Sosyal Demokrasi Nedir?
SMD MiSiM
SOSYAL-DEMOKRASİ a (fr social -demoeratie). Marxçılıktan kaynaklanan ve II. Enternasyonal içinde almanca konuşulan ülkelerle İskandinav ülkelerindeki siyasal partiler tarafından benimsenen düşünce akımı.
Sosyal damokraslsl (İskandinav), XIX. yüzyıl sonlarında kurulan İskandinav ülkeleri (Finlandiya dahil) sosyal-demokrat partileri.
• Danimarka: 1871'de kurulan Sosyal demokrat parti (Socialdemokratiet), sendikaların desteğini alarak girdiği 1924 seçimlerini kazandı. Lideri T. Stauning, 1924-27 yılları arasında üstlendiği hükümet başkanlığı görevine 1929'da yeniden geldi. Bu dönemlerde, ülke içinde sosyal içerikli yasalar yapıldı; dış siyasette hükümet barışçı bir yol izledi. Alman işgali altında geçen 1940-42 yılları arasında, T. Stauning kabinesi varlığını korudu. Sosyal-demokrasi savaştan sonra (1945, 1947-50, 1955-60 [H. C. Han- sen’le], 1960-62, 1962-68 (J. O. Krag'la], 1972-73, 1973-82 [A. Jorgensen’le] yıllarında) iktidarda kaldı. 1987, 1988 ve 1990'da yapılan seçimlerden sonra en çok oy alan parti olarak iktidardaki merkez sağ azınlık koalisyonuna karşı ana muhalefet partisi durumunu korudu.
• Finlandiya: 1899'da kurulan Sosyal-de- mokrat parti (Suomen Sosia ldemokratinen Puolue), sosyal reformların yanı sıra, ülkenin özerkliği için mücadele etti. XX. yy. başlarında önemli gelişmeler gösteren parti, 1913 yılında Avrupa'daki sosyalist ve sosyal-demokrat partiler içinde en yüksek oy oranına sahip parti oldu. Özellikle çiftçiler arasında örgütlendi. 1917 yılında rus Çevrimlerinin etkisiyle radikalleşti. Ocak 1918'de Helsinki'de devrimci bir hükümet kuruldu, ancak Mannertıeim'ın Beyaz muhafızları ve alman birlikleri tarafından ezildi. 1918'deki beyaz teröre karşın, 1919’da yeni bir parti oluşturuldu. Bu arada, partinin sol kanadı ayrılarak, gerçekte komünist bir parti olan, Sosyalist-işçi partisi'ni kurdu. Sosyal-demokrat parti, 1937'ye kadar muhalefette kaldı. Bu tarihte Çiftçi partisi’yle birlikte iktidara geldi. Savaştan sonra yeniden örgütlendi ve Çiftçi partisi’yle Komünist partisi'nden sonra ülkenin üçüncü büyük siyasal gücü oldu. Sosyal-demokratlar, Mauno Koivisto'nun başkanlığında 1968-1970 yılları arasında ve 1979' dan sonra ülkenin yönetimini ellerinde tuttular. Koivisto, 1982'de Cumhurbaşkanlığına seçildi. Koivisto’nun yerine hükümeti kuran sosyal-demokrat Kalevi Sorsa, mart 1987 seçimlerinde sosyal demokratlar oy kaybedince iktidardan ayrıldı. 1991 genel seçimlerinde parti daha da geriledi (56 yerine 48 milletvekili).
