mimarlığına özgü mezar yapıları. (Bk. ansikl. böl.)
2. Nasrettin Hoca'nın türbesi gibi, her yanı açık olduğu halde yalnızca bir girişi bulunan yerler için alay yollu söylenir.
—Esk Türbe bekçisi, türbe temizliği ile uğraşan ve gelen ziyaretçileri gezdiren görevli.
—Folk. Türbe ziyareti, adak adama, sevap kazanma, hayırlı bir işe girişme vb. nedenlerle belli zamanlarda (genellikle, cuma, kandil ya da bayram günleri vb.), dince ulu sayılan kişilerin türbesine yapılan ziyaret. (İstanbul'da Eyüp Sultan tür- besi’ne yapılan ziyaretler bu geleneğin en canlı örneklerindendir Nişan, düğün, sünnet, adak adama vb. çok değişik nedenlerle ve daha çok bir olayı kutsama amacıyla bu tür ziyaretler yapılmakta, adak adayan, dileği gerçekleşirse bu ziyareti yinelemektedir.)
—Kur. tar. Türbe ziyaretleri, tahta çıkan osmanlı padişahlarının İstanbul’da Eyüp’te, Eyyub el-Ensari'nin (öl. 672) türbesinde kılıç kuşandıktan sonra atalarının türbelerine yaptıkları ziyaret. (XVII. yy.'ın ilk yarısına kadar İstanbul'daki bütün padişah türbeleri sırayla ziyaret edilirken, bu yüzyılın ikinci yarısından sonra yalnız Fatih Sultan Mehmet’in türbesi ziyaret edilmeye başlandı.)
—ANSİKL. Mim. Türbenin öteki mezar yapılarından ayırıcı özelliği, çoğunlukla çokgen planlı ve kubbeli oluşudur. Büyük Selçuklularda ve Anadolu Selçuklularında kümbet türü anıtmezarlar yaygınken, özellikle Osmanlılar'da türbeler yeğlenmiştir. Anadolu dışında, Merv'deki Sultansencer türbesi (1157) bu yapı türünün anıtsal örneklerindendir. Sultaniye kentindeki Olcaytuhüdabende türbesi (1303 -1313), 51 m yüksekliğindeki, sivri profilli kubbesi, zengin çini bezemeleri, köşelerde yükselen ince minareleriyle İlhanlI mimarlığının görkemli yapılarıridandı. Timur'un Semertand’daki Gur-Emir türbesi (1405), dıştan sekiz köşeli gövdesi, yüksek, silindirik bir kasnağa oturan yivli kubbesi, haç biçimli dört eyvanlı zemin katı ve bunun üzerindeki, gene haç biçimi planlı salonu ile ortaçağ İslam mimarlığının ilginç anıtlarındandır. Hint-türk imparatoru Şah Cihan'ın kansı Mümtaz Mahal için Âgra'da yaptırdığı (1631/1632-1643) Tac‘ Mahal ise mimarisinin yanı sıra bezemelerinin zenginliği ve güzelliğiyle, bu yapı türünün başyapıtlarındandır.
Anadolu Selçuklularında kümbetlerin yanı sıra türbelere de rastlanmaktadır (Tokat Alitusi türbesi, Konya Karatay, Gömeç- hatun, Sahipata türbeleri, Kırşehir Caca- bey türbesi). Mardin'deki Sultanhamza türbesi (1435-1444), dıştan yivli kubbeyi çevreleyen haç biçimli dört tonozlu örtü düzeniyle Beylikler dönemi türbe mimarlığının ilginç örneklerindendir. Aydınoğulları türbeleri genellikle klasik üslupta yapılardır (Birgi Mehmetbey türbesi). Kırşehir'deki Âşıkpaşa türbesi (1322) ise bakışıksız planı, mermer kaplamalı cephesi, .yana kaydırılmış, istiridye alınlıktı, ince, uzun taçtapısı ve bezemeleriyle, yeniliklerle dolu bir örnektir.
