Bazı Müzik Aletleri - Sayfa 2

tarihte savas aleti sınıfına sokulup yasaklanan tek müzik aleti. iskoçlar gaydayı, özellikle savasa giderken savasçılarının cesaretini arttırmak ve çevre klanlara savasa gidildigini haber vermek için kullandıklarından ingilizler kılıç gibi savas aletleriyle beraber bu enstrümanı da iskoç halkına yasaklamısdır..





Büyük bir olasılıkla iki bin yıl önce yaratılan tulum ya da öteki adıyla gayda,bilinen ilk müzik aletlerinden biridir ve doğum yeri kesin olarak bilinememektedir.Kimi iddialara göre Sümer ya da Afrika’da kimilerine göre ise aynı zamanda farklı bölgelerde başlamış olabilir.Tüm bunlara karşın,bir çobanın bu kırsal aygıtı yapabilmesi oldukça kolaydır.Tek gereksinimi bir keçi ya da koyun derisi ve kavaldır.Keltler,tulumun Karadeniz Bölgesi’ndeki bir çok ülkeye ve bu arada da Britanya adalarına dek yayılmasında büyük rol oynamışlardır.İskoç gaydası tüm Avrupa’da,Asya ve Afrika’nın kimi bölgelerinde farklı türleriyle de olsa tanınan bir aygıttır.Kimi türlerinin modası geçmiş olabilir ama kimileri hala ününü sürdürmektedir.Gayda bir çok Akdeniz ve Karadeniz ülkesinde olduğu gibi İrlanda,İngiltere,Polonya,Almanya,Avusturya,Hollanda,Macaris tan,İsveç ve Hindistan’da da tanınmaktadır.
Gaydanın tüm türleri aynı sistemle çalışmaktadır.Bazen körüklemek koşuluyla hava basılan,bir kamış yardımıyla üflenebilen,içi hava ile doldurulmuş bir tulumdur.Kulakçık biçimindeki parçanın ucunda bulunan supap yardımıyla tulumun içine havanın titreşimi melodik bir ses çıkarır.Kavaldaki deliklerin parmaklar yardımıyla açılıp kapatılmasıyla da tulumun o güzel ve farklı sesini duyarız.
Türk tulumu ise gaydanın en eski formlarından biridir.Üç ana bölümden oluşmaktadır:Ağızlık,deri bölümü ve nav.Nav melodinin çıktığı bölümdür ve bir dillik ve analıktan oluşmaktadır.Hayvanın deri bölümü ise genellikle renkli bir kese tarafından sarılmaktadır.Bazen de öylece sarılmadan bırakılır.Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı belgelerine göre tulum Trabzon,Rize,Erzurum,Kars,Kuzey ve Güney Anadolu yörelerine ve Trakya’ya özgü bir çalgı aygıtıdır.Trakya’da gayda olarak adlandırılan tulum Kelt dilinde “rüzgar” ya da “fırtına” anlamlarından türetilmiş bir sözcüktür.
Tulumlar bir çok biçimde ve büyüklükte olabilirler.Büyük ya da küçük,sesi sert ya da yumuşak,kısa ya da uzun,kimileri oturarak kimileri de ayakta çalınabilme özelliğine sahiptirler.Kimilerinin tahta bölümleri oyulmuş keçi başları kimilerinin ise gümüş,fildişi ya da pirinç gibi özenle işlenmiş parçaları vardır.Kurdele,saçak ve zarif örtülerle süslenmiş tulumlar da görebilmek olanaklıdır.
Türk tulumu doğal malzemeden yapılmaktadır.Tahta bölümleri oyulmuş olan tulumun gövdesi genellikle kuzu derisidir.Nav bölümü genelde şimşirden yapılmış ve inek boynuzuyla tamamlanır.Öteki ülkelerde ise bu bölüm,zeytin,erik,kayısı ve elma gibi sert ağaçlardan yapılmaktadır.Ağız bölümü kamıştan,tulum bölümü keçi ya da koyun derisinden ya da daha büyük hayvanların idrar kesesi ya da midesinden yapılmaktadır.İsveç’te ağızlık bölümü kış mevsiminde donmuş göllerde yetişen sazlıklardan,Tunus’ta ise kuşların kemiklerinden yapılmaktadır.
Tulum hangi malzemeden yapılırsa yapılsın tüm gaydacıların birleştikleri bir diğer nokta da nazardır.Nazar değmesin diye tüm tulumlar nazar boncuklarıyla süslenmişlerdir.İtalya’da gaydaya kırmızı kurdeleler,Fransa’da ise kötü bakışları başka yöne çevirmek için ayna bağlarlar.
Tulum çalınması kolay bir alet gibi görünebilir ancak çalgıcısının soluğunu iyi kullanabilmek özelliğine sahip olması gerekmektedir.”Great Highland” adıyla bilinen İskoç gaydasını diğerlerinden farklı kılan özelliği ise kalın ses çıkarabilmesini sağlayan üç ek pes kamışının olmasıdır.Tarih boyunca iskoçlarının gurur kaynağı olan gayda,1746 yılında İngiliz’lerin İskoçya’yı istilası ile otuz altı yıl boyunca yasaklanmıştır.Karadeniz Bölgesi’nde de günah sayıldığı için tulum çalınması bir zamanlar engellenmiştir.

