Matkap Nedir?

Matkap ucu aslen matkap olarak geçmektedir. Ancak Türkiye' de kullanıla kullanıla matkap ucu olarak değişmiştir ve kullanıldığı makinalarda matkap adını almıştır. Matkap; delik delme, havşa açma işlemleri için kullanılan, iki kesme kenarına sahip helis oluklu kesici ve delici takım türüdür. Delik delme operasyonu esnasında oluşan talaş, helisel kanallar vasıtasıyla dışarı atılır.

MATKAP a. (ar. mıskab’dan). Al. tak.
1. Yüksek duyarlık gerektirmeyen delme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan el aleti. (Bk. ansikl. böl.)
2. Matkap tezgâhı, delme işlemlerini ve daha genel olarak da bir delme işleminin gerektirdiği eksenel işleme işlemlerini (delik işleme, kılavuz çekme, havşalama vb.) gerçekleştirmeye yarayan takım tezgâhı. (Bk. ansikl. böl.) || Matkap ucu, metale, tahtaya, plastik malzemeye delik açmada kullanılan takım. (Bk. ansikl. böl.) || Matkap ucu başlığı, bir takımın ya da takım tezgâhının matkap ucu takılan bölümü. (Mandren de denir). || Kollu matkap, bir ucunda delginin tespit edilmesini sağlayan bir düzenek bulunan dirsek biçiminde bükülmüş bir çubuktan oluşan ve bu dirseğin döndürülmesiyle bu delginin çalışmasını sağlayan el aleti.

—Bayınd. Delik delme tabancasında çalışan bölümü oluşturan ve çubuk ucuna vidalanan metal parça.

—Cerr. Kemiklerde delik açmaya yarayan burgu.

—Dişç. Dişçi matkabı, FORE'nin eşanlamlısı.

—Kuyuc. ve Mad. oc. Bir sondaj sırasında, çembersel kesitli bir delik açmak amacıyla araziyi kazan takım. (Bk. ansikl. böl.) || Elmas matkap, kesici uçları elmaslarla donatılmış matkap. (Sert arazilerde kullanılır.) || Jet matkap, boyutlanmış deliklerinden kuyu açma çamurunun geçtiği konili matkap; yüksek basınçlı çamur huzmeleri, kayacın parçalanmasına ve kuyu dibinin temizlenmesine yardımcı olur. || Konili matkap, hem parçalamayla hem öğütmeyle kayaçları ufalayan belli sayıda dişli koniyle donatılmış kuyu açma takımı.

—Mad. oc. Bir delik delme makinesinde, çubuk dizisinin ucuna vidalanan ve kesici kenarı, kayacı parçalamak için lama, keski ya da diş biçimli silindirsel bir akşamdan oluşan sondaj takımı. || Matkap ucu, delik delme tabancası çubuğu ucuna lehimlenen, çok sert alaşımdan yapılmış kesici uç. || Haç matkap, kesici kenarı haç biçiminde olan ve sondaj sırasında rastlantısal olarak delik içine düşen parçaları kırmaya ve geriye fırlatmaya yarayan sondaj matkabı.

—Marangl. Ağaca, delik, havşa açmaya yarayan ve matkap koluna, delik makinelerine takılarak kullanılan, krank mili biçiminde alet. (Bk. ansikl. böl.) || Matkap kolu, kovanına takılan matkabı bir eksen etrafında döndürmeye yarayan alet. (Bir matkap kolunda, kolun diğer parçalarını üzerinde taşıyan bir gövde, gövdenin orta bölümüne yerleştirilmiş bir sap, alt bölümünden yataklı olarak gövdeye bağlı bir başlık ve matkabı tespit etmeye yarayan ve içinde iki çene bulunan bir kovan bulunur.)

—Orm. san. Ağaç matkabı, uç kısmı ağaç vidası biçiminde işlenmiş madensel bir saptan oluşan ve ağaçta delik açmaya yarayan alet. (Bastırılıp döndürülerek sert oduna batırılan bu aletle sonra daha kalın vidaların sokulabileceği delikler açılır.)

—Teknol. Tıkaç matkabı, silindirsel kavela- ları ve budak yamalarını çıkarmada kullanılan matkap.

—ANSİKL. Al. tak. Elektrikli el breyzi de denen matkaplar genellikle elle, pnömatik motorla ya da elektrik motoruyla çalışır. Taşınabilir olan bu aygıtların darbeli matkap denen türünde, matkap ucu sürekli darbeler vurarak delinecek malzemeye daha kolaylıkla girer.

