Meşe Yetiştiriciliği

Meşe Yetiştiriciliği

• Bilimsel Sınıflandırma
• Âlem: Plantae
• Bölüm: Magnoliophyta
• Sınıf: Magnoliopsida
• Takım: Fagales
• Familya: Fagaceae
• Cins: Quercus sp.

Genel Özellikleri
Meşe cinsine dahil 280 kadar tür, yeryüzünde kuzey yarımkürede geniş bir yayılış
gösterirler. Pek çok tür ülkemizde doğal olarak yayılım gösterir. Yaprak döken meşeler kızıl ve ak meşe olmak üzere iki gruba ayrılır.
Kızıl meşelerin yaprakları loblu ve noktalı, formları ise piramit şeklindedir. Ak meşelerin ise yuvarlak, loblu yaprakları vardır. Çoğunlukla kışın yaprağını döken, bazıları da hep yeşil ya da yarı- hep yeşil olan çoğu büyük ağaçlardır. Meşelerin bir kısmı çalı formundadır. 200 – 1000 yıl kadar yaşarlar. Geniş bir tepeye sahiptirler. Yaprakları büyük ve derin lopludur. Yapraklar kısa saplı, sürgün üzerinde almaçlı dizilmiştir. Hem peyzaj açısından hem de orman ağacı olarak meşeler değerli bitkilerdir. Yavaş büyürler. İyi sürgün verirler. Meyveleri silindir veya yumurta şeklinde, kadeh formunda bir muhafaza içindedir.

Üretimi
Tohumla üretilirler. Meyveler daha çok quercus ilexten alınır. Tohumlar genellikle
ekim – kasım aylarında olgunlaşır. Toplanan tohumların kurumasına izin verilmemelidir. Eğer az miktarda tohum atılacaksa kasalara atılmalıdır. Kasalara atılan bu bitkiler ikinci
yapraklarını çıkarırken soğuk yastıklara şaşırtılmalıdır. Bazı Amerikan çeşitlerinde,
sonbaharda çimlenme olur. İlkbahara kadar sürme görülmez. Meşeler hemen ekimi yapılmayacaksa, tohumlar naylon torbalar içinde nemli peate konur ve ilkbahara kadar serin bir yerde asılarak muhafaza edilir. Ekim ilkbaharda hazırlanmış tohum yastıklarına 7,5 cm aralıkla ve 5 cm derine ekilmelidir.

Ekolojik İstekleri
Yetişme istekleri bakımından değişik türlerin değişik istekleri vardır. Meşeler iyi bir bahçe ağacıdırlar.

Peyzajda Kullanımı
Park ve bahçelerde güzel kitle ağacı olarak kullanılır. Rüzgâra ve kirli havaya dayanır.
İyi bir yol ağacıdır. Heybetli bir görünüm verirler. Meşeler geniş, uzun ömürlü ağaçlardır ve sonbaharda renklenmeleri ile dikkat çekicidir.





Yurdumuzda Ege ve Akdeniz bölgesinde yetişmektedir. Kurak toprakların ağacıdır.
Toprak isteği bakımından kanaatkârdır. Derin ve iyi drenajlı topraklarda iyi gelişir. Donlara duyarlıdır. Sıcaklık isteği fazladır. Kışları ılıman geçen yerlerden hoşlanır. Deniz soğuğuna dayanıklıdır. Yuvarlakça bir tepe yapar. 15 – 20 metre boy yapar. Kazık kök sistemine sahiptir. Işık ağacıdır. Hep yeşil olan yaprakları 3 – 8 cm uzunluğunda, 2 – 3 cm genişliğinde derimsi yapıdadır. Tohumları yenilebilir. Tohumlar bir yılda olgunlaşır. Tohum toplama zamanı eylül-ekim gibidir. Tohum ile üretilir.



Ülkemizde sahil parklarında yetişmektedir. En iyi gelişimini derin, gübreli, drenajlı
topraklarda yapar. Donlara duyarlıdır. Güneşli ve rutubetli yerlerden hoşlanır. Geniş bir tepe oluşturur. En sığ köklü meşelerdir. Işık ağacıdır. Yaz yeşili yaprakları eliptik yapıda 8 – 15 cm uzunluğunda ve derin lopludur. Yaprakların üst yüzü parlak yeşil, alt yüzü açık yeşil ve damarların bileşim yerlerinde tüy demetleri bulunur. Bu özelliği ile kendine çok benzeyen Quercus rubra’ dan ayrılır. Sonbahar renklenmesi çok güzel kırmızıdır. Sürgünler oldukça ince kırmızımtırak ve parlaktır. Tohumları ekimde olgunlaşır. Tohumla üretimi yapılır. İlkbahar ya da sonbaharda ekimi yapılır. Ekimden önce mutlaka ilaçlama yapılmalıdır. Kültür çeşitleri kalem aşısı ile üretilir.