• İsveç. Nisan 1889'da Stockholm'da İsveç Sosyal-demokrat partisi (Socialde- mokratiska Arbetarepartiet) kuruldu. Partinin, 1898’de kurulan Genel çalışma konfederasyonu'ylasıkı bağları oldu. Başlangıçta marxçı bir partiydi; giderek reformculuğa yöneldi ve yalnız işçilerin değil tüm sömürülenlerin partisi olmak yolunu tuttu. Lideri H. Branting'in etkisiyle liberallere yaklaştı ve Parlamentoda etkin olmakta ısrar etti. Öte yandan partinin içinde H. Bergegren'in başını çektiği sol bir eğilim de vardı. Birinci Dünya savaşı'nda tarafsız kalan parti, H. Branting'i hükümete soktu (1917-1918). Branting, 1920'de, 1921-1923, sonra da 1924-25 yılları arasında hükümet başkanı oldu. Parti, 1932 yılında, Köylü partisi'yle işbirliği yaparak iktidara geldi (R A. Hansson kabinesi). 1936’daki seçimlerde oyların % 46'sını kazanarak, savaşa kadar hükümeti yönetti. Sosyal-demokratlar birçok sosyal yasa çıkarttılar; elverişli vergi yasalarıyla sosyal eşitsizliği azaltacak uygulamalar yaptılar; yeni iş alanları yaratmak için kamu yatırımlarını geliştirdiler, ikinci Dünya savaşı sırasında tarafsız kaldılar. 1946'dan 1969’a kadar partinin ve hükümetin başında T. F. Erlander vardı. Sosyal reformlar sürdürüldü (eğitimin demokratikleştirilmesi, ailenin devletçe korunması vb.) ve dış siyasette barışçı çalışmalar yapıldı. 1969 yılında O. Palme, Erlander'in yerini aldı. Ancak 1970'li yılların başında, sosyal-demokratlar uzun süre iktidar olmalarının yarattığı belirli bir yorgunluk yaşarlarken sağ muhalefet güçleniyordu: 1976 yılında yapılan seçimlerde tutucular zafer kazandı. Bununla birlikte O. Palme 1982'de yeniden iktidara oeldi. Palme şubat 1986'da öldürülünce yerine Ingvar Carlsson geçti. Başarılı ekonomi politikaları sosyal-demokratları güçlendirdi 1988 ve 1991'de yapılan seçimlerde en çok oy alarak gene iktidarda kalmayı başardılar.
• Norveç. Norveç İşçi partisi (Arbeiderpar- tiet) 1887'de kuruldu ve sosyal-demokrat bir siyaset uygulamaya başladı. Parti, 1919'da Komünist enternasyonal'e girdi ve 1923 yılına kadar burada kaldı. Enternasyonal üyeliği, sağ kanadın partiden ayrılmasına neden oldu (bunlar da Sosyal-demokrat işçi partisi’ni kurdular). Ancak, 1923’ten sonra parti, reformcu bir siyaset izlemeye başladı. 1928'de S. Hornsruden başkanlığında bir hükümet kurdular 1935' ten sonra da iktidarı paylaşmayı sürdürdüler. Alman işgaline karşı koyan parti, savaştan sonra yeniden iktidara geldi ve 1965'e kadar iktidarda kaldı (1963'te kısa süre tutucu bir iktidar geldi), işçi partisi, daha sonra 1971-1972 ve 1973'ten 1981'e
kadar, tutucuların yanı sıra iktidarda Kaldı. Gro Harlem Brundtland başkan olduktan sonra kurduğu ilk hükümet kısa sürdü (1981). Ancak 1986'da kurulan 2. hükümetten bu yana parti, kısa bir süre (1989- 1990) hariç, iktidarda kalmayı başardı.
Sosyal demokrasi partisi (SODEP), türk siyasal partisi. Mayıs 1983'te siyasal faaliyetlerin serbest bırakılması üzerine sosyal-demokrat eğilimli 37 kurucu üye tarafından oluşturuldu. Kurucu üyeler arasında Erdal İnönü, Türkân Akyol, Attila Sav, İsmail Hakkı Birler, Oktay Ekşi, Hicri Fişek, Cezmi Kartay, Cahit Külebi, Hüdai Oral, Muzaffer Saraç, Cahit Talaş yer alıyordu. Parti kurucu kadrosu MGK tarafından beş kez veto edilince kuruluşunu ancak 8 eylül 1983'te tamamlayabildi. Bu geciktirme partinin 6 kasım 1983'te yapılan genel seçimlere girmesini engelledi. Partinin ilk genel başkanı Erdal İnönü veto edilince yerine Cezmi Kartay seçildi. Genel seçimlerden sonra MGK’nin veto yetkisi kalkınca Kartay istifa etti; Kurucular meclisi Erdal İnönü'yü yeniden başkan seçti (17 aralık). 12 Eylül döneminde kapatılan CHP’nin oy tabanına yönelen parti 25 mart 1984'teki yerel seçimlere katıldı ve oyların °/o 23,4'ünü toplayarak iktidardaki ANAP'tan sonra, ikinci parti durumuna geçti. Bu seçimde büyük oy kaybına uğrayan Halkçı parti'yle birleşti (3 kasım 1985), Sosyaldemokrat halkçı parti adını aldı.
