Takvim Çeşitleri ve Özellikleri

Takvim ve tarihçesi

TAKVİM
Kelime olarak “doğrultmak, kıymet verip değerlendirmek” mânâlarına gelen “takvim”, zaman ve mekân mefhumlarının idraki ile başlar. Bu idrak ve anlayışın belirmesinde gece - gündüz, yaz - kış gibi müşahhas devrî hareketlerin temel olduğu bir gerçektir. Bu sebeple, tarihlendirmede kullanılan yegâne zaman ölçüsü takvimdir.
Asırları ve asırların çerçevesi içinde bulunan hadiseleri, meydana geliş sırasına göre sıralayabilmek için bir başlangıca ihtiyaç vardı. Fakat bu başlangıç, her toplum için aynı delildi. Çünkü her toplum ve kavim, kendi siyasî, ekonomik ve dinî hayatında derin izler bırakan mühim olayları kendileri için bir başlangıç olarak kabul etmiş ve “şu olaydan şu kadar gün önce veya sonra” şeklinde bir tarih belirlemeye başlamıştı. Nitekim İslam tarihinde “Fil vak’asından şu kadar gün önce” ifadesinin kullanılması, Arap tarihi için önemli bir hadise olan “Fil Hadisesi”nin bir tarih ve dolayısıyla takvim başlangıcı olduğunu gösterir. Keza, eski toplumlar, yeni bir devletin ortaya çıkışını veya çok büyük bir tabiat olayını takvim başlangıcı olarak kabul etmişlerdir. Şayet zamanla bu olaydan daha mühim ve toplumda daha çok tesir meydana getiren bir hadise cereyan etmişse, o zaman bu yeni hadise tarih başlangıcı olarak kabul edilirdi (Ahmet Cevdet Paşa, Takvimu’l-Edvar, İstanbul 1287, 3; Osman Turan, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 1941, 3). Bunun için tarihte pek çok tarih başlangıcı ve takvim başları ortaya çıktı. Nitekim, dünyanın yaratılışı, Sirius yıldızının görünüşü, Olimpiyat oyunları, Roma’nın kuruluşu, Milâd, Fil Senesi, Hicret gibi daha nice takvim başlangıçları vardır. Bununla beraber, bunların büyük bir kısmı unutulmuş, sadece Hicri ve Miladî takvim, halen günümüz dünyasında geçerli olarak uygulama sahnesinde bulunmaktadır.
Bilindiği gibi tarih, olayları zaman ve mekân içinde tesbit ettikten sonra kendisine mal edebilir. Bugün, elimizde bulunan tarihî eserler, alıştığımız tarihlere göre tarihlenmiştir. Halbuki geçmişe doğru çıkıldıkça medeniyetlerin şümûl sahaları daraldığından ve birbirlerine olan karşılıklı tesirleri azaldığından değişik toplumlardan bize intikal eden yazılı belgelerde, farklı takvim sistemleri kullanılmıştır.
Başlangıçta tarihçiler, sadece milli tarihleri ile uğraşır, genel dünya tarihi ile kendi savaş, münasebet ve irtibatları derecesinde ilgilenirlerdi. Olayları da buna göre değerlendirirlerdi. Bu değerlendirmede de önemli rol, zaman dolayısıyla takvim başlangıcına düşerdi. Yazının kullanılmaya başlanması, Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesi, Batı Roma’nın yıkılışı, Amerika’nın keşfi, Fransız ihtilali, İstanbul’un fethi gibi olaylar, Batı dünyası için önemli birer hadise olarak kabul edilmişlerdi. Bunların tarih ve takvim başlangıcı olarak kabulü de yine Batı dünyası için söz konusu olmaktadır. Buna karşılık İslâm dünyasında Hicrî takvim kullanılmaya başlanmıştır. Türk dünyasında da İslâm’dan önce “Oniki Hayvanlı Türk Takvimi” kullanılıyordu. Türkler, İslâmiyet’i kabul edip bu dinin medeniyet dairesi içine girdikten sonra Hicrî takvimi kullanmaya başladılar.
Eski topluluklar, takvimde ay senesini kullanıyorlardı. Güneş yılı ilk defa eski Mısırlılar tarafından kullanılmıştır. Mısır’ın bu ilk güneş takvimi, Milattan önce 45 tarihinde, Roma diktatörü Jul Sezar tarafından alınmış, böylece “Julien Takvimi” denilen Rumî Takvim doğmuştu. Bu takvim Milattan sonra 1582 yılında Papa XIII. Gregoir tarafından ıslah edildi. Böylece, Gregorien adıyla Batı takvimi (Efrenci Takvim) meydana çıktı.
