Paleomanyetiklik Nedir?
SMD MiSiM
PALEOMANYETİKLİK a (fr paleo- magnetisme’den). Yer manyetik alanının ya da jeomanyetikliğin tarihçesi üzerine inceleme.
—ANSİKL. Manyetik ağlar ve gözlemevleri, Yer manyetik alanının yüzyıllık değişimlerim, ancak nispeten yakın bir geçmişe kadar incelemeye olanak verir: alan şiddetinin ilk ölçümleri yalnızca XIX. yy.'ın başına kadar uzanır, oysa manyetik sapma ve manyetik eğilmenin ilk ölçümleri XVI. yy.'a uzanır, ama bunlar da yalnızca Batı Avrupa’da yapılmış ölçümlerdir. Bununla birlikte Yer manyetik alanının tarihçesini dolaylı olarak yeniden oluşturmak olanağı vardır; bunun için pişmiş toprak kapların, piştikleri çağda fosilleşmiş kalıcı mıknatıslanmasından ya da kayaların oluştukları çağda fosilleşmiş kalıcı mıknatıslanmadan yararlanılır: birinci mıknatıslanma, tarihsel geçmiş için (arkeomanyetiklik), İkincisi ise jeolojik geçmiş için (paleomanyetiklik) kullanılır.
• Yer manyetik alanınıh yönünün evirtimleri. Püskürme sırasında bir lav Curie noktasından daha yüksek bir sıcaklıkta olduğundan, mıknatıslanamaz, ama soğurken mıknatıslanır ve bu andaki alanın ayırtedici niteliği olan bir ısılkalıcı mıknatıslanmayı (ATR) korur. Eğer jeonükleer kronoloji yöntemleriyle bir dizi püskürmenin tarihi saptanabilirse, ATRTerin ölçümü aracılığıyla, alanın doğrultusu zamana bağlı olarak elde edilir. Bu yöntem, yer alanının son 4 milyon yıl süresince bir dizi yön evirtimlerine uğradığını ortaya koymuştur (ister kuzey-güney, ister güney-kuzey yönünde olsun, yalnızca dipol alanına benzetilen Yer’in alanı Yer eksenine yakın bir dipol tarafından üretilir). Tarihlendirme yöntemlerinin kesin olmayışı karşısında, çok geride kalmış çağlar için lavlara dayanarak güvenilir sonuçlar elde etmenin olanağı yoktur. Bu sonuçlar deniz çökellerinin mıknatıslanmasının incelenmesiyle doğrulanabilmiştir. Alanın bugünkü yönde yönlendiği çağlara “olağan", öbürlerine “ters" adı verilir. Alanın tersine dönüş mekanizması bugün dahi hâlâ bilinmemektedir, ama bunun görece az zaman önce (5 000 yıldan daha az bir zamanda) gerçekleşmiş olduğu sanılmaktadır.
• Okyanusların manyetik düzensizlikleri. Okyanus ortası sırtlarının her iki yanında Yer manyetik alanının düzensizlikleri görülür. Okyanus diplerinin genişlemesi sırasında bu sırtların altında soğuyan magma, mıknatıslanır (ATR), sonra da bu sırtın her iki yanına itilir; dolayısıyla, soğuma dönemindeki manyetik alan doğrultusuna göre, bir ya da öbür yönde bir dizi mıknatıslanmış şerit oluşur. Lavların ve okyanus dibi sırtlarının çevresinin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar arasındaki karşılaştırma, genişleme hızını (yılda birkaç santimetre) elde etmeye olanak verir. Genişleme hızının değişmediğini kabul ederek, alanın daha eski evirtimlerinin tarihi saptanabilir. Çeşitli okyanus dibi sırtları (Atlas okyanusu ve Büyük Okyanus) arasında elde edilen sonuçlar, yaklaşık 80 milyon yıla kadar tutarlıdır.
