UYUZ a
1.Uyuzböceğı denen bir akarın insanda ve hayvanda deıi altına yerleşmesinden ileri gelen bulaşıcı deri hastalığı. (Bk. ansikl. böl. Der. hast. ve Vet.)
2. Bu hastalığa tutulmuş insan ya da hayvan.
—Bitki patol. Bitkilerin dış dokuları üzerinde sivilcemsi kabarcıklar biçiminde beliren hastalık. (Patates yumruları üzerinde çeşitli uyuzlara rastlanır. Adi uyuzu aktino- miset bir mantar olan Streptomyces sca biei. gümüşi uyuzu Spondylocladıum alrovırens yapar. Bitkilerde uyuz akarlardan da ileri gelir: Eryophyes vilıs asmada, E piri armutta, E. phyloecoptes erikte uyuza neden olurlar.)
—Der. hast. Bedevi uyuzu, sıcak ülkelerde görülen deri hastalığı. || Filarya uyuzu. CRAW CRAW’ın eşanlamlısı. || Meslek uyuzu. uyuza benzeyen, fakat nedeni farklı olan bazı deri hastalıklarına verilen ad (Bk. ansikl. böl.)
—Ted. Uyuz ilacı, uyuz tedavisinde kullanılan madde, (Benzil benzoat bir uyuz ilacıdır.)
—Vet. Kulak uyuzu -
OTAKARIYOZ
♦ sıt ve a.
1. Uyuz hastalığına tutulmuş olan kimse, hayvan için kullanılır Uyuz bir kedi.
2. Hareket ve canlılıktan yoksun, uyuşuk, pısırık, beceriksiz kimse için kullanılır
3. Arg Parasız, züğürt
4. (Bir kimseyi) uyuz etmek, onu öfkelendirip sinirlendirmek (tkz ). || Uyuz olmak. uyuz hastalığına yakalanmak; parasız kal mak; çok kızmak, öfkelenmek (arg ).
—ANSİKL. Der hasf. Uyuz daha önce bu hastalığa tutulmuş bir kişiden gelen uyuz- böceğinin (Sarcoples scabiei) döllenmiş genç dişilerinin deriye yerleşmesi sonucunda ortaya çıkar Bulaşma öncelikle geceleyin olur, çünkü uyuzböcekleri geceleyin yer değiştirirler. Bulaşma ya doğrudan doğruya (bir kişiden diğerine) olur ya da daha çok dolaylı olur (uyuz bir kişinin yatak takımıyla, ödünç alınmış giysilerle vb.). Uyuz her yerde görülebilen son derece bulaşıcı bir hastalıktır, özellikle çok seyahat edenlerde görülür. Toplumun her sınıfında olabilen ve çok sık rastlanan bir deri hastalığıdır. Kuluçka dönemi 8 ile 10 gündür. Bunu kaşıntılı lezyonların ortaya çıkışı izler; kaşıntı değişik şiddette, fakat genellikle çok kuvvetlidir. Kaşıntının başlıca özelliği geceleyin fazla oluşudur.
En tipik lezyonlar külrengine çalan, 1 ila 15 mm uzunluğunda, dişinin yumurtalarını bırakmak için üstderide kazdığı geçidi dışarıya bağlayan tüneller ve toplu iğne başı büyüklüğünde olan ve asalağın salgısıyla oluşan inci gibi kabarcıklardır. Çoğunluğu el bileklerinde parmakların ve ellerin dış yüzeylerinde, dirseklerde ve kaba etlerde bulunan lezyonlar bütün vücuda yayılır. Bazı yerler özellikle tutulur: erkekte kamış kılıfı ve başı (uyuz şankrı); kadında meme başı etrafındaki renkli halka (emzirme dışında memelerin iki taraflı deri lezyonları uyuzu düşündürür); çocukta ve süt çocuğunda ayak tabanları. Mikropların neden olduğu iltihabi lezyonlar uyuza eşlik edebilir (piyodermit, lenfanjit vb.). Buna karşılık temiz insan uyuzu denen uyuz çok az belirti verir ve kaşıntılı değildir. Ama bu durum hastalığın bulaşmasına engel değildir.