Marmara, İç Anadolu, Akdeniz ve Batı Karadeniz bölgelerinde saf ve diğer türlerle
karışık olarak yetişir. 1000 metre yükseklikte bile yaşama imkânına sahiptir.
Genellikle serin, derin, besince zengin topraklardan hoşlanır. Düzlükleri, yeraltı suyu yüksek yerleri, akarsu vadilerini ve dolma alanları tercih eder. Yaşlı ağaçlar su baskınlarına oldukça dayanıklıdır. Ilıman iklimi severler. Işık ağacıdırlar. Kazık kök yaparlar. Yaz yeşili yaprakları kısa saplıdır. Sonbaharda yapraklar kahverengine döner. Çiçeklenmesi nisan – mayıs arasındadır. Meyveleri ekimde olgunlaşır. Tohumlar toplanır toplanmaz ekilir. Tohum hemen ekilmezse ilkbaharda da ekim yapılabilir.





Ülkemizde Belgrat Ormanları’ nda iyi gelişim gösterir. Toprak isteği azdır.
Erken ve geç donlara karşı duyarlıdır. Ilıman iklim ağacıdır. Piramidal bir yapı oluşturur. En hızlı büyüyen meşedir. Kazık kök yapar. Yaz yeşili yaprakları sürgün üzerinde almaçlı dizilişte, 10 – 22 cm uzunluğundadır. Yapraklar sonbaharda renklenmesi portakal kırmızısıdır. Genç sürgünler pas renginde tüylerle örtülüdür. Meyveler 2–3 cm uzunluğunda, yumurta biçiminde ve kısa saplıdır. Meyveler iki yılda olgunlaşır. Olgunlaşma zamanı sonbahardır. Tohumla üretilir. Tohum toplanır toplanmaz ekilir veya 0 – 5 derecede 2–3 ay soğuk katlamadan sonra ilkbaharda ekilir.

Karşılaşılan Önemli Hastalıklarve Zaralılar
Kabuklu bit, yeşil kurt en çok görülen zararlılardır. Külleme ise en çok görülen hastalıktır.

Meşe,


Meşe Familyası: Kayıngiller (Fagaceae). Türkiye'de yetiştiği yerler: Yaygın.

Kışın yaprağını döken, her zaman yeşil, ağaç veya çalılar. Meşe yaprakları farklı şekil ve görünüştedirler. Kenarları dişli, loplu veya düzdür. Erkek çiçekler, bir önceki yıla ait sürgünlerde, tek tek ve uzun bir eksen üzerinde çok sayıda toplanmışlardır. Dişi çiçekler teker teker veya 3-5'i bir arada başçıklar halinde bulunurlar. Çiçeğin veya çiçek durumunun tabanında çanağa benzeyen bir kupula (kadeh, kapçık) vardır. Her kupula içinde bir meyve (pelit) bulunur. Meyveyi dip tarafından içine alan bu kadeh, boyut ve şekil itibariyle değişik tipler gösterir. Kupulanın üzeri genellikle sık bir şekilde sert pullarla örtülmüştür.

Dünya üzerinde 200'ün üzerinde meşe türü yayılmış bulunmaktadır. Türkiye'de ise tabii olarak bulunan meşe türü 18'dir. Bundan dolayı Türkiye, meşelerin kaplamış oldukları alan bakımından oldukça zengindir. Bütün orman bölgelerinde, hatta bozkır alanlarında bile birçok meşe ormanlarına rastlamak mümkündür. Bugün Türkiye'de koru ve kesimlik halinde 6,5 milyon hektar meşe ormanı bulunmaktadır. Bunun için meşeler, ormancılık ve parkçılık yönünden önem taşımaktadır.

Meşeler, odunlarının anatomik yapıları, kullanış yeri bakımından büyük farklar gösterirler. Odunlarının anatomik özelliklerine göre: 1) Ak meşe, 2) Kırmızı meşe, 3) Herdem yeşil meşe olmak üzere üçe ayrılırlar.

1. Ak meşe: Bu gruba giren meşelerin odunları geniş lümenli iletim borularına sahiptirler. Yaprakları dikenli ve dişli değildir. Meyvenin iç yüzü çıplak ve meyve (palamut) olgunlaşması bir yılda tamamlanır. Tohumları tatlıdır. Türkiye'de tabii olarak yetişen bu gruptaki meşe türleri şunlardır: Saplı meşe, Macar meşesi, mazı meşesi, tüylü meşe vs.

