Gelincik (Mustela)

Gelincik, Mustelidae familyasından Mustela cinsinden bazı küçük yapılı etçil türlerinin ortak adı.
Dağılımı

Türkiye'nin hemen hemen her bölgesinde görülebilen gelinciklerin, sırtları kızıl kahverengi, karın bölgeleri ise beyaza yakın açık renkli tüylere sahiptirler.

Sınıflandırma

• Alt cins Grammogale
  • Afrika gelinciği (Mustela africana)
  • Kolombiya gelinciği (Mustela felipei)
• Alt cins Lutreola
  • Avrasya vizonu (Mustela lutreola)
  • Endenozya dağ gelinciği (Mustela lutreolina)
  • Malayan gelinciği (Mustela nudipes)
  • Sibirya gelinciği (Mustela sibirica)
  • Kara çizgili gelincik (Mustela strigidorsa)
• Alt cins Mustela
  • Dağ gelinciği (Mustela altaica)
  • Kakım (Mustela erminea)Türkiye
  • Uzun kuyruklu gelincik (Mustela frenata)
  • Sarı karınlı gelincik, (Mustela kathiah)
  • Bayağı gelincik (Mustela nivalis)Türkiye
• Alt cins Putorius
  • Bozkır gelinciği (Mustela eversmannii)
  • Kara ayaklı gelincik (Mustela nigripes)
  • Dağ gelinciği (Mustela putorius) Türkiye
• Alt cins Vison
  • Deniz vizonu (Mustela macrodon) (1894'de soyu tükenmiş)
  • Amerika vizonu (Mustela vison)

Gelincik (hayvan) hakkında bilgi

Gelincik, Mustelidae familyasından Mustela cinsinden bazı küçük yapılı etçil türlerinin ortak adı. Familyası: Sansargiller (Mustelidae). Yaşadığı yerler: Avrupa ve Kuzey Asya’da. Uzun kuyruklu gelincik, Amerika’da yaşar. Özellikleri: 15-20 cm uzunlukta, saldırgan, merhametsiz, avcı bir memeli. Fare, tavşan, kuş, yılan, kümes hayvanlarını avlar. Yumurtaları çalar. Ömrü: 9-10 yıl. Çeşitleri: Uzun kuyruklu, kısa kuyruklu, kokulu, avcı, alp ve Cava gelinciği gibi çeşitleri vardır.

Gelincik, Mustelidae familyasından Mustela cinsinden bazı küçük yapılı etçil türlerinin ortak adı. Familyası: Sansargiller (Mustelidae). Yaşadığı yerler: Avrupa ve Kuzey Asya’da. Uzun kuyruklu gelincik, Amerika’da yaşar. Özellikleri: 15-20 cm uzunlukta, saldırgan, merhametsiz, avcı bir memeli. Fare, tavşan, kuş, yılan, kümes hayvanlarını avlar. Yumurtaları çalar. Ömrü: 9-10 yıl. Çeşitleri: Uzun kuyruklu, kısa kuyruklu, kokulu, avcı, alp ve Cava gelinciği gibi çeşitleri vardır.

Sansargiller ailesinden vücudu ince uzun yapılı, atik ve cesur bir hayvan. Etçiller takımının en küçük türüdür. Aynı familyadan kakum (as) türüne çok benzerse de, ondan daha küçüktür. Sırt tüyleri kırmızı esmer veya kahverengi, karın altı beyazdır. Tarla faresi, sıçan ve piliçlere saldıran merhametsiz, kana susamış, etçil bir memelidir.

Cüssesi çok küçük (15-20 cm uzunlukta) olduğundan her yere girip çıkabilir. Köstebek tünellerinde rahatlıkla dolaşır. Fare inlerine girerek kalabalık fare kolonilerini telef eder. İyi tırmanıcı ve yüzücüdür. Çoğunlukla fare, yılan ve köstebek ile beslenir. Ağaçlara tırmanıp, kuş ve sincaplara pusu kurar. Güvercin ve tavukları parçalayarak kanını emer. Girdiği kümeslerde büyük zararlara sebeb olur. İri gelincikler, iyi tavşan avcısıdır. Anbarlar, ahırlar içinde, toprak altında veya ağaç kovuklarında öldürdüğü hayvanların ininde yaşar. İnini, avlarının post ve tüyleriyle döşer.

Av etlerini depoladığı kilerleri vardır. Çoğunlukla avlarını beyinlerinden ısırıp, felç ederek canlı olarak kilerlerinde saklar. Güvercin ve tavuk yumurtasını çok sever. Küçük yumurtaları ağzı ile, büyüklerini çene altına kıstırarak taşır ve aşırır. Kabuğunda açtığı ufacık bir delikten yumurtanın bir damlasını bile akıtmadan hepsini emer. Kıstırıldığında insana da saldırır.

Kuzey bölgelerde yaşayanlar, sonbaharda kahverengi tüylerini dökerek beyaza bürünürler. Yazın kahverengi, kışın beyaz kürklüdürler. Kışları karlı olmayan bölgelerde yaşayan gelincikler de sonbahar ve ilkbahar olmak üzere yılda iki defa tüylerini değiştirirler. Fakat, bunlar kışın beyaza bürünmezler. Kürkü makbul iri gelincik türleri olduğu gibi, ehilleştirilerek tavşan ve fare inlerini basmak için avcılıkta faydalanılan gelincikler de vardır.

Martta çiftleşir. 6 haftalık (43 gün) bir gebelikten sonra gözleri kapalı 5-7 yavru doğar. Bir günlük yavru 2-3 gr ağırlıktadır. İki hafta zarfında vücutları ipek gibi beyaz bir posta bürünür.

Gelincikler 9-10 yıl kadar yaşar. En büyük düşmanları; baykuş, atmaca ve evcil kedilerdir. Tabiatta kemiricilerin nüfus artışını kontrol ettiğinden, zararlarından daha çok faydalı bir hayvandır. 6-7 kişilik gelincik ailesi karanlık basınca, grup halinde avlanmaya çıkar. Yalnız avlananları da vardır. Yurdumuzun hemen hemen her bölgesinde bulunur.

İnce ve uzun gövdeli ve kuyruklu, kısa bacaklı, hareketli ve uzun boyunlu hayvanlardır. Kuzey Amerika türleri, 17-18 cm. boylarıyla en küçük karnivor türü olarak bilinir. Dünyanın başka yerlerinde yaşayan türleri, 30-35 cm. boyunda olabilmektedir.

Gece avcıları olan Gelincikler, tek başlarına avlanan hayvanlardır. Kemirgenler, sürüngenler

Türkiye'nin hemen hemen her bölgesinde görülebilen gelinciklerin, sırtları kızıl kahverengi, karın bölgeleri ise beyaza yakın açık renkli tüylere sahiptirler.

Uzun Kuyruklu Gelincik (Mustela frenata)

«Uzun kuyruklu gelincik», Birleşik Amerika'nın en yaygın gelinciğidir. Buralarda kakum'un yerini alır. Bulunduğu bölgeler Kanada'mn güney sınırından Güney Amerika'da Ekvador veya Peru'ya kadar uzanır.
Bu hayvanın tipik rengi derece derece siyaha kadar koyulaşan koyu bir kızıl kahverengidir. Tropikal Amerika gelinciğinin yüzünde at başlığını andıran beyaz bir leke vardır. Uzun kuyruklu gelincik, ancak yurdunun kuzey kesimlerinde kışın beyazlaşır. O zaman da başka bir tür olmasına rağmen, halk arasında kakum diye anılır.
Uzun kuyruklu gelincik, daha kuzey enlemlerin hayvanı olan kısa kuyruklu akrabasının aksine, açıklıkları tercih eder. Ona, kendisine yem olabilecek küçük hayvanların bol olduğu bölgelerde rastlıyoruz. Bazen bir günün içinde yiyecek peşinde kilometrelerce yol alırsa da, genellikle on beş dönümü geçmeyen bir alan içinde gittikçe ihtiyaca göre yer değiştirir.
Bu küçük hayvanın aile hayatı öbür gelinciklerinki gibidir. Yerin altındaki sığ bir delikte barınır. İni genel olarak yüzeyin 15 santim kadar derinindedir. Kendisine yuva vazifesi gören odacık ise 25 - 30 santim kutrundadır. Gelincik, yuvasını, avlarının kürküyle astarlamayı ihmal etmez.
Uzun kuyruklu gelinciklerin çiftleşme mevsimi genel olarak haziran veya temmuzdur. Yavrular bundan 220 - 337 gün sonra dünyaya gelirler. Bir batında doğan yavru sayısı dörtle sekiz arasında oynar. Bir günlük yavru ortalama 3 gram ağırlığındadır. Bir sigaranın 1 gram çektiği göz önüne getirilirse, yavru gelinciklerin ne kadar hafif oldukları meydana çıkar. İki haftalık olunca vücutları ipek gibi beyaz bir kürkle kaplanır.
Yavru gelincikler hayatlarının otuz altıncı veya otuz yedinci gününde gözlerini açtıkları zaman, artık iyice gelişmeye yüz tutmuşlardır. Bu yavrular beş veya altı haftalık sütten kesilir ve on haftalık olunca yetişkin sayılırlar. Uzun kuyruklu gelincik'i inceleme konusu yapan tabiat bilginleri, anne ile babanın yavrulara beraber baktıklarını ve erkekle dişinin bütün hayatlarını bir arada geçirmek üzere birleştiklerini ileri sürmenin hata olmayacağını söylemektedirler.
Yetişkin uzun kuyruklu erkek gelincik'in ağırlığı 180 gramı bulur, baş ve vücut uzunluğu ise genel olarak 25 santimdir. Kuyruk da 15 santime yakındır. 15 santimlik kuyruk belki o kadar uzun değildir, ama öteki akrabalarıyla kıyaslanınca bu gelinciğe uzun kuyruklu demek uygun düşer.
Uzun kuyruklu gelincikler'in birçok çeşitleri bulunursa da, hepsi aynı türün alt türlerini meydana getirirler. Orta ve Güney Amerika'da en çok raslanan gelincik ise yüzünr de at başlığı şeklinde lekesi olanıdır.

Kokulu Gelincik (Mustela putorius)


«Kokulu gelincik» gelincik ailesinin gerçekten evcilleştirilebilmiş tek üyesidir. Bu hayvan bir sokak kedisi büyüklüğündedir ve bol tüylü bir kuyruğu vardır. Sarımsı gri renkteki güzel ve yumuşak kürkünün arasında siyah uçlu tüyler bulunur.Kokulu gelincik evine düşkündür.
İni, bir su kıyısındaki veya kayaların arasındaki bir deliktir. Kokulu gelinciğin, ininin dışında bir helası, rahat ve ılık bir yuvası ve buradan, daima dolu kilerine giden bir tüneli vardır. Bu kilerde, avladığı kuş, fare, tavşan ve sürüngen gibi hayvanları depo eder. Bir kokulu gelinciğin kilerinde elli kurbağa ve kara kurbağası bulunmuştur. Bunların hepsi canlıydı, fakat beyinlerinden ısırıldıkları için felce uğramışlardı.
Mart ve nisan kokulu gelinciğin flört zamanıdır. Kırk gün sonra dünyaya gelen yavrularla anneyle babanın ikisi de ilgilenir. Yavrular birçok hayvanlarmkiler gibi çıplak, kör ve âciz olarak doğarlar. Gözlerini yirmi bir gün sonra açarlar.
Yavru kokulu gelincikler ancak altı haftalık olunca dış dünyaya adımlarını atarlar. Hareketi severler, ılık güneşte oynar ve birbirlerinin etrafında dans ederler. Fakat en ufak bir tehlike belirtisi karşısında birbirleriyle çarpışarak ve yerlerde yuvarlanarak inlerine koşarlar. Bu hayvanların hayat süresi dokuz veya on yıldır.
Kokulu gelincik, köpeklerin hücumuna uğrayınca veya çok fazla korkunca, kokarca gibi, kuyruğunun tabanındaki misk bezlerinden pis kokulu Mr salgı püskürtür. Fakat gelincikle kimya harbine girişmektense kaçmayı tercih eder. Esaret hayatındaki kokulu gelincikler'de pis kokuya pek raslanmaz.
Kokulu gelincik avları: Kokulu gelincik avları elli yıl kadar önce İngiltere'nin kuzeyinde en gözde sporlardan biriydi. Özellikle mehtaplı gecelerde köpek sürüleriyle girişilen koşu 10 - 12 kilometre boyunca devam ederdi.

Nerelerde bulunur:
Kokulu gelincik'in yurdu, Avrupa'da Büyük Britanya'dan doğuda Sibirya'ya ve Moğolya'ya, güneyde ise Himalayalara kadar uzanan bölgelerdir. Kuzey Afrikada Fas'ın Batı Rif dağlarında bulunur. Üç türü vardır.

«Avcı gelincik» le girişilen avlar:

«Avcı gelincik» (Mustela furo), Avrupa'da iyi tanınırsa da, Amerika'da adı bile duyulmamıştır. İnce ve uzun vücutları olduğu ve öldürme arzusuyla yanıp tutuştukları için, bu gelincikler, tavşanlarla fareleri, tüfekle vurulmaları veya köpekler tarafından öldürülmeleri için yuvalarından dışarıya sürmekte kullanılırlar.
Birkaç yüzyıldır Avrupa'da rağbette olan bu spor, İsa'dan bir yüzyıl önce Asya'da tatbik edilmekteydi.

Avcı gelincikle tavşan ve fare avı:
Avcı gelincik'le girişilen avların uç ceşidir vardır.Bunların ikisi tavşan avında, bir tanesi ise fare avında kullanılır. Tavşan avında, inin bir köşesine kıstırdığı tavşanları öldürmemesi için avcı gelincik'in ağzı ve burnu sicimle bağlanır. Hayvan bundan sonra tavşanın inine salıverilir. Dışarı fırlayan tavşan ya avcı tarafından vurulur, ya da deliğin ağzındaki ağa düşer.
İkinci usul, avcı gelincik'in boynuna bir ip bağlamak ve onu bu şekilde tavşanın inine salmaktır. Avcılar, avcı gelincik'in tavşanları bulduğuna inanç getirince, ipin bulunması için yerde birer metre ara ile delikler açarlar ve avcı gelinciğin yolunu bu şekilde izleyerek tavşanların bulunduğu yere varırlar.
Fare avı daha da heyecanlıdır. Fare yuvaları en çok mısır tarlalarında ve çiftlik binalarının yakınlarındadır. Avcı yuvayı bulduktan sonra, avcı gelinciği ağzım bağlamaksızın buraya salmakta ve köpekleriyle hazır durumda beklemektedir. Avcı gelincik, avını çok geçmeden dışarıya sürecektir.
Avcı gelincikler geçimleri için o kadar uzun zamandır insanoğluna bağlıdırlar ki, bakımsız yaşayamazlar. Yolunu kaybeden bir avcı gelincik birkaç günün içinde bulunmadığı takdirde, mutlaka ölür.
Hastaları iyi eden avcı gelincik:
Avcı gelincik, özellikle hastaları iyi edebildiğine dair beslenen inanış sebebiyle Avrupa köylülerinin folklorunda önemli bir yer tutar. İddia edildiğine göre, avcı gelinciğin sadece tatmak suretiyle şifa verici bir özellik aşıladığı süt pek çok derde iyi gelmekte imiş.

Kolinski (Mustela siberica)

«Kolinski», Kuzey Doğu Asya'nın iri san gelinciğidir. Boyanmış ve manto haline getirilmiş kürkü, kürk piyasasında hayvanın canlısından daha iyi tanınır.
Kolinski, adım Kuzey Doğu Rusya'nın kürk işleriyle tanınmış «Kola» bölgesinden almıştır. En iyi .kolinski kürkleri burada elde edilir. Kolinski, «şantung», «Çin vizonu», «Japon vizonu» ve «san vizon» gibi isimlerle de tanınır. Kuzey Çin yerlileri canlı kolinski'ye ilgi çekici bir isim takmışlardır: Ona «huang şu lang» yani «sarı fare kurt» derler.
Sibirya'nın donmuş nehir kıyılarında bu iri san gelinciklerden yakalıyan bir tabiat bilgini, bunların sıfırın altında 50 derece soğukta hâlâ faal olduklarını görmüş ve renkleri dışında her hususta vizona benzemelerine şaşmıştı. Âdetleri bile vizonunkiler gibiydi. Kolinskinin kürkü her ne kadar gerçek vizonun parlaklığından yoksunsa da, kürk ticaretinde gene de önemli bir yer tutar.
«Alp gelinciği» adındaki akraba bir tür, Tibet'in yüksek dağlarında yaşar. «Cava gelinciği,», kolinski'den de çok vizona benzerse de, tropikal bölge gelinciklerinin kürkü kalite itibariyle düşüktür. Kuzey Birmanya ile Hindiçini'de ise sırtı çizgili bir gelinciğe rastlanır. Bunun da kürkü pek makbul sayılmaz.

Vizonlar (Mustela lutreola)


VİZON» (Mustela lutreola) veya (Mustela vison) gelinciğe benzerse de, ondan daha iri ve daha güçlüdür. Gelincikteki uzun ve çevik vücut, kısa bacaklar onda da görülür. Bu hayvan da akrabası kadar yırtıcı ve kana susamıştır.
Bu gelinciğimsi hayvan usta bir balıkçıdır. Akıntılı nehirlerde saatte 3-3,5 kilometre hızla yüzerek kurnaz alabalıkları avlar. Suyun altında misk faresinden daha hızlı yüzer, fakat onun kadar uzaklara ve derinlere gidemez. Ama bu, misk farelerini yakalamasına engel değildir.
Vizon bataklık kuşlarıyla yavru kaplumbağaları da rahatça avlar. Gelincik gibi, farelere, sıçanlara ve tavşanlara düşkündür ve bu hayvanları ormanlarda ve çalıların arasında avlar. Fakat gelinciğin aksine, sırf öldürme zevki için öldürmez.

Vizonun ini:
Vizon özellikle geceleri hareket halinde ise de, günün her hangi bir saatinde ortalıkta görülebilir. Yuvası akar suların yakınlarında, kuru toprak ile derin suyun arasındaki sınırın üzerindedir. Bir tek vizon'un bölgesi buralarda 8 kilometre çapında bir saha kaplayabilir. Hayvanın ini bir ağaç kovuğu, kayaların arasındaki bir oyuk, ya da nehir kıyısında kazılmış bir delik olabilir.
Bu etobur hayvan avını çok kere inine taşır ve orada yer. Vizon'un ini, kurbanlarının kemikleri ve pul-larıyla daima tıklım tıklım doludur. Kara ve su avı verimli olunca, vizon inine bütün bir hafta yetecek kadar ölü balık ve hayvan depo edebilir. Meselâ, bir vizon'un ininde on üç misk faresi ile üç bataklık kuşu bulunmuştu.
Koşu ve oyun meraklısı: Vizon karada gelincik kadar hızlı hareket edemez. Bazen sırtını kamburlaştırarak dörtnala koşar veya sinirli adımlarla hızlı hızlı yürür. Şen zamanlarında oyun olsun diye bayırlardan aşağı kaydığı görülmüştür. Bir keresinde bir vizon'un bir tek
karlı toayırdan arka ankaya sekiz kere kaydığı görülmüştü.

Vizon'un düşmanları:
Fakat vizon' un hayatı yalnız av ve oyun değildir. İri baykuşlar bazen havadan üzerine inmekte, bazen de vaşağa veya tilkiye yem olmaktadır. Vizon' un misk bezlerinin salgıladığı kokulu madde gelinciğinkinden kuvvetli olmakla ve insanları rahatsız etmekle beraber, hayvanın düşmanlarını kaçıracak kadar tesirli değildir. Fakat vizon düşmanına yem olmadan önce iyice dövüşmeyi ihmal etmez.

Vizonlarda aile hayatı:
Vizon şubatta veya martta çiftleşir. Dörtten sekize kadar kör ve hemen hemen çıplak yavru, çiftleşmeden bir buçuk ay kadar sonra dünyaya gelir. Beş haftalıkken gözleri açılır ve bundan sonra katı yiyecekler de yemeye başlar. Yavrulara bu yiyecekleri bulmak için, baba, anne ile iş birliği eder.
Yavrular bu çağda pek oynaktırlar. Fakat oyunları bile yırtıcıdır. Birbirlerinin üzerine atlarlar, hiddetlenip acı acı bağırırlar, tıslarlar veya hırlarlar. Biraz daha büyüyünce gerçekten kavga atmeye ve dövüşmeye koyulurlar. Artık avlanabilecek kadar büyüdükleri için, anneleri ve babalarıyla ava çıkarlar.
Aile yaz süresince bir arada kalır. Sonbaharda ise yavrular, kendilerine yerleşecekleri bir bölge aramak üzere ayrı ayrı yola çıkarlar. Yılın bu mevsiminde bir nehir bölgesinden ötekine geçerken sudan hayli uzaklaşırlar.

Vizon kürkü ve vizon çiftlikleri:

Vizon kürkü kürk ticaretinin en önemli metalarından biridir. Tabiî halinde güzel bir koyu kahverengi olan, son derece yumuşak, parlak ve dayanıklı bir kürktür. Piyasanın en ziyade aranılan kürkü belki odur. Daima pahalıya satılır.
Bütün dünyada her yıl bir milyona yakın vizon yakalanır. Talep o kadar fazladır ki, vizon, yüz yıl kadar önce başlayan yeni bir endüstrinin, vizon çiftliğinin temeli olmuştur. Birleşik Amerika'da her yıl iki yüz binden fazla çiftlik vizonu kürk ticaretini desteklemektedir.

Erkek ve dişi vizon:
Yetişkin erkek vizon aşağı yukarı 1 kilo ağırlığında ve hemen hemen 60 santim uzunluğundadır. Oldukça tüylü kuyruğu vücut uzunluğunun üçte biri kadardır. Yumuşak ve sık kürkünün tüylerinin arasında daha uzun ve pırıl pırıl kara kıllar yer alır.Bunlar, yüzdüğü zaman hayvanın kürkünü muhafaza Ederler. Vizon'un çenesinde ve boynunda beyaz lekeler bulunabilir. Dişisi daha ufak olmakla beraber, erkekle aynı renktedir.

Nerelerde bulunur:
Vizon Meksika Körfezi'yle Kuzey Kutbu arasında hemen bütün Kuzey Amerika'da, Eski Dünyada ise Kuzey Doğu Asya ile Finlandiya ve Güney Batı Fransa ile Doğu Romanya arasındaki bölgelerde bulunur. Başlıca iki türü vardır: «Amerika vizonu» (Mustela vison) ile «Avrupa vizonu» (Mustela lutreola). Avrupa vizonu'na, «bataklık samuru» da denilmektedir.
Eskiden Birleşik Amerika'nın kuzeybatı kıyısı ile Kanada kıyılarında daha iri cins olan «deniz vizonu» (Mustela maerodön) yaşamakta idi. Fakat bu türün yüz yıl kadar önce soyu tükenmiştir.