ÇEKMECE El santı
Eski türk evlerinde çekmecenin önemli bir yeri vardı. Para, yazı takımı, mücevher ve bazı değerli eşyalar, değişik biçimlerde ve boyutlarda yapılmış çekmecelerde saklanıyordu. Çekmece yapımı, XVIII. yy. sonuna değin küçük el sanatlarının önemli kollarından birini oluşturmaktaydı. Özellikle İstanbul ve Edirne'de yapılan çekmeceler ünlüydü. Bunlar, çeşitli ağaçlardan ya da altın, gümüş gibi değerli madenlerden yapılıyor ve üzerleri çeşitli biçimlerde bezeniyordu. Sedef kakmalıları, fildişinden yapılmış olanları, üzeri zümrüt, yakut, akik, inci, yeşim gibi taşlarla bezenmiş olanları da vardı. Bazıları ise ağaçtan yapılıyor, üzeri deri ya da değerli kumaşlarla kaplanıyordu. Edirne'de yapıldığından Edir- nekâri ya da Edirne işi adı verilen lake çekmeceler çok ünlüydü. Çekmece yapımı, özellikle XVI. ve XVII. yy.'larda çok ince işçilik ve beğeni isteyen bir sanat dalı olmuştu. Özellikle saray ve çevresi için, eşine az rastlanır güzellik ve değerde çekmeceler yapılıyor, bazılarının altına yapan ustanın da adı yazılıyordu. Çekmecelerin kullanıldıkları yere ve amaca göre birçok çeşidi vardı. Bunların başlıcaları şunlardı:
• Kuran çekmeceleri, içine Kuran konan, değerli ve sağlam ağaçlardan yapılmış yüksek çekmecelerdi. Bazıları altın ya da gümüşle kaplanıyor, bazılarının da üzerine altın, gümüş ya da sedefle çeşitli ayetler, şiirler ve sahibinin adı yazılıyordu. Çok ince oymalarla bezenmiş olanları, sedef kakmalıları da vardı.
• Mücevher çekmeceleri, içinde mücevher ve değerli taşların saklandığı, özel bölmeleri olan küçük çekmecelerdi. Kilitleri tek olarak yapılır ve bir tür kasa işlevi görürdü İçinde mücevherlerin ve değerli taşların cinsine göre özel bölmeler bulunur, ayrıca taş kıratlarını ölçmek için küçük teraziler, özel ağırlık ölçüleri olurdu.
• Para çekmeceleri, içinde paraların cinsine göre bölmeler bulunan, çoğunlukla sade ve sağlam ağaçlardan yapılmış çekmecelerdi. Evlerde ve dükkânlarda kullanılırdı Bakır, gümüş, altın paralar için özel bölmeleri ve altın ayarını ölçmek için kullanılan özel alet için ayrı bir yeri vardı. Kilitleri özel olarak ve tek yapılırdı.
• Sakalı şerif çekmeceleri, çok değerli ağaçlardan yapılıp çeşitli biçimlerde bezenen küçük boyutlu çekmecelerdi. Saray'da ve bazı camilerde Peygamberin sakalının kıllarını muhafaza etmek için kullanılırdı.
• Sûrre çekmeceleri, her yıl sürre alayının yola çıkmasından önce, berberbaşı tarafından en tanınmış çekmece ustalarına yaptırılan küçük boyutlu, gümüş çekmecelerdi. Padişahın saç ve sakal traşı sırasında toplanan kılları bu çekmeceye konur ve sürre eminine teslim edilirdi. Sürre emini de bunu hac dönüşünde Medine'de bulunan Peygamberin gömütü çevresinde bir köşeye gömerdi.
• Tuvalet çekmeceleri, üzeri değişik biçimlerde bezenmiş orta boy çekmecelerdi. Kadınların ayna, tarak, tırnak makası, sür- medanlık, rastık çanağı, gülyağı şişesi vb. tuvalet malzemelerini koymaları için özel olarak yapılır ve tüm bu eşyalar için ayrı bölmeleri bulunurdu.
• Yazı çekmeceleri, eskiden yazı masası yerine kullanılan yüksekçe çekmecelerdi. İçinde mürekkep hokkası, rıhdan, kalem- traş, kamış kalem, kâğıt makası, mühür mumu, kâğıt ve yazı takımı koymak için özel bölmeleri bulunurdu. Bunlar arasında çok değerli olanları vardı.
—Marangl. Çekmece yapımında çeşitli teknikler kullanılır; ama masif ağacı diş geçmeyle birleştirme en yaygın olanıdır. Çerçeve ya da tabla üzerinde çalışan çekmeceler yapılabileceği gibi, çekmece yuvasının iki yanına açılan kanallar, çakılan çıtalar ya da makaralı plastik parçalarla da çekmecenin kolayca açılıp kapanması sağlanabilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Çekmece Nedir?
