Zağanos Paşa

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Zağanos Paşa (veya Zağnos Paşa),Osmanlı İmparatorluğu paşası. Asıl adı Mehmet'tir, denizcilikte gözetleme için zağanos (keskin görüşlü, yırtıcı bir kuş) kullandığı için zağanos lakabıyla anılmıştır. Fatih Sultan Mehmet devrinde önemli rol oynamış, Gelibolu sancak beyliği ve kaptan-ı deryalık görevlerinde bulunmuş, 1467-1469 yılları arasında ise Trabzon Sancak Beyliği yapmış bir Osmanlı paşasıdır. Babası Abdullah Bey, Türkmen bir Osmanlı denizcisidir ve annesi yine bir Kayı Boyu orjinli Osmanlı denizcisi olan Oruç Gazi Paşa'nın kızıdır. Bu sebeple Rum yada Arnavut asıllı olduğu söylentisi tamamen yanlıştır.
Sultan II. Murat tarafından sürgün edilmiş olan Paşa, Fatih Sultan Mehmet tahta geçer geçmez çağrılarak vezir tayin edilmiştir.
Zağanos Paşa, Fatih'in çocukluğunda askerlik öğretmenliğini yapmış, sultanın kızkardeşi ile evlenerek hem eniştesi hem de kayınbabası olmuş, bunların yanı sıra Trabzon'un zaptı esnasında Prenses Anna ile de evlenmiştir.
İstanbul'un fethi öncesinde Rumeli Hisarı'nı yaptırmış, İstanbul Kuşatması'nın en ateşli savunucularından olmuş, dehası ile Osmanlı donanmasının kara yolu ile Kasımpaşa’ya indirilmesini sağlamıştır. Trabzon"u fethetmiş, Pontus Rum Devleti"ne son vermiştir.
İlerki zamanlarda Balıkesir'e yerleşmiş, vakıflar kurmuş, cami, medrese, hamam yaptırmış, şehrin çehresini değiştirmiştir. İstanbul'un fethinde, gemilerin karadan yürütülmesini sağlayan Türkmen tahta işçilerinin de Balıkesir'e yerleşmesine ön ayak olmuş ve Tahtacılar adı verilen Türkmen Kültürü'nün oluşmasında pay sahibi olmuştur. Vakfının faaliyetleri Cumhuriyet Dönemi'ne kadar sürmüş, bu dönemde vakfın mütevellisi olan (torunlarından) Aslıer Ailesi tarafından, sahiplik ve imtiyaz hakları Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne devredilmiştir.

Fatih Sultan Mehmet ve Zağanos Paşa

Fatih Sultan Mehmet’le yakınlık derecesi ve mevkisine rağmen, bugünkü adı 'Zağnos Paşa Camii' olan caminin inşaatında, ustalarla birlikte çalışacak derecede alçak gönüllüğünü vurgulayan, bir hikâye kayıtlıdır: .... Fatih, Balıkesir’e geldiği zaman, Zağanos Paşa da, bizzat camii yapımında çalışıyor, sırtına aldığı taşı, iskele ile yukarı çıkarıyormuş. Fatih yapı yerine gelmiş:
-Kolay gelsin Zağanos... diye seslenmiş. Zağanos Paşa da ona dönmeden ve kimin söylediğini görmeden:
-Eyvallah Mehmet! Cevabını vermiş.
Fatih; "Beni görmeden nasıl tanıdın?" diye sormuş. Zağanos Paşa da demiş ki:
-Bana burada kimse Zağanos demez. Paşa derler. Adımı ancak sen söyleyebilirsin. Ondan tanıdım”...

Zağanos sözcüğünün etimolojisi

Yaygın olarak bilinen kanı; "os" sözcüğünün Rumca"da "bey" anlamına geldiği, Rumeli Beylerbeyi iken yöre halkı tarafından "şahan-zahan (şahin)" kelimeleri ile birleştirilip "Zağanos" olarak okunduğudur (atalarından Evrenos Bey gibi). İ. Orga'ya göre ise paşa Arnavut asıllıdır. Halil Ethem'e göre ise Zağanos sözcüğü bir çeşit şahin anlamında olup, Farsça zağan sözcüğünden Osmanlıca’ya geçmiştir. Mahmut Goloğlu ise Trabzon Rumcası’nda "martı" anlamına gelen zinos sözcüğüne bağlayıp, kaynak göstermeden sözcüğün eski Türkçe olduğunu iddia etmiştir. Modern Türkçe sözlükte zağanos “bir cins doğan” olarak geçmekle birlikte, hangi dilden ödünç alındığı belirtilmemektedir. Farsça şahin sözcüğünün Rum ağzında bozulduktan sonra Türkçeye geçmiş formu olmalıdır.
Zağanos sözcüğünün Trabzon’da yengeç anlamında kullanılan zağana sözcüğü ile alakalı olabileceği akla gelebilir ki bu sözcük aynı zamanda yörede aksak yürüyen kişilere takılan bir lakaptır ama Paşa’nın adı Trabzon’un fethinden öncesine dayanıyorsa bu önerme geçersizdir ayrıca Hun İmparatorunun büyük oğlunun da adıdır.

ZAĞANOS PAŞA Mehmet, türk vezir, kaptanıderya (öl. Balıkesir XV. yy.). Rum kökenli olduğu, devşirildiği ya da müslü- manlığı kabul ederek Enderun'a alındığı da söylenir. Enderun'da yetişti. Bu sırada şehzade Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) ile dostluk kurarak ona latince ve rumca öğrettiği gibi onun güvenini de kazandı.
Zağanos Paşa’nın Mehmet H'ye olan yakınlığı Mehmet ll'nin ilk padişahlığı yıllarında sadrazam Çandarlı Kara Halil Paşa tarafından hoş karşılanmadı. Mehmet ll'nin onu vezir yapması ve Zağanos Pa- şa'nın genç padişaha İstanbul'un alınması gerektiği düşüncesini aşılamaya çalıştığının duyulması buna karşı olan Çandar- lı ve Saruca Paşaların kendisine olan düşmanlıklarını büsbütün artırdı. Çandarlı ve çevresi durumu Murat ll'ye aktardılar. Haçlılar’ın OsmanlIlar üzerine yürümesi üzerine yeniden tahta geçen Murat II, sadrazamının etkisinde kalarak Zağonos Paşa’yı vezirlikten uzaklaştırdı, Gelibolu' ya sürdü (1443). Murat ll’nin ölümünün ar dından yeniden hükümdar olan Mehmet II ise Zağanosa vezirliğini geri verdi (1451). Zağanos Paşa, İstanbul'un alınması için yapılan tüm hazırlıklara katıldı; Rumelihisarı inşaatında görev yaptı ve burçlardan birine onun adı verildi. İstanbul' un kuşatılması sırasında kentin düşmesi uzun sürünce kuşatmanın kaldırılmasını isteyen Çandarlı Halil Paşa, Molla Yegân vb.’nin aksine, kuşatmada ısrar edilmesini savundu. Kuşatmada Haliç cephesine komuta etti, Cenevizlilerin Galata kolonisini Bizans'a herhangi bir yardımda bulunmalarını önlemek amacıyla abluka altında tuttu. İstanbul'un alınmasından hemen sonra Galata'nın da barış yoluyla Os- manlılar’a geçmesini sağladı. Fatih’in ilk Mora seferinde İstanbul muhafızlığı yaptı (1458). Mora'da çıkan ayaklanmayı bastırmak üzere Mora sancakbeyliğine atandı (1460). Trabzon-Rum imparatorluğu'na açılan sefere katıldı (1461) ve Trabzon'un alınmasından sonra buranın ilk sancakbeyi oldu. Damadı Veli Mahmut Paşa sadrazamlıktan azledilince o da gözden düştü ve Gelibolu sancakbeyliği ile taptanıder- yalığa atanıp İstanbul'dan ayrıldı (1463). Bu görevden ve devlet işlerinden ayrıldıktan sonra Balıkesir'de oturmaya zorunlu tutuldu (1466). Bu kentte ve sancakbeyi olarak görevde bulunduğu Trabzon'da çeşitli hayır kurumlan ve köprüler yaptırdı; Trabzon’da kendi adıyla anılan bir de mahalle vardır.