OsmanlI türbelerine geçişin ilk örnekleri İznik ve Bursa'dadır XIV. yy.'a tarihlen- dirilen bu türbeler kare ya da çokgen planlı, kubbeli yapılardır. Bunların kimilerinde revaklı bir giriş bulunur (İznik Kırgızlar türbesi). Bu dönem türbelerinin bir bölümünde kubbe dört ayağa oturtularak yanlar açık bırakılmıştır (İznik Sarısaltuk ve Yakupçelebi türbeleri). Halilhayrettinpaşa türbesi ise (1387), yan yana, değişik boyutlarda iki kubbeyle örtülüdür. Bursa'daki Devlethatun, Murat II ve Cemsultan türbeleri ilk dönem osmanlı anıtmezarlarının anılması gereken örnekleridir. Yeşil türbe ise sekizgen gövdesi, yüksek kasnaklı kubbesi ile klasik türbe mimarlığına geçişi simgeler. Bundan sonraki türbelerde çoğunlukla belirli bir şemaya (kare ya da çokgen gövde, kubbe, revaklı giriş) bağlı kalınmış. Mimar Sinan'ın yapıları kimi yeni denemelere sahne olmuştur (İstanbul Şehzade türbesi. Kanuni türbesi, Selim II türbesi) Özellikle Kanuni türbesi sekizgen gövdeyi çevreleyen yirmi sekiz sütunlu revakı, içte de köşelere yerleştirilen sekiz bağımsız sütunlu mimarisiyle bu türün tek örneğidir. XVI. yy. sonlarında köşe sayısının arttığı görülür (İstanbul ibrahimpaşa türbesi dıştan sekiz, içten onaltı, Ayasofya’nın haziresindeki Şehzadeler türbesi ise dıştan sekiz köşeli, içten kare planlıdır). Sinanpaşatürbesi’nin önüne bir sebil eklenmiştir. XVII. yy. başlarında türbe mimarlığında yalınlık görülür (Sultanahmet türbesi, Valideturhansultan türbesi). XVII. yy. ikinci yarısındaysa yanlan açık türbe mimarisiyle karşılaşılmaktadır; bu türbelerde kubbeler sütunlara oturtulmuş, sütun araları tunç kafeslerle kapatılmıştır (İstanbul Divanyolu'ndaki Köprülü külliyesi'nin türbesi, Merzifonlukaramustafa paşa külliyesi'nin türbesi). XVIII. yy.'dan sonra Batı etkilerini yansıtan türbeler yapılmıştır: barok üsluptaki Nuruosmaniye külliyesi'nin türbesi, Mahmut ll'nin empire üsluptaki türbesi, Eyüp’teki rokoko üslubunda Mihrişahsultan türbesi, empire üsluptaki Şahsultan türbesi, barok üsluptaki Nakşi- dilsultan türbesi, empire üsluptaki Mahmut II türbesi vd.
1. Mim. Genellikle devlet önde gelenleri ve ünlü kişiler için inşa edilen, İslam mimarlığına özgü mezar yapıları. (Bk. ansikl. böl.)
Sponsorlu Bağlantılar
—Esk Türbe bekçisi, türbe temizliği ile uğraşan ve gelen ziyaretçileri gezdiren görevli.
—Folk. Türbe ziyareti, adak adama, sevap kazanma, hayırlı bir işe girişme vb. nedenlerle belli zamanlarda (genellikle, cuma, kandil ya da bayram günleri vb.), dince ulu sayılan kişilerin türbesine yapılan ziyaret. (İstanbul'da Eyüp Sultan tür- besi’ne yapılan ziyaretler bu geleneğin en canlı örneklerindendir Nişan, düğün, sünnet, adak adama vb. çok değişik nedenlerle ve daha çok bir olayı kutsama amacıyla bu tür ziyaretler yapılmakta, adak adayan, dileği gerçekleşirse bu ziyareti yinelemektedir.)
—Kur. tar. Türbe ziyaretleri, tahta çıkan osmanlı padişahlarının İstanbul’da Eyüp’te, Eyyub el-Ensari'nin (öl. 672) türbesinde kılıç kuşandıktan sonra atalarının türbelerine yaptıkları ziyaret. (XVII. yy.'ın ilk yarısına kadar İstanbul'daki bütün padişah türbeleri sırayla ziyaret edilirken, bu yüzyılın ikinci yarısından sonra yalnız Fatih Sultan Mehmet’in türbesi ziyaret edilmeye başlandı.)
