Sulama Nedir?

SULAMA a.
1. Sulamak, su serpmek eylemi.
2. Yağış yetersizliğini ve / ya da toprağın su eksikliğini gidermek ve böylece bitkilerin yetişmesini olanaklı kılmak amacıyla ekip biçilen bir alana ya da bir çayıra su verme, su götürme. (Bk. ansikl. böl.)

—Çiçekç. Çiçeklere su verme. (Bk. ansikl. böl.)

—Hayvc. Sulama araçları, hayvanın su gereteinimini gidermek için yapılmış kap ya da düzenek. (Bk. ansikl. böl.)

—Hidr. bağl. Henüz kurumamış bir harcı ya da bir betonu ıslatma.

—Mad. oc. Maden ocaklarında, kazı ve yükleme işlemleri sırasında meydana gelen tozları gidermeye dayanan yöntem.

—Marangl Biçilmiş bir kerestenin keskin olmayan köşesi ya da kenarı.

—Tarım mak. Sulama makinesi, otomatik ya da yarı otomatik olarak bitkileri sulamaya yarayan makine. (Bk. ansikl. böl.)

—Ted. Bedenin herhangi bir kısmına, örtü halinde ve alçaktan (sıcak ya da soğuk) su dökme biçiminde hidroterapi yöntemi.

—ANSİKL. Çöl ikliminde (yıllık yağış 120 mm'nin altında) sulama olmadan tarım yapılamaz. Akdeniz ikliminde, çok su gerektiren bitkileri (bahçe bitkileri) ve bütün yaz bitkilerini sulamak gerekir. Okyanus ikliminde (yıllık yağış 600-700 mm) yıl boyunca yağışlar düzensiz olduğu için, bitkilerin gelişme dönemlerinde sulama yapılmalıdır. Potansiyel buharter (PBT) değeri, belli bir bölgede, toprağın buharlaşma ve bitkilerin terleme yoluyla kaybettiği su miktarı olup iklimin, bitkilerin su ihtiyacı üzerindeki etkisi anlamına gelir, iklimden başka toprağın yapısı ve dokusu da bitkilerin alabileceği su miktarını belirlemekte rol oynar; çünkü topraktaki su rezervleri toprağın yapısına ve dokusuna bağlıdır. Bu nedenle, kullanılabilir su rezervi çok az olan kumlu topraklar, killi ya da milli topraklara göre daha sık ve daha fazla sulanmak ister. Sulamanın gerekip gerekmediğini belirleyen üçüncü bir etmen de bitkinin kendisidir: bitkisine göre, 1 kg kuru madde üretmek için 350 ila 800 litre su gereklidir. Bitkilerinin su tüketimi potansiyel buhartere (PBT) göre hesaplanır; bunu belirlemek için de bitkilere ve bitkinin gelişme evresine göre değişik bir K katsayısı uygulanır. Belli bir dönem, örneğin 1 ay için bir tarım bitkisinin sulama suyu ihtiyacı, bu değişik öğelerden hareketle aşağıdaki formüle göre hesaplanır: ihtiyaç=tüketim (KxPBT)-(yağış miktarı mm+topraktaki kullanılabilir su rezervi.)
Su ihtiyacının tam karşılanması dışında, sulama, verimi artırıcı öğelerin toprağa verilmesine ve / ya da tuz (sodyum klorür) gibi bitkilere zararlı öğelerin derinlere inmesine yarar.

Bir tarlanın sulanması, ona dağıtılan suyun, önceden harekete geçirilip bir yerden getirildiği anlamına gelir. Getirme, suların akarsulardan kanalizasyon ya da pompa ile alınmasını, bunlarla yüzeysel rezervlerin yapılmasını (büyük barajlar, bentler) ya da yeraltı sularının yüzeye çıkarılmasını (kuyu, artezyen, tünel) gerektirebilir. Sular toplandıktan sonra, toplama yeri (baraj) sulanacak bölgeden uzak olduğu zaman bazen büyük boyutlara varan bir sulama şebekesiyle tarlalara ulaştırılır. Sulama şebekesi üstü açık kanal biçiminde olabileceği gibi basınçlı borulardan da oluşabilir. Suyun kullanıcılar arasında dağıtımına gelince, bunun için iki büyük yöntem vardır: sırayla sulama ve isteğe bağlı sulama. Sırayla sulamada, her sulayıcıya önceden belirlenen bir kullanma zamanı tanınır; isteğe bağlı sulamada ise, sulayıcı uygun bulduğu zaman, kendisine ayrılan suyu kullanır.
Sulama, suyun toplanma biçimine, taşıma şebekesinin yapısına, arazinin topografisipe, ekili ürünün cinsine, ekim tekniklerine ve sulama tesisatının maliyetine bağlı olarak değişik biçimlerde yapılabilir.

• Yüzeyden sulama. Suyun, önceden hazırlanmış toprağın üzerinde serbestçe akmasını öngören bu teknik, en eski tekniktir; başlıca üç şekilde uygulanır:
1. gülleme ya da şişirme, ince bentlerle çevrili düz arazide uygulanır; su bir süre göllendıği tavalarda kalır (pirinç tarlaları);
2. salma, suyun yerçekimine göre akabileceği arklarla bölünmüş hafif eğimli (tarım bitkileri için en fazla % 2) tarlalarda uygulanır;
3. sızdırma, özellikle sebze tarlalarında (yol yol sulama) ve meyve bahçelerinde (çanaklı sulama) uygulanır. Tarla ya da bahçeye balıksırtı ya da tahtavarı işlenir. Tahta ya da yastıkların arasındaki arklarda (meyve behçesinde ağaçların etrafındaki çukurlarda) biriken su yavaş yavaş toprağa sızar.