İslâm dünyasında ikinci halife Ömer (r.a.) zamanına kadar yazılan yazılara tarih koyma adeti yoktu. Bir gün bir alacaklı, Halife’ye şaban ayında ödenecek bir borçlu senedi göstermiş. Halife bunun hangi şaban olduğunu sorarak, geçtiğimiz senenin şaban ayı mı, bu senenin şaban ayı mı, yoksa gelecek senenin saban ayı mu olduğunu öğrenmek istemişti. Keza vali Ebû Musa’ya birbirini tutmayan iki emir verilmiş. Bunlardan hangisinin ilk, hangisinin son olduğu bilinememiş. Ebû Musa durumu halifeye sormuş. Bunun üzerine şura meclisi toplanmış. Mecliste çeşitli görüşler ortaya atılmış. Sonunda Hz. Ali’nin teklifi üzerine Hz. Peygamberin Mekke’den Medine’ye hicreti, tarih ve takvim başı olarak kabul edilmiştir. Bu olay, hicretin 17. senesinde oldu. Gerçi hicret, senenin üçüncü ayı olan rebiyülevvelde yapılmıştı. Halbuki eskiden beri Araplarca muharrem sene başı olarak biliniyordu. Bu sebeple muharrem ayı, yeni yılın başı olarak kabul edilmiştir (Ahmed Muhtar Paşa, Islâhu’-tTakvim, Mısır 1307, 3).
İslâm dünyasında bazı ibadet ve belirli günler, bu sayede her mevsimde icra edilebiliyordu. Hicrî takvime göre ay yılı esas alındığından oruç, hac gibi ibadetler farklı zamanlarda eda edilebiliyordu. Böylece her otuz beş senede bir, tekrar başa gelme mümkündü .
Müslüman Türk dünyasında Celaleddin Melikşah zamanında hükümdarın adını taşıyan “Celalî Takvimi” adıyla yeni bir takvim yapıldı. Bu takvim de güneş senesine dayanıyordu. İlkbaharın ilk günü yılbaşı sayılıyordu. Melikşah devrinde tatbik edilmiş olan bu takvim Gregorien takviminden daha az hatalı idi.
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’a kadar ay senesi ve hicret başlangıcı kullanılıyordu. Bilindiği gibi güneş senesi ay senesinden onbir küsûr gün daha fazlaydı (Güneş senesi küsuratı ile birlikte 365 gündür. Ay senesi ise, aylarının 29 veya 30 gün sayılmasından dolayı 354 gündür). Bunun için ay senesi mal bakımdan bir devlet için uygun değildi. Bu yüzden Tanzimat döneminde “Malî sene” adıyla yeni bir sene ihdas edildi (9 Muharrem 1256 = 1 Mart 1256). Bu Malî senenin ilk yılı 1256, ilk günü de Cumartesi oldu.
Güneş aylarını kullanmaya başlayan bu malî sene, yine hicret başlangıcına dayanıyordu. Fakat sene başı olarak Gregorien takviminde olduğu gibi “ocak” ayını değil, Jülien (Rûm) takvimine göre “mart” ayını kullanıyordu. Bu sebeple malî seneye “Rumî yıl” adı verilmişti.
Cumhuriyet Türkiyesi, 26 Aralık 1925 tarihinde Hz. İsa’nın doğumunu takvim başlangıcı olarak kabul eden Milat başlangıcına döndü. Yılbaşı da Gregorien takvimindeki “Ocak” ayı olarak kabul edildi.
Türklerin kullandığı önemli takvimlerden biri de “Oniki Hayvanlı Türk Takvimi”dir. İslâm medeniyeti ile karşılaşmadan önce kullanılan bu takvim, Türk kavimlerinin eski zamanlardan beri en çok kullandıkları takvim sistemi, devrî on iki hayvanlı takvim sistemidir. Değişik coğrafi sahalarda yaşayan, birçok medeniyetle temas kuran Türk halkları, bunu ya müstakil olarak kullanmış veya yabancı medeniyetlerden gelen takvimlerle mezc ederek kullanmışlardır. Oniki yıllık daim bir devir teşkil eden bu takvimin her yılı muayyen bir hayvana nisbet edilir. Böylece her yıl, nisbet edildiği hayvanın ismini alır. Bunlar: Sıçan, sığır, pars, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, tavuk, köpek ve domuzdur.
Devreyi teşkil eden hayvanlardan her birinin, devrederken mensub oldukları yılların mukadderatı üzerine ve belirli bazı hükümlere müessir olduklarına; yılların, muhtelif zamanlarında doğan çocukların karakteri üzerinde de tesiri olduğuna inanılırdı.
Ziya KAZICI

Takvim Çeşitleri
Ay Yılı
Ay, Dünya etrafında dönüşünü 29,5 günde tamamlar. Ayın, Dünya etrafında 12 defa dönmesiyle 354 günden oluşan bir ay yılı olmuş olur.
Güneş Yılı
Dünya'nın güneş etrafında dönüşüne göre düzenlenmiştir. 1 yıl, 365 gündür. Bu takvim ilk kez Mısırlılar tarafından kullanılmıştır.
NOT: Ay yılı ile Güneş yılı arasında 11 günlük fark vardır. Ay yılında her yıl, yıl başlangıcı 11 gün öne gelir.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandıkları Takvimler

• a) Oniki Hayvanlı Türk Takvimi
  İslamiyet öncesi Türk Devletleri ve toplulukları tarafından kullanılmıştır. Güneş yılı esasına göre hazırlanan bir takvimdir. Bir yıl 365 gün olarak hesaplanmış ve her yıl bir hayvan ismiyle anılmıştır. Bu takvim Türkler'den başka Çin, Moğol, Hint ve Tibetliler tarafından da kullanılmıştır. Günümüzde Asya'nın bazı bölgelerinde hala kullanılmaktadır.

• b) Hicri Takvim (Kameri Takvim)
  Ay yılı esasına göre hazırlanmıştır. Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye Hicret'i (göç) başlangıç olarak kabul edilmiş ve Hz. Ömer döneminden itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Miladi takvim ile Hicri takvim arasında 622 yıllık bir fark bulunmaktadır. Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinden sonra bu takvim Türk Devletleri tarafından da kullanılmaya başlanmıştır. Hicri takvim Türkiye Cumhuriyeti'nde 1 Ocak 1926'da yürürlükten kalkmıştır. Günümüzde sadece dini gün,gece ve ayların belirlenmesinde kullanılmaktadır.

• c) Celali Takvimi
  
  Büyük Selçuklularda Celaleddin Melikşah zamanında eski İran takvimi esas alınarak mali işlerde kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Güneş yılı esasına göre hazırlanan bu takvimde Türkler arasında bahar bayramı olarak kutlanan Nevruz yılbaşı olarak kabul edilmiş ve 1079 Miladi yılda tarih başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Babürşahlar tarafından Hindistan'da kullanılmıştır.

• d) Rumi Takvim
  Mali işlerde kullanılmak üzere eski Bizans takvimi esas alınarak hazırlanmıştır. 1839'da bütün resmi ve mali işlemlerde Hicri takvimle beraber kullanılmaya başlandı. Başlangıç olarak Hicret alınmış ancak Güneş yılı esasına göre hazırlanmıştır. Rumi takvim 1 ocak 1926'da Miladi takvimin yürürlüğe girmesine kadar kullanılmıştır. Miladi takvimin kabul edilmesine rağmen mali yılbaşı mart ayı olarak kabul edilmiş ve bu uygulama 1982'ye kadar devam etmiştir.