2. Kırmızı meşe: Odunları ak meşelere göre daha koyu kırmızımsı kahverengidir. Yaprak kenarlarının uçları, kılçıksı ve dikensidir. Meyveleri iki yılda olgunlaşır. Meyvenin iç yüzü tüylüdür. Tohumları acıdır. Türkiye'de tabii olarak yetişen bu gruba dahil meşeler şunlardır: Lübnan meşesi, Türk meşesi, Makedonya meşesi vs.

3. Herdem yeşil meşe: Odunları diğerlerinden büyük iletim borularının devamlı bir halka taşımamasıyla ayırt edilir. İletim boruları şeritler halinde ısınsal yönde sıralar teşkil ederler. Yaprakları deri gibi sert, tam kenarlı ve kenarları dişli-sert dikenlidir. Meyve bir veya iki yılda olgunlaşır. Bu gruptan Türkiye'de tabii olarak yetişenler şunlardır: Kermes meşesi (Q. cocifera), Pırnal meşesi (Q.ilex) vs.

Diğer meşelere Örnek olarak mantar meşesi (Q.suber), bataklık meşesi (Q.palustris) ve kırmızı Amerikan meşesi (Q.rubra) verilebilir.

Kullanılış açısından da, aşağıdaki meşeler Türkiye'de önemli rol oynarlar.

Mazı meşesi: Memleketimizde yaygın olan, yaprak döken, çalı veya küçük ağaçlar. Yapraklar loplu, dalgalı ve derin dişlidir. Bu bitkinin önemi, taşıdığı mazılardan ileri gelir. Bitkinin tomurcuk, genç dal veya yapraklarını Cynips gallae tinctoriae adlı sineğin sokması ve yumurtalarını buraya bırakmasıyla meydana gelen ve 1,5-2 cm çapında olan toparlak oluşumlar, mazı (Gallae) adını alır. Mazının bileşiminde % 50-70 kadar tanen vardır. Deri sanayiinde ve boyacılıkta kullanılır. Mazıdan elde edilen tanen ve gallik asit, tıpta ishal ve dizanteriye karşı kullanılır. Mazı, Türkiye'nin önemli ihraç maddelerindendir.

Mantar meşesi: Batı Akdeniz havzasında ve Türkiye'de yer yer Batı Anadolu'da yetişir. 15-20 m kadar boyunda, kalın dallı, geniş tepeli ağaçlardır. Meyveleri kısa saplıdır. Yaprak kenarlı, dişli ve batıcıdır. Bu ağacın gövdesinin taşıdığı mantar tabakası kalındır ve bu sebeple bu ağaçlar mantar elde etmek için kullanılır. Mantar meşesinden elde edilen mantar, şişe mantarı olarak, balıkçı ağlarında, ayrıca bu mantardan suberin asidi elde edilerek plastik sanayiinde de kullanılır.

Palamut meşesi: Türkiye'de Karadeniz bölgesi dışında, Anadolu'da yaygındır. Yaprak kenarları testere dişli ve dişlerin uçları dikenlidir. Kupula (kadeh) büyük, 4-6 cm çapındadır. Üzerindeki tırnaklar kalın ve serttir. Bu tırnaklara ticarette trillo denir. Meyveleri palamut (Valonea) adını alır. Palamut ve kupula % 20-40 tanen taşır. Türkiye'nin önemli bir ihraç maddesidir. Yıllık palamut istihsalimiz 60.000 ton civarındadır. Deri ve boya endüstrisinde de geniş ölçüde kullanılır.

Kermes meşesi: Akdeniz havzasında ve memleketimizde yetişmekte olup, çalı veya küçük ağaç görünüşündedir. Yaprakları çıplak ve kenarları dişli dikenlidir. Bu bitkinin dalları üzerinde yaşayan “Kermes ilicis” türündeki böceğin dişilerinden kırmızı renkli bir boya maddesi elde edilir.

Saplı meşe (Q.pedunculata): Meyveleri saplıdır.

Sapsız meşe (Q.sessiliflora): Meyveleri sapsızdır. Anadolu'da yetişmekte olan bu iki meşe türünün gövde ve dallarının kabuğu tanence zengindir. Tıpta ve deri sanayiinde kullanılır. Bu meşelerin kabukları tıpta ishale karşı ve kan durdurucu olarak, kavrulmuş tohumları da, özellikle çocuk hastalıklarında ishale karşı kullanılır.

Kullanıldığı yerler: Meşeler, kıymetli yakacak ve kullanılacak odun verirler. Ayrıca iyi bir hayvan yemi olarak meyveleri, tanence zengin kabuk, meyve ve meyve kadehi, patalojik bir teşekkül olan meşe mazıları değerli yan orman ürünleri arasında yer alırlar. Park ve bahçecilik yönünden de önem taşırlar.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi