Maymun Nedir? (Sözlük)

MAYMUN a. (yun. mimos, taklitçi, ar. maymun).
1. Primatlardan, yüzü çoğunlukla çıplak, ağaçta yaşayan, beyni çok gelişmiş bazı memelilerin ortak adı. (Bk. ansikl. böl.)
2. Maymun gibi, güldürücü hareketler yapan, ufak tefek kimseler için söylenir; her şeyi taklit eden anlamında kullanılır. || Maymun gözünü açtı, yaşanılan bir durum ya da başa gelen bir olaydan ders alındığını, artık eski duruma düşülmeyeceğim anlatmak için söylenir. || Maymun iştahlı, tutumunda ve sevgisinde kararlılık bulunmayan, bugün bunu yarın başkasını beğenen kimse için kullanılır. || Maymun suratlı, çirkin, kılıksız kimse için söylenir (kaba.). || Maymuna benzetmek, çevirmek, döndürmek, çirkin, alay edilecek, gülünç bir duruma sokmak. || Maymuna dönmek, çirkin ve gülünç bir duruma girmek; uslanmak, ağırlaşmak.

—Böcbil. Maymun biti, maymunun deri sinde asalak yaşayan, kan emici bit. (Bii a. Pediculus oudemansi; insanbitigiller familyası)

—Denize Ters maymun, üst üste tespit edilmiş iki tprnodan oluşan bir makara sistemi.

—Nörol. Maymun eli ' EL.

—Patol Yeşil maymun hastalığı. MAl: BURG HlJMMASl'nın eşanlamlısı

—Zool. Örümcek maymun, Ateles cinsi Goril üyelerinin ortak adı. || Yeşil maymun, Etyopya uzun kuyruklu maymununa bazen verilen ad.

♦ sıf. Çirkin ve/ya da gülünç kimse için kullanılır.