Sosyal damokraslsl (İskandinav), XIX. yüzyıl sonlarında kurulan İskandinav ülkeleri (Finlandiya dahil) sosyal-demokrat partileri.
Sponsorlu Bağlantılar
• Danimarka: 1871'de kurulan Sosyal demokrat parti (Socialdemokratiet), sendikaların desteğini alarak girdiği 1924 seçimlerini kazandı. Lideri T. Stauning, 1924-27 yılları arasında üstlendiği hükümet başkanlığı görevine 1929'da yeniden geldi. Bu dönemlerde, ülke içinde sosyal içerikli yasalar yapıldı; dış siyasette hükümet barışçı bir yol izledi. Alman işgali altında geçen 1940-42 yılları arasında, T. Stauning kabinesi varlığını korudu. Sosyal-demokrasi savaştan sonra (1945, 1947-50, 1955-60 [H. C. Han- sen’le], 1960-62, 1962-68 (J. O. Krag'la], 1972-73, 1973-82 [A. Jorgensen’le] yıllarında) iktidarda kaldı. 1987, 1988 ve 1990'da yapılan seçimlerden sonra en çok oy alan parti olarak iktidardaki merkez sağ azınlık koalisyonuna karşı ana muhalefet partisi durumunu korudu.
• Finlandiya: 1899'da kurulan Sosyal-de- mokrat parti (Suomen Sosia ldemokratinen Puolue), sosyal reformların yanı sıra, ülkenin özerkliği için mücadele etti. XX. yy. başlarında önemli gelişmeler gösteren parti, 1913 yılında Avrupa'daki sosyalist ve sosyal-demokrat partiler içinde en yüksek oy oranına sahip parti oldu. Özellikle çiftçiler arasında örgütlendi. 1917 yılında rus Çevrimlerinin etkisiyle radikalleşti. Ocak 1918'de Helsinki'de devrimci bir hükümet kuruldu, ancak Mannertıeim'ın Beyaz muhafızları ve alman birlikleri tarafından ezildi. 1918'deki beyaz teröre karşın, 1919’da yeni bir parti oluşturuldu. Bu arada, partinin sol kanadı ayrılarak, gerçekte komünist bir parti olan, Sosyalist-işçi partisi'ni kurdu. Sosyal-demokrat parti, 1937'ye kadar muhalefette kaldı. Bu tarihte Çiftçi partisi’yle birlikte iktidara geldi. Savaştan sonra yeniden örgütlendi ve Çiftçi partisi’yle Komünist partisi'nden sonra ülkenin üçüncü büyük siyasal gücü oldu. Sosyal-demokratlar, Mauno Koivisto'nun başkanlığında 1968-1970 yılları arasında ve 1979' dan sonra ülkenin yönetimini ellerinde tuttular. Koivisto, 1982'de Cumhurbaşkanlığına seçildi. Koivisto’nun yerine hükümeti kuran sosyal-demokrat Kalevi Sorsa, mart 1987 seçimlerinde sosyal demokratlar oy kaybedince iktidardan ayrıldı. 1991 genel seçimlerinde parti daha da geriledi (56 yerine 48 milletvekili).
• İsveç. Nisan 1889'da Stockholm'da İsveç Sosyal-demokrat partisi (Socialde- mokratiska Arbetarepartiet) kuruldu. Partinin, 1898’de kurulan Genel çalışma konfederasyonu'ylasıkı bağları oldu. Başlangıçta marxçı bir partiydi; giderek reformculuğa yöneldi ve yalnız işçilerin değil tüm sömürülenlerin partisi olmak yolunu tuttu. Lideri H. Branting'in etkisiyle liberallere yaklaştı ve Parlamentoda etkin olmakta ısrar etti. Öte yandan partinin içinde H. Bergegren'in başını çektiği sol bir eğilim de vardı. Birinci Dünya savaşı'nda tarafsız kalan parti, H. Branting'i hükümete soktu (1917-1918). Branting, 1920'de, 1921-1923, sonra da 1924-25 yılları arasında hükümet başkanı oldu. Parti, 1932 yılında, Köylü partisi'yle işbirliği yaparak iktidara geldi (R A. Hansson kabinesi). 1936’daki seçimlerde oyların % 46'sını kazanarak, savaşa kadar hükümeti yönetti. Sosyal-demokratlar birçok sosyal yasa çıkarttılar; elverişli vergi yasalarıyla sosyal eşitsizliği azaltacak uygulamalar yaptılar; yeni iş alanları yaratmak için kamu yatırımlarını geliştirdiler, ikinci Dünya savaşı sırasında tarafsız kaldılar. 1946'dan 1969’a kadar partinin ve hükümetin başında T. F. Erlander vardı. Sosyal reformlar sürdürüldü (eğitimin demokratikleştirilmesi, ailenin devletçe korunması vb.) ve dış siyasette barışçı çalışmalar yapıldı. 1969 yılında O. Palme, Erlander'in yerini aldı. Ancak 1970'li yılların başında, sosyal-demokratlar uzun süre iktidar olmalarının yarattığı belirli bir yorgunluk yaşarlarken sağ muhalefet güçleniyordu: 1976 yılında yapılan seçimlerde tutucular zafer kazandı. Bununla birlikte O. Palme 1982'de yeniden iktidara oeldi. Palme şubat 1986'da öldürülünce yerine Ingvar Carlsson geçti. Başarılı ekonomi politikaları sosyal-demokratları güçlendirdi 1988 ve 1991'de yapılan seçimlerde en çok oy alarak gene iktidarda kalmayı başardılar.
• Norveç. Norveç İşçi partisi (Arbeiderpar- tiet) 1887'de kuruldu ve sosyal-demokrat bir siyaset uygulamaya başladı. Parti, 1919'da Komünist enternasyonal'e girdi ve 1923 yılına kadar burada kaldı. Enternasyonal üyeliği, sağ kanadın partiden ayrılmasına neden oldu (bunlar da Sosyal-demokrat işçi partisi’ni kurdular). Ancak, 1923’ten sonra parti, reformcu bir siyaset izlemeye başladı. 1928'de S. Hornsruden başkanlığında bir hükümet kurdular 1935' ten sonra da iktidarı paylaşmayı sürdürdüler. Alman işgaline karşı koyan parti, savaştan sonra yeniden iktidara geldi ve 1965'e kadar iktidarda kaldı (1963'te kısa süre tutucu bir iktidar geldi), işçi partisi, daha sonra 1971-1972 ve 1973'ten 1981'e
kadar, tutucuların yanı sıra iktidarda Kaldı. Gro Harlem Brundtland başkan olduktan sonra kurduğu ilk hükümet kısa sürdü (1981). Ancak 1986'da kurulan 2. hükümetten bu yana parti, kısa bir süre (1989- 1990) hariç, iktidarda kalmayı başardı.
Sosyal demokrasi partisi (SODEP), türk siyasal partisi. Mayıs 1983'te siyasal faaliyetlerin serbest bırakılması üzerine sosyal-demokrat eğilimli 37 kurucu üye tarafından oluşturuldu. Kurucu üyeler arasında Erdal İnönü, Türkân Akyol, Attila Sav, İsmail Hakkı Birler, Oktay Ekşi, Hicri Fişek, Cezmi Kartay, Cahit Külebi, Hüdai Oral, Muzaffer Saraç, Cahit Talaş yer alıyordu. Parti kurucu kadrosu MGK tarafından beş kez veto edilince kuruluşunu ancak 8 eylül 1983'te tamamlayabildi. Bu geciktirme partinin 6 kasım 1983'te yapılan genel seçimlere girmesini engelledi. Partinin ilk genel başkanı Erdal İnönü veto edilince yerine Cezmi Kartay seçildi. Genel seçimlerden sonra MGK’nin veto yetkisi kalkınca Kartay istifa etti; Kurucular meclisi Erdal İnönü'yü yeniden başkan seçti (17 aralık). 12 Eylül döneminde kapatılan CHP’nin oy tabanına yönelen parti 25 mart 1984'teki yerel seçimlere katıldı ve oyların °/o 23,4'ünü toplayarak iktidardaki ANAP'tan sonra, ikinci parti durumuna geçti. Bu seçimde büyük oy kaybına uğrayan Halkçı parti'yle birleşti (3 kasım 1985), Sosyaldemokrat halkçı parti adını aldı.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
