Kararlılaştırma Nedir?

KARARLILAŞTIRMA a. Fişekç. Ham bir patlayıcı maddedeki kararsız katışık öğeleri elemek ve bir kararlılaştırıcı eklemek işlemi.

—Fizs. kim. Bir kararlılaştırıcının etkime biçimi. (Bk. ansikl. böl. Polim.)

—Havc. Bir uçağın kararlılığını uçuş sırasında uçuş koşulları ne olursa olsun otomatik olarak sağlayan yöntem.

—Metalürj. Kararlılaştırma tavı, yapının kırılgan ya da korozyona duyarlı bir hale dönüşmesini önlemeye yarayan ve genellikle ısı etkisiyle uygulanan işlem. (Bu işlem ya sıvı halde [çeliklerin yaşlanmasına karşı kararlılaştırma tavı], ya da katı halde [çeşitli tavlamalar, iç gerilmeleri kararlaştırma menevişlemeleri] yapılır.)

—Petr. san. - GAZ- GİDERME.

—Uz. havc. Bir uzay aracının kendi ağırlık merkezi çevresindeki devinimlerinin, aracın içinde ya da dışında kuvvet çiftleri uygulanarak belirli kanunlara göre düzenlenmesi. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Polim. Plastik maddelerin kararlılaştırılması için en az üç etkenin bir arada olması gerekir: bunlar, polimer kökenli yapı, bireşim yoluyla bağlanan katışkı maddeleri ve kararlılaştırıcılardır. Polimerin yapısı, genellikle önceden belirlenir; bununla birlikte pek çok yapım hatası ortaya çıkabilir. Bu hatalar saptanarak elden geldiğince düzeltilmelidir. Özellikle bir polimere, monomer fazlasının uzaklaştırılması amacıyla uygulanan "aşırı ısıtma”, çoğu kez ısıl kırılgan noktaların (örneğin çifte bağlar) oluşmasına yol açar. Polimerin kırılgan bir yapısı varsa ve polimerliği, ısıtma sırasında zincir biçiminde bozulma eğilimi gösteriyorsa (kimi polie- terler ile PVC'nin durumu) eşpolimerleştirme yoluyla zincire parçalanma önleyici "kilitleyici”ler, yani polimerliğin bozulmasına karşı gerçek "kilit” rolü oynayan eylemsiz motifler katılabilir. Katışkı maddeleri, katalizörden ileri gelen metal kalıntıları ile çözücü artıkları vb. gibi çok çeşitlidir Bu farklı maddelerin kendileri de ısıl parçalanma ve yükseltgenme katalizörleri ya da ışılduyarlılaştırıcılar olabilir. Kararlı- laştırıcılar, parçalama etkenini (oksijen tutucu, U. V. soğurucu) yansızlaştırmak ya da parçalanma ürünlerini tutarak parçalanmanın özkatalizlenmesini önlemek amacıyla plastik madde ve elastomerle- re katılan bileşikler ya da karmaşık karışımlardır.

—Uz. havc. Bir uzay aracının gerek antenlerini, gerek fotoğraf makinelerini ya da diğer ölçü aletlerini sürekli olarak Yer'e doğru yöneltmesi için bir uydunun genellikle Yer’e oranla sabit bir yönü koruması zorunludur. Oysa, uzayda karşılaştığı çok sayıda tedirgin edici etkiler nedeniyle bir uydu, kararlılaştırma düzenleriyle sürekli olarak aynı konuma getirilmiyorsa yönünü çok güç korur. Kararlılaştırma yöntemleri yalnız uydu dışı kuvvetlerden yararlananlar (pasif kararlılaştırma) ya da aracın içinde sürekli olarak enerji tüketerek bir pi- lotaj sistemine başvuranlar (aktif kararlılaştırma) olmak üzere iki ana sınıfa ayrılır.

• Pasif kararlılaştırma. Bu kararlılaştırma cayroskopik etkiden ya da çekim gradya- nından yararlanır. Cayroskopik kararlılaştırmada (ya da spinle kararlılaştırma) uyduya, yörüngeye yerleştirilmesi sırasında, ana eylemsizlik ekseni çevresinde bir dönme hızı kazandırılır. Böylece araç bir cay- roskop gibi davranır, yani bu eksen uzayda sabit bir yön korur Yereksenli telekomünikasyon uydularının çoğu dönme ekşenleri Yer'in ekvator düzlemine dik olmak üzere bu yöntemle kararlılaştırılır. Çekim gradyanı ile gerçekleştirilen kararlılaştırmada bir gökcisminin çekme kuvvetinin kendisine olan uzaklıkla değişmesinden yararlanılır. Bu nedenle bir uydu doğal olarak uzun ekseni çevresinde döndüğü gökcisminin ağırlık merkezinden geçecek şekilde bir yön alır. Bununla birlikte, bu etkiden yararlanabilmek için uydunun şekli çok uzun olmalıdır.

• Aktif kararlılaştırma. Çoğu zaman pasif kararlılaştırma yeterli olmamakta ve uydunun yönlendirilmesi için gerçek bir kumanda düzeninin bulunması gerekmektedir. Böyle bir sistem, uydunun gerçek konumu ile istenilen konumu arasında bir hata işareti oluşturan algılayıcılar, bu işareti kuvvetlendiren ve pilota) emrine dönüştüren elektronik bir blok, bu pilotaj emirlerinden hareketle düzeltici çiftleri oluşturan devindirioi organlar içerir. Çoğunlukla çok küçük düzeltici çiftlerinin çok duyarlı olarak elde edilmesi gerekir. Bu amaçla, genellikle mikroiticilerden çıkan gaz jetleri, ya eylemsizlik volanları ya da manyetik bobinler kullanılır. Özellikle üç eksenli kararlılaştırmada, aracın gerek de- vinimsiz uzaya, gerek bir gökcisminin yüzeyine göre olan yöneliminin tamamen kontrol edilmesi sözkonusudur. Pilotlu gemiler, Yer gözetleme uyduları, gezegen sondalarının çoğu ve bazı yereksenli telekomünikasyon uyduları bu tür davranış kontrollerini gerektirir. Aracın davranışının bilinmesi için iç ya da dış yönelim karşılaşmaları kullanılabilir, iç karşılaştırma, kardan şeklinde yerleştirilmiş üç cayroskopla, uzaydaki yönelimi sabit tutan bir eylemsizlik platformudur. Dış karşılaştırma, Güneş’in, seçilmiş parlak yıldızların (genellikle Canopus’un) ya da Yer ufkunun yönünü belirleyen optik alıcılardan oluşur. Her durumda eylemsizlik platformunun yönelimini yeniden ayarlayabilmesi için dış karşılaştırmalara dönemsel olarak başvurmak zorunluğu vardır. Uydunun kendi ağırlık merkezi çevresindeki kaba dönmeleri "vernier motorları” adı verilen küçük roket-motorların oluşturduğu zıt çiftlerin etkisiyle gerçekleştirilir. Duyarlı davranış kontrolleri küçük eylemsizlik tekerleklerinin ya da kürelerinin dönme hızlarıyla oynanarak yapılır.