Bağlamanın Tanımı:

Ülkemizde kullanımı en yaygın olan telli bir Türk Halk Çalgısıdır. Yörelere ve ebatlarına göre bu çalgıya, Bağlama, Divan sazı, Bozuk, Çöğür, Kopuz, Irızva, Cura, Tambura vb. adlar verilmektedir. Bağlama ailesinin en küçük ve en ince ses veren çalgısı Curadır. Curadan biraz daha büyük ve curaya göre bir oktav kalından ses veren çalgı ise Tamburadır. Bağlama ailesinin en kalın ses veren çalgısı ise Divan Sazı'dır. Tamburaya göre bir oktav kalından ses verir.

Bağlama; Tekne, Göğüs ve Sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır. Tekne kısmı genelde dut ağacından yapılmaktadır. Ancak dut ağacının dışında ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlardan da yapılmaktadır. Göğüs kısmı ladin ağacından, sap kısmı ise gürgen, ak gürgen veya ardıç ağacından yapılmaktadır.

Sap kısmının tekneden uzak kısmı üzerinde tellerin bağlandığı Burgu adı verilen parçalar vardır. Bağlamanın akordu bu burgular kullanılarak yapılmaktadır. Sap kısmı üzerinde misina ile bağlanmış perdeler bulunmaktadır. Bağlama Mızrap veya Tezene adı verilen kiraz ağacı kabuğu veya plastikten yapılan araçla çalındığı gibi bazı yörelerimizde parmakla da çalınmaktadır. Bu çalım tekniğine Şelpe biçiminde alt gruptaki teller yazılış itibariyle La,orta guruptaki teller Re,üst guruptaki teller ise Mi seslerini vermektedir. Bu akort biçimi dışında Kara Düzen (Bozuk Düzen), Misket Düzeni, Müstezat, Abdal Düzeni, Rast Düzeni vb. akort biçimleri de vardır.

Bağlamada nota yerleri :

Soluklu bir çalgıdır.
Notası, ikinci çizgi sol açkısı ile yazılır.
Diyapazona göre duyuluşu aynıdır.
Orkestra ve Armoni Muzikalarında, iki partisi bulunur.
Solo ve eşlik, görevi verilir.
Ses rengi, tatlı deyişli ve çobanlamadır.
Ses dizisi genişliği:



a. Kalın bölüm b. Orta bölüm c. İnce bölüm

Çalgının baş bölümünde bir üfleme deliği vardır. Bu üfleme deliği alt dudağa dayatılır. Tutuşu, sol el baş bölümde, sağ el son bölümde olmak üzere, yere koşut ve sağ omuz yönünde olmalıdır, her iki elin baş parmaklan, çalgının ses deliği olmayan bölümünden destek görevi yapar.
Öncelikle ciğerlerin sıhhatli olması, her soluklu çalgı çalanda aranılacak birinci koşuldur. Dudakların; ince, kusursuz dişlerin; düzgün ve eksiksiz (ön dişler) olması, aranılan nitelikler arasındadır. Üst dudağın çıkıntılı olması, kusur sayılmaz. Bu çalgıya on oniki yaştan önce başlamak yararlı değildir. En çok çalışma; (etüt, metot, morso) günde, dört saati geçmemelidir.