• e) Miladi Takvim
  Güneş yılı esasına göre hazırlanan bu takvim ilk defa Mısırlılar tarafından kullanılmıştır. Bu takvim; İyonlar, Yunanlar ve Romalılar tarafından geliştirilmiştir. Roma İmparatoru Jullius Cesar ve Papa XII. Gregor tarafından düzenlenerek günümüzdeki şeklini almıştır. Başlangıç olarak (Milat) Hz. İsa'nın doğum günü kabul edilmiştir. Miladi Takvim 1 Ocak 1926'dan itibaren Türkiye' de de kullanılmaya başlanmıştır.
  -Hz. İsa'nın doğumu (Milat) başlangıç alınmıştır.
  -Milattan önceki tarihlerde rakamsal değeri büyük olan tarih daha eski bir tarihi gösterir.
  -Milattan sonraki tarihlerde rakamsal değeri büyük olan günümüze daha yakın bir tarihi gösterir.
  Kendine özgü takvim hazırlayan uygarlıklar takvim başlangıçlarını ayarlarken kendileri için önemli görülen olayları dikkate almışlardır:
  Musevilerde ilk yaradılış günü (M.Ö. 3760), Yunanlarda ilk olimpiyatlar (M.Ö. 776), Romalılarda Roma'nın kuruluşu (M.Ö. 753), Hristiyanlarda Hz. İsa'nın doğumu (0), Müslümanlarda ise "Hicret olayı" (M.S. 622) başlangıç olarak alınmıştır.

12 Hayvanlı Türk Takvimi

• Güneşe göre
• 1 yıl 365 gün, 5 saat olarakkabul edilmiştir.
• 12 yılda 1 deviryapar.
• Yıllar sayı ile değil, hayvan ajllanyla gösterilir.
• Aylar sayılarla belirtilmiştir.
• Bu takvim Türklerden başka Çinliler, Tibetliler tarafından da kullanılmıştır.

Hicri Takvim

• Aya göre
• Bir yıl 354 gündür.
• Kamerî (ay) takvim olarak da bilinir.
• Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicretini (622) başlangıç yılı olarak esas almıştır.
• Hz. Ömer Döneminde oluşturulmuştur.
• Ülkemizde 1 Ocak 1926’yakadaryürüriükte olan butakvim, günümüzde sadece dinî ay ve günlerin belirlen meşinde kullanılmaktadır.

Celali Takvim

• Güneşe göre
• Biryıl365gün 6 saat olarakkabul edilmiştir.
• Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından hazırlatılmıştır.
• Takvimin başlangıç tarihi olarak 1079 yılı kabul edilmiştir.
• Babür Devleti tarafından da kullanılmıştır.

Rumi Takvim

• Güneşe göre
• Bir yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir.
• Takvimin başlangıç tarihi olarak hicret kabul edilmiştir.
• Gündelik hayatta Hicri takvim kullanılırken 1839 yılından itibaren Osmanlı Devletinde mali işlerde (vergi, maaş vb.) aksama olmaması için kullanılmıştır.

Miladi Takvim

• Güneşe göre
• Biryıl365gün6saatolarak kabul edilmiştir.
• Gregoryen takvimi olarak da bilinir.
• Başlangıçolarak 1 Ocak tarihi kabul edilmiştir.
• Miladi takvimin ilk şekli Mısırlılara aittir.
• Romalılar ve Papa XIII. Gregorious tarafından geliştirilmiştir.
• Hz. İsa'nın doğumu takvim başlangıcı olarak kabul edildiğinden bu takvime Miladi takvim adı verilmiştir.
• Ülkemizde 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

HİCRİ YILIN MİLADİ YILA ÇEVRİLMESİ
Hicri yılı 33'e bölünüz. 1420 : 33 = 43.03 (=43) (A sayısı)
A sayısını hicri yıldan çıkarınız. 1420 - 43 = 1377 (B sayısı)
B sayısını 622 ile toplayınız. 1377 + 622 = 1999

MİLADİ YILIN HİCRİ YILA ÇEVRİLMESİ
Miladi yıldan 621 rakamını çıkarınız. 1999 - 621 = 1378 (A sayısı)
A sayısını 33'e bölünüz. 1378 : 33 = 41.75 (=42) (B sayısı)
A sayısını B sayısı ile toplayınız. 1378 + 42 = 1420

Hicri Takvim Ay yılını, Miladi Takvim Güneş yılını esas alır. Bu yüzden ikisi arasında 11 gün fark vardır.
Başlangıç tarihleri farklıdır. Hicri Takvimde başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği tarih olan 622 yılıdır. Miladi Takvimde ise başlangıç Hz. İsa'nın doğum tarihi olan 0 yılıdır.
Gerçek Kameri ay 29.5 günden 44 dakika 3 saniye daha uzun olduğundan 12 Kameri ayın belirlediği 354 günlük kuramsal Kameri yıldan 8 saat 48 dakika 36 saniye daha uzundur. 30 yılda bu hata 11 gün 0 saat 18 dakika 0 saniye olacağından eşzamanlılığı sağlamak için 30 yıl boyunca 19 adet 354 gün süreli ve 11 adet 355 gün süreli yıl oluşturulur.
Hicri Takvimden Miladi Takvime Çevirme:
Hicri 1340 yılını MiladiTakvimde kaçtır?
1340 ÷ 32 = 40,6 (Yaklaşık 41)
1340 - 41 = 1299
1299 + 622= 1921
Miladi Takvimden Hicri Takvime Çevirme:
Miladi 1998 yılı Hicri takvime göre kaçtır?
1998 - 622 = 1376 1376 ÷ 33 = 41,7 (yaklaşık 42)
1376 +42 = 1418

MİLADİ YILIN RUMİ YILA - RUMİ YILIN MİLADİ YILA ÇEVRİLMESİ
1 Kanunusani (Ocak) 1334 = 1 Kanunusani (Ocak) 1918 olarak yılbaşı eşitlenmiştir. Bu tarihten önceki tarihlerin hesaplanmasında yılbaşına dikkat edilmesi gerekmektedir. Rumi Takvim'de yılbaşı mart ayıdır. Miladi Takvim'de ise yılbaşı ocak ayıdır. Hesap yapılırken, Rumi Takvim'de mart ayı 1.ay, ocak ayı 11.ay ve şubat ayı da 12. ay olarak hesaplanır.
a) Rumi 1 Mart 1256 - 15 Şubat 1332 (Miladi 13 Mart 1840 - 28 Şubat 1917) tarihleri arasındaki tarih dönüşümleri için;
1-Miladi tarihin Rumi tarihe çevrilmesi:
Miladi tarih eğer ocak veya şubat aylarında bir tarih ise, yıl kısmından 585 rakamı (diğer aylar için 584 rakamı) çıkarılır. Ay kısmından da 13 rakamı çıkarılır ve Rumi tarih bulunur.
2-Rumi tarihin Miladi tarihe çevrilmesi:
Rumi tarih eğer ocak veya şubat aylarında bir tarih ise, yıl kısmına 585 rakamı (diğer aylar için 584 rakamı) eklenir. Ay kısmına da 13 rakamı eklenir ve Miladi tarih bulunur.

b) Rumi 1 Mart 1333 - 31 Kanunievvel 1341 (Miladi 1 Mart 1917 - 31 Aralık 1925) tarihleri arasındaki tarih dönüşümleri için;
Miladi yıldan 584 rakamı çıkarılırsa Rumi tarih,
Rumi yıla 584 rakamı eklenirse Miladi tarih bulunur. Ay ve gün farkı yoktur, isimleri aynıdır.

Takvim Çeşitleri

Hicri Takvim Nedir?
Rumi Takvim Nedir?
Miladi Takvim (Gregoryen Takvim) Nedir?
Celali Takvimi Nedir?
Kamerî Takvim (Ay Takvimi) Nedir?
On iki Hayvanlı Türk Takvimi Nedir?
Maya Takvimi Nedir?
Çin Takvimi Nedir?
Jülyen Takvimi Nedir?
Halk Takvimi Nedir?
Osmanlı'da Takvim