• Yağmurlama. Birçok ülkede yaygın olan bu teknikte arazinin önceden hazırlanmasına gerek yoktur; sudan da tasarruf edilir, ama tesisatı pahalıdır. Su orta basınç altında (3 ila 5 kg/cm2), yerden yukarıda belli bir yükseklikte bulunan püskürtücülerle püskürtülür Bu sınırlı ve düzenli sulama tekniği suların çok ince, hafif ve yumuşak püskürtülmesini gerektirir.

• Yerel sulama, küçük sulama ya da damla damla sulama. Aralıklı ekilmiş ürünlere, özellikle meyve ağaçlarına uygulanabilen ve su açısından en ekonomik olan sistemdir Su, toprağın üzerinden ya da biraz yukarıdan geçirilen boruların üzerindeki deliklerden, az bir basınç altında akar. Bu sulama yöntemi, kolaylıkla otomatik hale getirilebilir; az el emeğine ihtiyaç gösterir, ama sulayıcının çok usta ve yetkin olmasını gerektirir.

• Yeraltından sızdırma. Bu istisnai sistem, yeraltına gömülen borularla bir sulama ağı yapılmasını gerektirir.

• Su örtüsünün denetlenmesiyle sulama. Suyun, kılcallıkla yükselerek bitkiyi besleyebilmesi için topraktaki su örtüsünün hep belli bir düzeyde tutulmasını gerektirir Bu sisteme çok ender rastlanır (Hollanda, ABD).

Sulama, günümüzde dünyadaki ekili alanların % 15'inde (230 Mha) uygulanmaktadır. Sulanan alanların % 60'ı Asya' nın muson bölgelerindedir. (Çin'de, dünyadaki toplam alanın % 30'u [74 Mha]). Bu oran, Akdeniz ülkelerinde ve Rusya'da % 7, ABD'de % 7,5, Kara Afrika'da % 1,1'dir. Türkiye'de ekili alanların 2,5 Mha'ı sulanmaktadır. Sulanan bitkilerin çeşidi pek çoktur ama pirinç ilk sırayı alır.
Modern teknikler (yağmurlama, yerel sulama) sudan tasarruf sağlar, ama pahalıdır. Sermaye azlığı ve maliyetin pahalı oluşu bu yöntemlerin yaygınlaşmasını engellemektedir. Ayrıca sulamanın yaygınlaşmasına çok ihtiyaç duyulan gelişmekte olan ülkelerde, bu sistemlerin uygulanması güçtür. Sulama başarısızlıkla sonuçlanabilir (geniş alanlarda tuz birikmesi, sulama şebekelerinin kötü çalışması, çiftçilerin katılmamaları yüzünden toprakların iyi değerlendirilememesi vb.). Fakat iyi uygulandığı takdirde sulama, yılda 2 ya da 3 ürün alınmasını, verimin iki ya da üç kat artırılmasını sağlayabilir. Hızla artmakta olan dünya nüfusunu 2000 yılında beslemek için, genetik ilerlemelerden daha çok, tarımın yoğunlaştırılmasına olanak veren sulamaya güvenmek gerekir.

—Çiçekç. Bitkilerin en önemli bileşeni olan su, besleyici maddeleri çözelti haline getirip özümlenmelerini sağladığından bitkilerin büyümesi için onsuz olmaz bir etmendir Sulama çiçekçilikte, bitkilerin büyümesini hızlandırmak için, doğal su kaynaklarından ayrı olarak bitkiye su verme amacı güden bir tekniktir. Su hortum ya da süzgeç kullanılarak elle ya da otomatik olarak yağmurlama aletleriyle verilir. Sulama çevre sıcaklığındaki suyla ilkbaharda sabah ya da gündüz, yazın akşamüstü yapılır.

—Hayvc. Sulama araçları çok çeşitlidir: toplu sulama araçları (havuz, yalak vb.); bireysel sulama araçları (çanak, emzik); otomatik sulama araçları, bir boru sistemine bağlı olan ve su gelişini düzenleme mekanizması bulunan araçlar (bunlar arasında, bir şamandıra ya da bileşik kaplar sistemi sayesinde suyun hep dolu kaldığı değişmez düzeyli sulama araçları ve hayvanın doğrudan dokunduğu zaman su veren paletli, klapeli, bilyalı sulama araçları yer alır); donmayan sulama araçları, borularının otomatik boşalması ya da doğal ısının yeniden sağlanması sayesinde soğuğa dayanabilen araçlar; ısıtıcı sulama araçları, dıştan yapay bir ısı kaynağıyla ısıtılan ve sıcaklığını 8 ile 10 °C arasında tutabilen araçlar.

—Tarım mak. Sulama makineleri kapasitelerine göre birkaç tipe ayrılır:
1. düşük basınçla (2 ila 4 bar) çalışan küçük döner sulama makineleri;
2. yağmurlama başlıklarıyla donatılmış birbirine karşı iki sulama rampasından oluşan dev sulama makineleri (püskürtme genişliği 50 ile 80 m);
3. arazide otomatik olarak yer değiştiren ve yüksek basınçta (6 ila 10 bar) çalışan özdevinimli sulama makineleri.