Bu çalgının geçmişi, çok eski yıllara dek iner. Önceleri nar, abanoz vb. gibi, çeşitli dayanıklı ağaçlardan yapılan Büyük Flütün, Orkestra görevlerine 1720 yıllarında başladığı görülmektedir. Ancak esaslı gelişmesini 1840 yılında Alman Flütçüsü Theobald Boehm' ün (dizge oluşumundaki değişiklik)bugünkü görünüşüyle gerçekleştirmesi sonucu sağlanmıştır. Eksiksiz bir oluş iyeliği olan bu çalgı, çifte dil vuruşlu notalar, tiril ve tirillemeler, diatonik, kromatik, bağlı veya dilli bütün çabuk ezgileri kolaylıkla çalabilir. Yapılışı bakımından gür bir ses iyeliği olmayan Büyük Flüt, Armoni Muzikalarında kullanılırken, ona eşlik yapacak çalgılar özenle seçilmelidir. Kalın bölümündeki sesleri katlayarak kullanmak daha yerinde olur. Büyük Flütün, ses dizesindeki sesleri; kalın bölümünde kendine özgü bir nitelik, orta bölümünde tatlı, ince bölümünde oldukça yeğin bir renk taşır. Kullanılmaya en elverişli bölümü orta bölümdür, ince bölümündeki son üç veya iki ses, P., veya PP., deyisine uygun olmadığından, gerekli olmadıkça F., veya FF., deyisi kullanılmalıdır. Sesinin gür olmayışından dolayı solo olarak kullanılmayıp, eşlik görevleri ile büyük yararlar sağlamaktadır (özellikle açık yerlerde). Büyük Flüt, solo ve eşlik olarak, bütün dizi ve dizimlerde çalabilecek yetenekte ise de, bu çalgıya verilecek solo dizimler, üç - dört bemol veya diyezli başlığı taşıyanları aşmamalıdır. Armoni Muzikalarında dört Büyük Flüt bulunabilir. Ancak, bu sayının bütünlüğü pek sağlanamamıştır. Genellikle, iki tane oldukları görülür. Tatlı, koşuk bir ses iyeliği olan Büyük Flütün ses özelliği bakımından, Obua, Klarnet ve Senfoni Orkestrasından Armoni muzikalarına uyarımlanmış bestelerde Büğlü sololarına eşlik etmesi, çok duygulu bir etki yaratır. Bununla beraber, Korangle, Basson, Tenor Saksofon ve Si b Bariton eşliklerinde de, düşünülemeyen çekicilikte etkiler elde edilir.
Özellikle besteciler, Büyük Flütü; çobanlama, kır ve köy yaşamını anlatımda kullanmışlardır. Çünkü bu görevi, onun gibi başarı ile yapacak hiç bir soluklu çalgı yoktur. Köylerde, dağ başlarında kişisel bir müzik çalgısı olarak, ilkel yaşamına son vererek, on-sekizinci yüzyılda toplumlara seslenen dinletilerde yer alan Büyük Flütün ses renginin, çekiciliğinin ve gücünün ölçüsünü daha iyi anlayabilmek için, günümüze değin gelen yüzyıllar içinde yaşamış, tüm büyük bestecilerin, onun için de ayırmış oldukları emekleri düşünmek bile yeterli bir deyiş olur. O, dağ başlarında çobanların, köylerde ulusların duygularını, ulusal ezgilerini, içten, tatlı, büyülü sesiyle dile getirmişliğini şimdi, Orkestralarda, Armoni Muzikalarında beğeni ve tatla dinlenen deyisiyle, coşkun bir anlatımla, öz duyguların tek ileticisi olarak sürdürmektedir. Ona özgü seçkin besteler, dinleyenler için onun değer kanısını en gerçek en yeterli biçimde tanımlayacak niteliktedir.

KORANGLE

Alm., Contre Fagott
Fr., Contrebasson
İng., Contra Bassoon
İta., Contra Fagotto
Çift kamışlı soluklu bir çalgıdır.
Notası, dördüncü çizgi Fa açkısı ile yazılır.
Diyapazona göre duyulusu, bir sekizli alttandır.
Orkestra ve Armoni Muzikalarında, bir partisi bulunur.
Solo ve eşlik görevi verilir.


Ses dizisi genişliği:



Genellikle Basson Ordinaire'i bir sekizli aşağıdan katlar, ince bölüm sesleri seyrek olarak kullanılır. Kalın bölüm sesleri koyu ve kapalıdır. Çabuk geçişler, ezgiler, tirillemeler yerine; geniş, yavaş ezgiler ve eşlik görevleri verilmelidir.



ÇİFTLEMELER

SESDAŞ ÇİFTLEME:

Klarnet ile Basson: Zengin. Eğer Klarnetin kalın bölüm sesleriyle ise, karanlık bir renk sağlanır.

Büyük Flüt, Obua ve Basson, veya Obua, Klarnet ve Basson veya dördü bir arada (Büyük Flüt, Obua, Klarnet, Basson): Çok az kullanılır. Tuttilerde düşünülür.

Basson ile Korno: ve (MF) de bazı seslerinin benzemesi iyidir. Çok az kullanılır.


SEKİZLİDEN ÇİFTLEME:
Klarnet ile Basson: özellikle kalın seslerde, koyu bir renk sağlanır.
İKİ SEKİZLİDEN ÇİFTLEME:
Büyük Flüt, Obua ve Basson: Klasik devirde sık kullanılan bir düzen.
Büyük Flüt, Klarnet ve Basson: Etkili bir renk sağlanır. Büyük Flüt......Basson: İyidir. Orta bölümün boş bırakılması, özel bir renk elde etmek içindir.

TEK KAMIŞLI ÇALGILAR
KLARNETLER





Alm., Klarnette
Fr., Clarinette
İng., Clarinet
İta., Clarinetto
Bugün kullanılan dört çeşit Klarnet vardır:


1 - Küçük Klarnet : Mi b
2 - Büyük Klarnet : Si b


a. Do Klarnet : Uzunluğu: 51.7 cm.
b. Si b Klarnet : Uzunluğu: 59 cm.
c. La Klarnet : Uzunluğu: 62.7 cm.

3 - Alto Klarnet : Mi b, Fa
4 - Bas Klarnet : Si b

Adını; parlak, duru, aydınlık anlamlarına gelen Latince; Clarus kelimesinden alan bu soluklu çalgıyı, ilk olarak 1690 yılında Almanya'nın Nürenberg kentinde, Leipzigli çalgı yapıcısı, Johann Christoph Denner (1665-1707)' in oluşturduğu söylenir. Onsekizinci yüzyıla değin, gelişme devrelerinde bu çalgının ondan çok çeşidi yapılmış ve değişik adlar verilmiştir. Fransızlar bir sekizli ses genişliği olan bir çalgı yapmışlar ve adına Chalumeau (Şalümo) demişlerdir. Bugünkü bilinen Soprano, Alto ve Bas Klarnetler ondan esinlenerek yapılmışlardır. Hatta Fransızların, bugün Klarnetin kalın ses bölümüne Şalümo bölümü de demelerinin nedeni o çalgının niteliğini taşımasındandır. 1732 yılında Walther, Klarnet sesinin uzaktan Trompet gibi geldiğini belirtirken, Klarnet yeni yeni tutunuyor ve gelişiyordu. Ancak 1750 yılından sonra Manheim ve Paris Orkestralarında yer alabilecek duruma geldi. Mozart'ın Mi b Senfonisinde kullanılmasına, Operalarında yer verilmesine karşın Klarnetin ancak 1812 yılında 13 açkılı duruma getirilişi düşünülürse, yeterli gelişmeyi sağlayamadığı kendiliğinden ortaya çıkar. Klarnet için, Boehm dizgesinin uygulanmasını düşünen Klarnet çalıcısı ve Paris Konservatuarı öğretim üyelerinden, Korfo' lu Klenore Klose (1808 - 1880) oldu. Bu düşüncenin gerçekleşmesini de, 1843 yılında L.A. Buffet sağladı.





Klarnetin 1825 yılında İstanbul'da kullanılmaya başlandığı bilinmektedir. Ancak Boehm dizgeli Klarnetler 1854 yıllarında gelmiştir. Bugün Klarnet, Orkestraların ve Armoni Muzikalarının en önemli çalgıları arasındadır. La Klarnet Orkestralarda kullanılmaktadır. Do ve Mi b Klarnetler ise, bırakılmıştır. En elverişli ve yararlı olanı; Si b Büyük Klarnettir. Dayanıklı ağaçlardan, ebonitten ve bugün için bazı öğelerin karışımı soğuk - sıcağa dayanıklı bir biçimde yapılan Klarnetlerden başka, alaşımdan yapılanları da vardır. Ancak alaşımlı olanlar, diğer nitelikte yapımlı olanların verdiği sesi vermediklerinden kullanılmazlar. Beş ekli parçadan oluşmuştur. Kamış takılıp üflenen birinci bölümüne; Bek, ikinci bölümüne; "Barille", üçüncü bölümüne; Medium (orta), dördüncü bölümüne; Şalümo ve beşinci bölümüne de; Pavillon (kalak) adı verilir. Flüt, Obua, Korangle ve Basson gibi, bu çalgının da üzerine takılmış, alaşımlı açkılarla ses deliklerini kapatıp-açarak, ses elde edilir. Çalgının kamış takılan; Bek bölümünden ağza alınarak, sol el üst ses delikleri kavrağında, sağ el alt ses delikleri kavrağında olmak üzere az eğimli bir tutuşla yere doğru tutulur.
Dudakların; kusursuz, dişlerin; düzgün ve eksiksiz (ön dişler) olması aranılan nitelikler arasındadır. Bu çalgıya on yaşında başlanabilir, iyi calici niteliği taşıyabilmek için, her gün dört saat çalışmak gerekir.
Klarnetler için verilen bu genel bilgilerden sonra şimdi, ilk başta belirttiğimiz çeşitlerinin ayrı ayrı, yöntem, görev ve renk incelemesine geçelim.

Bu çalgının yapımı ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısındadır. İlkkez Adolphe SAX (1814 - 1849) adlı bir çalgı yapıcısı bu çalgıyı 1840 yılında oluşturmuştur. Çalgının adını oluşturan kelimenin ilk Üç harfi (Sax) bulgucunun adı olup (Phone) da Yunanca; ses anlamındadır. Böylelikle iki kelimenin birleştirilmesi sonucu çalgının adı verilmiştir. Açkı ve kapaklı ses delikleri ile donatılmış plan çalgı, alaşımdan yapılmaktadır. Kıvrık boyunlu bir biçimde olup, Klarnet gibi kamış takılan Bek' i vardır. Kamış takılı bek, ağza alınarak üflenir. Sol el ses deliği kavrağının üst bölümünde, sağ el ses deliği kavrağının alt bölümünde olmak üzere sağ kalçaya doğru uzanan az eğimli bir biçimde tutulur. Çalgının tutuş ve güvenini sağlamak için, ince bir kayışla veya uzayıp kısalabilen bir iple boyuna asılır. Armoni Muzikalarında kullanıldığından beri, Bas ve Alto Klarnetleri aratmayan bir özellik taşır. Dizge oluşumunun gelişmiş olması bakımından, bestecilerin özellikle Armoni Muzikaları için olan bestelerinde çok değerli görevler verdiği bir çalgıdır. Ses rengi dolayısı ile diğer çalgılardan ayrı bir özellik taşır. Saksofonlar, dizge oluşumu bakımından birinin aynı olan beş çalgılık bir aileyi oluştururlar.


1 - Soprano Saksofon: Si b

2 - Alto Saksofon: Mi b

3 - Tenor Saksofon: Si b

4 - Bariton Saksofon: Mi b

5 - Bas Saksofon: Si b Bu çalgıları çalabilmek için, dudakların; kusursuz, dişlerin; düzgün ve eksiksiz (ön dişler) olması, aranılan nitelikler arasındadır. Bu çalgılara çeşitlerine göre, on - onsekiz yaşlar arasında başlanabilir. Her gün için, dört - altı saat çalışmak gerekir.