• Gerçek anlamıyla paleomanyetiklik. Daha da gerilerdeki (80 milyon yıldan 500 milyon yıla kadar) çağlar için, alanın daima aynı davranışı ve aynı evirtim tipini gösterdiği kabul edilir. Aynı bölgeden ve çağdan gelen büyük sayıdaki örneklerin ATR ölçüsü manyetik eğilmenin ortalama değerini (180° yaklaşıklıkta) elde etmeye olanak verir. Bundan, göz önüne alınan bölgenin o çağda sahip olduğu yükselti çıkar. Bu ölçümler, jeolojik çağlar boyunca büyük kara parçalarının ötelenmesini ortaya koymuş ve konumlarını yeniden belirlemeye olanak vermiştir.
Sponsorlu Bağlantılar
• Yer manyetik alanınıh yönünün evirtimleri. Püskürme sırasında bir lav Curie noktasından daha yüksek bir sıcaklıkta olduğundan, mıknatıslanamaz, ama soğurken mıknatıslanır ve bu andaki alanın ayırtedici niteliği olan bir ısılkalıcı mıknatıslanmayı (ATR) korur. Eğer jeonükleer kronoloji yöntemleriyle bir dizi püskürmenin tarihi saptanabilirse, ATRTerin ölçümü aracılığıyla, alanın doğrultusu zamana bağlı olarak elde edilir. Bu yöntem, yer alanının son 4 milyon yıl süresince bir dizi yön evirtimlerine uğradığını ortaya koymuştur (ister kuzey-güney, ister güney-kuzey yönünde olsun, yalnızca dipol alanına benzetilen Yer’in alanı Yer eksenine yakın bir dipol tarafından üretilir). Tarihlendirme yöntemlerinin kesin olmayışı karşısında, çok geride kalmış çağlar için lavlara dayanarak güvenilir sonuçlar elde etmenin olanağı yoktur. Bu sonuçlar deniz çökellerinin mıknatıslanmasının incelenmesiyle doğrulanabilmiştir. Alanın bugünkü yönde yönlendiği çağlara “olağan", öbürlerine “ters" adı verilir. Alanın tersine dönüş mekanizması bugün dahi hâlâ bilinmemektedir, ama bunun görece az zaman önce (5 000 yıldan daha az bir zamanda) gerçekleşmiş olduğu sanılmaktadır.
• Okyanusların manyetik düzensizlikleri. Okyanus ortası sırtlarının her iki yanında Yer manyetik alanının düzensizlikleri görülür. Okyanus diplerinin genişlemesi sırasında bu sırtların altında soğuyan magma, mıknatıslanır (ATR), sonra da bu sırtın her iki yanına itilir; dolayısıyla, soğuma dönemindeki manyetik alan doğrultusuna göre, bir ya da öbür yönde bir dizi mıknatıslanmış şerit oluşur. Lavların ve okyanus dibi sırtlarının çevresinin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar arasındaki karşılaştırma, genişleme hızını (yılda birkaç santimetre) elde etmeye olanak verir. Genişleme hızının değişmediğini kabul ederek, alanın daha eski evirtimlerinin tarihi saptanabilir. Çeşitli okyanus dibi sırtları (Atlas okyanusu ve Büyük Okyanus) arasında elde edilen sonuçlar, yaklaşık 80 milyon yıla kadar tutarlıdır.
• Gerçek anlamıyla paleomanyetiklik. Daha da gerilerdeki (80 milyon yıldan 500 milyon yıla kadar) çağlar için, alanın daima aynı davranışı ve aynı evirtim tipini gösterdiği kabul edilir. Aynı bölgeden ve çağdan gelen büyük sayıdaki örneklerin ATR ölçüsü manyetik eğilmenin ortalama değerini (180° yaklaşıklıkta) elde etmeye olanak verir. Bundan, göz önüne alınan bölgenin o çağda sahip olduğu yükselti çıkar. Bu ölçümler, jeolojik çağlar boyunca büyük kara parçalarının ötelenmesini ortaya koymuş ve konumlarını yeniden belirlemeye olanak vermiştir.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