—ANSİKL. Mim. Türbenin öteki mezar yapılarından ayırıcı özelliği, çoğunlukla çokgen planlı ve kubbeli oluşudur. Büyük Selçuklularda ve Anadolu Selçuklularında kümbet türü anıtmezarlar yaygınken, özellikle Osmanlılar'da türbeler yeğlenmiştir. Anadolu dışında, Merv'deki Sultansencer türbesi (1157) bu yapı türünün anıtsal örneklerindendir. Sultaniye kentindeki Olcaytuhüdabende türbesi (1303 -1313), 51 m yüksekliğindeki, sivri profilli kubbesi, zengin çini bezemeleri, köşelerde yükselen ince minareleriyle İlhanlI mimarlığının görkemli yapılarıridandı. Timur'un Semertand’daki Gur-Emir türbesi (1405), dıştan sekiz köşeli gövdesi, yüksek, silindirik bir kasnağa oturan yivli kubbesi, haç biçimli dört eyvanlı zemin katı ve bunun üzerindeki, gene haç biçimi planlı salonu ile ortaçağ İslam mimarlığının ilginç anıtlarındandır. Hint-türk imparatoru Şah Cihan'ın kansı Mümtaz Mahal için Âgra'da yaptırdığı (1631/1632-1643) Tac‘ Mahal ise mimarisinin yanı sıra bezemelerinin zenginliği ve güzelliğiyle, bu yapı türünün başyapıtlarındandır.
Anadolu Selçuklularında kümbetlerin yanı sıra türbelere de rastlanmaktadır (Tokat Alitusi türbesi, Konya Karatay, Gömeç- hatun, Sahipata türbeleri, Kırşehir Caca- bey türbesi). Mardin'deki Sultanhamza türbesi (1435-1444), dıştan yivli kubbeyi çevreleyen haç biçimli dört tonozlu örtü düzeniyle Beylikler dönemi türbe mimarlığının ilginç örneklerindendir. Aydınoğulları türbeleri genellikle klasik üslupta yapılardır (Birgi Mehmetbey türbesi). Kırşehir'deki Âşıkpaşa türbesi (1322) ise bakışıksız planı, mermer kaplamalı cephesi, .yana kaydırılmış, istiridye alınlıktı, ince, uzun taçtapısı ve bezemeleriyle, yeniliklerle dolu bir örnektir.
OsmanlI türbelerine geçişin ilk örnekleri İznik ve Bursa'dadır XIV. yy.'a tarihlen- dirilen bu türbeler kare ya da çokgen planlı, kubbeli yapılardır. Bunların kimilerinde revaklı bir giriş bulunur (İznik Kırgızlar türbesi). Bu dönem türbelerinin bir bölümünde kubbe dört ayağa oturtularak yanlar açık bırakılmıştır (İznik Sarısaltuk ve Yakupçelebi türbeleri). Halilhayrettinpaşa türbesi ise (1387), yan yana, değişik boyutlarda iki kubbeyle örtülüdür. Bursa'daki Devlethatun, Murat II ve Cemsultan türbeleri ilk dönem osmanlı anıtmezarlarının anılması gereken örnekleridir. Yeşil türbe ise sekizgen gövdesi, yüksek kasnaklı kubbesi ile klasik türbe mimarlığına geçişi simgeler. Bundan sonraki türbelerde çoğunlukla belirli bir şemaya (kare ya da çokgen gövde, kubbe, revaklı giriş) bağlı kalınmış. Mimar Sinan'ın yapıları kimi yeni denemelere sahne olmuştur (İstanbul Şehzade türbesi. Kanuni türbesi, Selim II türbesi) Özellikle Kanuni türbesi sekizgen gövdeyi çevreleyen yirmi sekiz sütunlu revakı, içte de köşelere yerleştirilen sekiz bağımsız sütunlu mimarisiyle bu türün tek örneğidir. XVI. yy. sonlarında köşe sayısının arttığı görülür (İstanbul ibrahimpaşa türbesi dıştan sekiz, içten onaltı, Ayasofya’nın haziresindeki Şehzadeler türbesi ise dıştan sekiz köşeli, içten kare planlıdır). Sinanpaşatürbesi’nin önüne bir sebil eklenmiştir. XVII. yy. başlarında türbe mimarlığında yalınlık görülür (Sultanahmet türbesi, Valideturhansultan türbesi). XVII. yy. ikinci yarısındaysa yanlan açık türbe mimarisiyle karşılaşılmaktadır; bu türbelerde kubbeler sütunlara oturtulmuş, sütun araları tunç kafeslerle kapatılmıştır (İstanbul Divanyolu'ndaki Köprülü külliyesi'nin türbesi, Merzifonlukaramustafa paşa külliyesi'nin türbesi). XVIII. yy.'dan sonra Batı etkilerini yansıtan türbeler yapılmıştır: barok üsluptaki Nuruosmaniye külliyesi'nin türbesi, Mahmut ll'nin empire üsluptaki türbesi, Eyüp’teki rokoko üslubunda Mihrişahsultan türbesi, empire üsluptaki Şahsultan türbesi, barok üsluptaki Nakşi- dilsultan türbesi, empire üsluptaki Mahmut II türbesi vd.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
