Palmiye Nedir?

PALMİYE a. (fr. palmier'den).
1. Çok az dallı ya da dalsız gövdeli (kongövde), türüne göre elsi ya da tüysü bileşik yapraklı, birçenekli ağaç. (Palmiyeler, palmiyegiller familyasını oluşturur. 4 000'den fazla türü bilinmektedir.) [Bk. ansikl. böl.]
2. Palmiye cevizi, Güney Amerika'da yetişen bir palmiye türünün (Phytelephas macrocarpa) cevizi ya da çok sert besidokulu meyvesi. (Meyve olgunlaşınca besidokusu sertleşir ve düğme yapımı için ihraç edilir.) || Palmiye şarabı, bazı palmiyelerden yapılan mayalı içki. || Palmiye şekeri, başi palmiye çeşitlerinden çıkarılan şekerli madde || Palmiye yağı (katı), çeşitli palmiye türlerinin tohumlarından çıkarılan ve tereyağı nitelikleri taşıyan madde. || Palmiye yağı (sıvı), palmiyenin meyvesinde bulunan ve içerdiği karaten nedeniyle kırmızı renkte olan sıvı yağ (ılıman iklimlerde katılaşır).

—Bes. san. Palmiye özeği, bazı palmiyelerin (felfelek) körpe filizleri. (Çoğu zaman konserve biçiminde satılır, çeşitli yöntemlerle pişirilerek soğuk ya da sıcak yenir.)

—Bot. Mum palmiyesi, içit ve mum elde edilen palmiye. (Bk. ansikl. böl.) || Şarap palmiyesi, şeker palmiyesi, besisuyundan şeker ve şarap yapılan çeşitli palmiyelere verilen ad. (Bk. ansikl. böl.) || Yağ palmiyesi, meyveleri için yetiştirilen ve meyvesinden katı ve sıvı yağ elde edilen palmiye. (Bk. ansikl. böl.)

—Böcbil. Palmiye kurdu, tropikal bölgelerde, palmiyeler üzerinde yaşayan hor- tumlukınkanatlı larvalarına verilen ortak ad.

—Mim. Palmiye biçimli sütun, Eski Mısır' da, başlığı üst bölümde genişleyen palmiye yaprakları biçiminde sütun.

—Tarım. Palmiye serası, palmiye yetiştirilen sera.

—Yağ. mad. Palmiye çekirdeği posası, palmiye çekirdeği yağının özütlenmesin- den sonra elde edilen artık; protein bakımından fakir olduğundan diğer posalarla karıştırıldıktan sonra hayvan yemi olarak kullanılır || Palmiye çekirdeği yağı, palmiye çekirdeğinde bulunan ve kopra yağıyla aynı özellikleri gösteren, laurik asit bakımından zengin (°/o 40) yenebilir yağ. (Bu yağlar, yaygın olarak margarin yapımında ve içerdiği sodyum tuzlarının köpürme özelliğinden dolayı sabunculukta kullanılır.)

—ANSİKL. Palmiyeler, özellikle Amerika' da, Asya’da ve Pasifik adalarında yaygın, Afrika'da seyrek yetişen tropikal bölge ağaçları ya da sarmaşık bitkileridir.
Palmiyelerin gövdesi hemen hemen hepsinde basittir (kongövde), tepesinde dipleri kınlı bir yaprak demeti bulunur. Kongövdeler cinslere göre çok değişik boyda olabilir (birkdç cm'den 30 m'ye kadar); üzeri pütürsüz ya da dökülen yaprakların sap izleriyle kaplıdır. Bazı türlerde gövde dallı (hyphaene), bazılarında çok ince ve çok uzundur: yaprakların bütün kongövde boyunca yayıldığı bu türlere sarmaşık türler denir (kalamus).
Yapraklar çoğunda büyük boydadır. Tam olarak ya da gövde üzerinde güdük bir parça bırakarak dökülür. Çiçekler, düzgün 3+1 tipinde erdişi ya da bireşeyli, basit ya da dallı bir başak biçiminde ve az çok odunsu bir bürgü ile sarılı (yen) bir küme halindedir. Yumurtalık üç meyveyap- raklıdır ve bunlardan ikisi çoğunlukla meyve yapmaz. Meyveler genellikle drupa biçiminde ve değişik büyüklüktedir (1-50 cm) iç kısmı az ya da çok odunsudur.
Başlıca palmiye cinsleri şunlardır: areca, ceroxylon, chamaedorea, arenga, caryota, phoenix, corypha, sabal, chama- erops, copernicia, calamus, raphia, lepidocaryum, borassus, lodoicea, latania, cocos, hyphaene, elaeis. Kimi palmiyelerin meyveleri yenir (hurma, hindistancevizi); gövde ya da meyve lifleri de kullanılır (hindistancevizi lifi); yaprakların birçok kullanım alanı vardır; kerestesi yapılarda kullanılır. Pek çok palmiye türü, iklimi elverişli olan yerlerde park ve bahçelerde yapraklarının güzelliği için süs bitkisi olarak yetiştirilir.
Tropikal bölgelerde palmiyelerin, yerliler için çok büyük ekonomik önemi vardır. Bazı türler sanayi düzeyinde yetiştirilmekte ve dünya ticaretini beslemektedir Yararlı palmiyeler arasında şunları sayabiliriz: koşu (Areca catechu), hurma (Phoenix dactylifera), hindistancevizi (Cocos nucifera), metroxylon, Borassus flabellilormis, yağ palmiyesi (Elaeis guineensis), mum palmiyesi (Copernicia cerifera), Ceroxylon andicola, Chamaerops humilis, Raphia pedunculata, Calamus rotang.

• Mum palmiyesi. Bu palmiye (Copernicia cerifera) pütürsüz kongövdeli ve kurşuni gri renklidir. Brezilya ve Arjantin'de bulunur. Özeği besleyici bir nişasta içerir ve bundan mayalandırılarak hoş bir içki elde edilir. Alt yüzü yere gelecek biçimde yatırılmış körpe, kuru yapraklarından “Carnauba mumu” denilen tatsız, kokusuz, çok sert bir mum akar; bu mum, vernik ve cila yapımında kullanılır.

• Şeker palmiyesi ve şarap palmiyesi. Birçok palmiyenin (Raphia, Arenga. Borâs- sus) çiçek hevenklerinin genç dokularının çizilmesiyle şekerli bir besisuyu elde edilir. Bundan şeker çıkartılır yahut mayalandırarak şarap elde edilir.

• Yağ palmiyesi. Yağ palmiyesi (Elaeis guineerısis) özellikle Afrika'nın tropikal ormanlarında yetişir. Bu ağaç devre devre, nemli olan zengin alüvyonları sever. Küçük drupa halindeki meyvelerinin (palmiye cevizi) kabuğundan ve tohumundan sıvı palmiye yağı çıkarılır.