—ANSİKL. Gerçek maymunlar alttakımının üyeleri, Avustralya ve Okyanusya dışındaki bütün sıcak ülkelerde bulunur. Bunlar daha çok ağaçta yaşarlarsa da zamanının büyük bölümünü yerde geçiren türler de vardır. Ağırlıkları birkaç yüz gramla (ipek tüylü maymun) 200 gr (hattâ daha çok; goril) arasında değişir. Bedenleri uzundur. Kuyruk çoğunlukla önemlidir (kuyrukları bulunmayan insansımaymungiller dışında) ve bazı yassıburunlumay- munlarda kavrayıcıdır. Yüzleri, uçar mahilerde (Cymocephalus cinsi) uzunsa da, genellikle yüz iskeletinin gerilemesi ve kafatası hacminin artması nedeniyle yüzleri yuvarlaktır. Gerçekmaymunlar, beyinlerinin çok gelişmiş olmasıyla makimsilerden ayrılırlar; gerçek maymunlarda beyin, beyinciğin bir bölümünü örter ve neokorteks beyin korteksinin büyük bir bölümünü oluşturur.
Kulaklar küçüktür; hep karşıya bakan gözlerde bir körnokta vardır. Mimik kaslarının gelişmiş olması nedeniyle yüz çok hareketlidir: bu sayede maymunlar anlamlı yüz işaretleri verebilirler. Ön üyeler çok uzundur ve özellikle insansıların kollarda asılı olarak daldan daha dolaşmasına olanak verir Ayak başparmağı, insandakinin tersine, öbür ayakları karşılayabilir. En iikel yassıburunlumaymunlarda parmaklar cırnaklı, geri kalanlarda tırnaklıdır. Kıçlarındaki nasır genellikle oldukça büyüktür Dişinin göğsünde yalnızca bir çift meme vardır; dişiler düzenli bir aybaşı çevriminden geçerler ve normal âdet görürler.
Maymunların beslenme rejimi hepçildir (ama bitki ağırlıklı). Colobidae familyası üyeleri gibi bazı maymunlar yaprak yerler ve mideleri bölmelidir. Genellikle karmaşık bir toplumsal yapıları vardır: aileler, haremler, yaşlı bir erkeğin yönetiminde küçük topluluklar oluştururlar. Yırtıcı bir düşman ortaya çıktığında ya da tehlikeyle karşılaşıldığında toplu savunma davranışları sergilerler. Yassıburunlumaymunlar ve darburunlumaymunlar ayırımı, burun delikleri arasındaki genişliğe (yassıburunlu maymunlarda geniş, öbürkülerde dardır), dişlere (yassıburunlumaymunlarda 36 tane, darburunlumaymunlarda 32 tane) ve coğrafi dağılıma (yassıburunlumaymunlar yalnızca Amerika'da bulunur, darburunlu- maymunlarsa Asya, Avrupa ve Afrika’da yaşar) bağlı olarak yapılır. Eskiden insansı gerçekmaymunlar arasında sınıflandırılan insan, günümüzde özel bir öbek oluşturmaktadır.
Şebek Yassıburunlumaymunlar ya da yenidünya maymunları Meksika ile Arjantin ve Şili arasında yaşar. Öbür primatlardan ayrılma tarihleri Üçüncü Zaman'ın başlarına kadar iner, iki familyası vardır: ipektüylümaymungiller (kısa boylu; ilkel, büklüm- süz beyinli hayvanlardır, ipek tüylü maymunları, tamarinleri, Goeldı ıpeksi tüylü maymunlarını içerir); yenidünyamaymu- nugiller (daha iri ve gelişmiş hayvanlardır. Titileri, sakileri, vakarileri, uluyan maymunları, sahuları, vb. kapsar.
Darburunlumaymunlar ya da eskidün- yamaymunları Orta Eosen'de ortaya çıktılar. iki öbeğe ayrılırlar:
1. Cercopithecoidea (beyinleri çok gelişmiştir; görme duyuları keskindir; buna karşılık koku alma duyuları zayıflamaktadır. iki familyası vardır: Colobidae [daha çok Asya’da bulunur; yaprakla beslenir; midesi bölmelidir. Langurları, uzun burunlu maymunları vb. içerir]; uzunkuyruklu- maymungiller [Cebelitarık'ta bulunan makaklar dışındaki bütün türleri Afrika'da yaşar. Makakları, babuinleri, kızıl maymunları, vb. kapsar]).
2. insansılar (uzun boylu, kuyruksuz, gelişmiş beyinli hayvanlardır, iki familyada toplanırlar: Asya'da yaşayan uzunkollu- maymungiller fjibonları, siyamangları içerir], insansımaymungiller [Malezya’da bulunan orangutanları, Afrika'nın tropiklera rası kesiminde yaşayan gorilleri ve şempanzeleri kapsar]).

—Deric. XX. yüzyılın başında giysilerde aksesuar olarak maymun derisinin kullanılması çok yayıldı. Bu iş için kullanılan Etyopya ve Orta Afrika’da yaşayan uzun ve parlak tüylü colobus türü maymunlar bir süre için yok olma tehlikesiyle karşılaştılar.

—Güz. sant. Ortaçağ'da maymun, şeytanın, günahkârın, boş azametin ve kösnüllüğün simgesiydi. Yaşlı Bruegel iki maymun (Viyana) adlı bir tablo, Teniers ise insanlara özgü işlerle uğraşan maymun resimleri yaptı (Madrid, Münih, Leningrad). VVatteau okulunun gerçekleştirdiği Heykelci maymun (Orleans), Decamps’ın Müzikçi maymunlar (Compiögne) ve Ressam maymun (Louvre) gibi yapıtlar bulunur.
Louis XV dönemi süslemelerinde maymun figürü çinişlerinde kullanıldı (Roban konağı [Paris], Chantilly ve Champs tolarındaki Huet’nin resimleri).