Norveç uyuzu denen çeşidi dışında uyuz yüze yayılmaz. Norveç uyuzunda saçlı deriye kadar uzanan kabuklu lezyonlar olur. Bu çeşit uyuz bedensel ve zihinsel özürlü geri zekâlı kişilerde görülür.
Hayvan uyuzları arasında kedi uyuzu insan için en bulaşıcı olandır.
Uyuz tedavisinde vücuda özel bir fırça yardımıyla benzil benzoat ya da D.D.T. sürülür. Uyuz belirtisi göstermeseler de ailenin bütün bireyleri aynı anda tedavi edilmelidir. Giysilerin ve yatak takımlarının dezenfeksiyonu tedaviye eşlik eder.
• Meslek uyuzlan. Çimento uyuzu, nikel uyuzu inşaatta çalışan ya da nikeli işleyen işçilerde görülen temas egzamalarıdır. Tahıl uyuzu, bazen tahıl çuvallarında bulunan akarlarla (tyroglyphus, pediculoides, Sphaerogyna ventricosa) temasın neden olduğu kurdeşenli ve kaşıntılı bir dermatittir. Yalnız çuvalları elleyen işçilerde görülen nadir bir meslek hastalığıdır.
—'Yet. insanda yalnız uyuzböceği (Sarcoptes scabiei) uyuza sebep olduğu halde, hayvanlarda değişik cinsten birçok asalak (otodectes, sarcoptes, psoroptes) bu hastalığa neden olur.
Atgillerde sarcoptes, psoroptes, chori- optes cinsinden asalaklar uyuz yapabilir. Sarcoptes uyuzu genellikle baş ve boyundan başlar ve tüm vücuda yayılır; şiddetli kaşıntı, sayısız küçük kabuk ya da "uyuz düğümü" ve çok kıl dökülmesi biçiminde ortaya çıkar. Psoroptes uyuzu çoğunlukla yele ya da kuyruk kıllarının dibinde görülür ve yalnız genel durumu bozuk hayvanlarda bütün vücuda yayılır. Chori- optes uyuzu, ayaklardan (özellikle arka ayaklar) başlar, dize ve hanebe kadar tırmanır; hayvanın yerinde tepinmesi ve çifte atması biçiminde belirti verir.
Bu üç çeşit uyuz sığırlarda da görülür. Sarcoptes uyuzu tüm vücuda yayılabilir; chorioptes uyuzu hemen hemen sadece kuyruk kökünde yerleşir; psoroptes uyuzu aynı bölgeden başlar, ama çevreye de yayılabilir.
Koyunlarda en sık ve ağır olan uyuz psoroptes uyuzudur. Yünle örtülü tüm vücut kısımlarına yayılır. Sarcoptes uyuzu başa yerleşir. Chorioptes uyuzu, ayakların alt kısımlarını (ayak uyuzu), memeleri ve taşak derisini tutar Keçiler uyuza oldukça dayanıklıdır. Domuzlar yalnız vücuda ve ayaklara yerleşen sarcoptes uyuzuna yakalanabilir. Köpeklerde, otodecteslerin yol açtığı kulak uyuzu (
OTAKARİYOZ) ve gövde uyuzu (sarcoptes uyuzu) görülür.
Kedide, boyun ve başta görülen notoedres (Sarcoptes scabiei minör) uyuzuna ve kulağa yerleşen otodectez uyuzuna rastlanır.
Tavşanlar, baş ve ayakta sarcoptes uyuzu, kulakta psoroptes uyuzu olabilir.
Kuşlarda, ayak uyuzu ve tüy döken gövde uyuzu olur.
Hayvan uyuzları, klorlu haşere ilaçları (D.D.T., H.C.H.) bulunduktan sonra önemini yitirdi. Bununla beraber, bu kimyasal maddelerin artıklarının hayvan vücudunda birikmesinin yarattığı tehlikelerden ötürü, insan tarafından tüketilen hayvanlarda organoklorlu maddelerin kullanımı yasaklanmıştır. Günümüzde, tedavi amacıyla pirit, rotenon, organofosforlu ya da karbonatlı haşere ilaçları kullanılmaktadır. Büyük üretme çiftliklerinde, püskürtme, duş ya da banyo yöntemleriyle tedavi uygulanmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
Uyuz Nedir?