• Matkap tezgâhı. Matkap tezgâhının genellikle, iş mili denen bir kafası vardır; takımı döndüren bu kafa, takımın delinecek malzemeye dalmasını sağlamak için bir ötelenme hareketi yapar. Küçük çaplı delikler için (yaklaşık 15 mm) takımın ilerlemesi elle gerçekleştirilir: bu durumda kumanda elkumandalıdır. Daha büyük çaplı delikler için ilerleme otomatiktir. Sutunlu düşey matkap tezgâhı, iş milini taşıyan genellikle C biçiminde bir gövdeden oluşur; bu gövde üzerinde, iş miline göre yönlendirilebilen bir tabla bulunur. Ağır ve büyük parçaları delmede kullanılan radyal matkap tezgâhı'nın boyutları büyüktür; iş mili, gövdeye bağlı bir düşey kolon üzerinde yükselebilen ve dönebilen bir kol üzerinde yatay olarak yer değiştirebilir. Derin delikler açmada kullanılan yatay matkap tezgâhı'nm iş mili çok yüksek hızla (3 000 ile 4 000 dev/dk) döner; bu tezgâhta ilerleme hareketini delinecek parça (örneğin tüfek namlusu) yapar. Çok iş milli matkap tezgâhı seri üretim işlerinde kullanılır: konumları ayarlanabilen iş milleri teleskobik millerle ve üniversal kavramalarla tahrik edilir.

• Matkap ucu. Matkap ucu, üzerine çapça karşıt iki helisel oluk açılmış, silindir gövdeli dönel bir takımdır; olukların takımın ucunu oluşturan konik ile arakesitleri iki kesici kenar, yani kesme ağzı oluşturur; bu kesici kenarlar kendileri ile 125 ile 130°'lik bir açı yapan enine bir kenarla birleştirilmiştir; koniğin tepe açısı genellikle 118°’dir. Küçük çaplı ve yaygın olarak kullanılan matkap uçları silindir bir uçla, diğerleriyse bir konik (mors koniği) uçla tespit edilir. Matkap ucunun ve iş parçasının göreli dönme ve eksenel ilerleme hareketleri talaş oluşumuna neden olur ve delme işlemini gerçekleştirir (matkap tezgâhında matkap ucu döner ve ilerler; freze tezgâhında matkap ucu döner ve parça ilerler; torna tezgâhında parça döner ve matkap ucu ilerler). Helisin eğim açısı, işlenecek malzemenin cinsine bağlıdır; bu açı çalışma sırasında talaşın iyice boşalmasına ve takımın kesme sıvısıyla yağlanmasına olanak verecek biçimde düzenlenir. Sert ve aşındırıcı malzemeleri delmede ucunda metal karbürden bir bölümü olan eklemeli matkap uçlan kullanılır. Punta matkap uçlandın her iki ucu 60°Tik bir koniden oluşur; bunlar parçalara punta ve gezer punta delikleri (dayanak) işlerler. Kademeli matkap ucu farklı çaplardaki eş merkezli delikleri aynı anda delmede kullanılan özel bir matkap ucudur. Matkap uçları taşlama yoluyla bilenir; bileme sırasında, doğru bir delmenin gerektirdiği bakışıma ve çeşitli açılara dikkat edilmesi gerekir.

—Kuyuc. ve Mâd. oc. Darbe yöntemiyle gerçekleştirilen bir sondajda, sondaj çubuğunun ya da kablonun ucuna tespit edilen matkap darbelerle çalışır Petrol sanayisinde, "matkap" sözcüğünün kullanımı darbe yöntemiyle açılan kuyular dönemine rastlar; sonra dönmeli kuyu açma takımları için de aynı sözcük kullanılmıştır. Bu takımlar arasında en yaygın olanı üç konili matkaptır. Kazılacak kayaçların türüne ve yapısına göre değişik tipte matkaplar vardır. “Kuyu açma takımı” terimi çoğunlukla “matkap" sözcüğünün yerine kullanılır; bir karot alma işleminde ise bu takıma "karot alıcı" denir.

—Marangl. Marangozlukta kullanılan başlıca matkap türleri şunlardır: amerikan matkapları, her türlü kavela deliği ve köşeli delik delmede kullanılır; derin helisel kanallı olan bu matkapların sapları kesik konu, gövdeleri silindir biçimindedir; bu grupta yer alan Duglas matkabı çift, Irvin ve Levis matkapları tek kanallıdır; budak matkabı, budak ve yama yeri açmaya yarar; kaşık matkabı küçük çaplı delikleri delmek için kullanılan basit yapılı matkaplardır; salyangoz matkapları konik gövdeli sivri uçlu ve helisel kanallıdır; genellikle ağaç vidası deliklerini delmede kullanılır. Ayrıca, kesici ağzı genişletilebilen ayarlı matkaplar; dibi düz delikleri açmada kullanılan Forstner matkapları; bindirme menteşe yuvalarını açmaya yarayan menteşe matkapları da vardır.
.