JELATİN a. (fr. gelatine; ital. gelatirıa. ge- lare, donmak’tan).
1. Otoklavda sulu ortamda uzun süre ısıtılan deri ve kemik kollagenlerinin bozundurulması sonunda elde edilen protein. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu maddeden yapılmış parlak kâğıt. (Jelatin kâğıdı da denir.)
—Bot. Bitkisel jelatin, suyosunlarından çıkarılan peltemsi protein. (Başlıca bitkisel jelatinler agar agar ve aljindir.)
—Eczc. Tıbbi jelatin, koüagenin kısmi hidroliziyle elde edilen ve kan dindirici etkisinden yararlanmak için ağız yoluyla ya da yerel olarak uygulanan madde. (Glise
rin ile karıştırılınca 37°C’ta eriyen bir sıvağ oluşturur, fitil ve ovüllerde katkı maddesi olarak kullanılır. Çinko oksitle birlikte deri hastalıklarında kullanılan Unna kolasının bileşimine girer. Tanenle birleşince meydana gelen jelatin tannat ağız yoluyla alınarak ishale karşı kullanılır. Jelatinin kapsül şeklinde kullanılması faner [tırnak ve saç] bozukluklarında da tavsiye edilir.)
—Reanim. Akıcı jelatinler, sanayide yapay olarak üretilen ve kan yerine kullanılabilen eriyikler. (Aynı gruptan kanların bulunmadığı durumlarda [özellikle kanama şok larında], acil hallerde toplardamar yoluyla damar sistemini yeterince doldurmaya yarar.)
sıf. Tiyat. Jelatin süzgeç, bir sahneyi ya da oyun alanını aydınlatan ışıldakların önüne konulan, çoğu kez renkli ve yüksek ısıdan etkilenmeyen jelatin tabaka.
—ANSİKL. Arı jelatin renksiz, tatsız azotlu bir maddedir. Soğuk suda, ağırlığının 5 -10 katı su soğurarak şişer. Kaynar suda çok kolay çözünür, soğuduğunda pelteleşir. Alkol ve eterde çözünmez. Nitrik asitle birlikte ısıtılırsa, soğuduğunda bile sıvı halde kalır (zamk). Bileşimi, kollagene çok benzer. Jelatin hidroklorik asitle hidroliz edilerek, bileşimine giren glikokol, prolin, hidroksiprolin, alanin, arginin vb. gibi çe şitli aminoasitler belirlenebilir Sistin vetrip- tofan içermeyen, ayrıca bileşiminde çok az miktarda tirozin bulunan jelatinin besin değeri düşüktür.
Besin ve zamk olarak kullanımı dışında, jelatinden, şarap ve birayı durultmada, kâ ğıdı parlatmada, baskı merdaneleri ve fotoğraf plakaları üretmede, ayrıca kromo- litografide yararlanılır. Deriden elde edilen hayvansal jelatin, kimi aşındırıcı taneciklerini taşıyıcı üzerine yapıştırmada temel bağlayıcı işlevi görür.
—El sant. Jelatin, yapma çiçekçilikte, taç yapraklarının ya da yaprakların sertleştirilmesinde kullanılır.
—Foto. Jelatin, fotoğraf katmanlarından çoğunun temel bağlayıcısıdır. Kökenine, elde edilme biçimine ve arıtılma sürecine göre özellikleri değişir ve farklı fotoğraf du- yarkatlarının üretiminde kullanılır.
—Mutf. Mutfakta ve pastacılıkta, özellikle jölelerin hazırlanmasında kullanılan jelatin, kemik, kıkırdak ya da eti uzun süre kaynatarak elde edilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Jelatin Nedir?
