Ali İhsan Sabis

Ali İhsan Sabis
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi & Vikipedi, özgür ansiklopedi

Asker ve siyaset adamı. Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni bitirerek kurmay yüzbaşı oldu (1905). Birinci Dünya Savaşı'nda Çanakkale, Kafkas ve Irak cephelerinde savaşa katıldı. Mart 1919'da İngilizler tarafından tutuklanarak Malta'ya sürgüne gönderildi. Malta'dan kaçtıktan sonra Anadolu'ya geçti. Batı Cephesi'ne bağlı olarak kurulan 1. Ordu komutanlığına atandı. Batı Cephesi komutanı İsmet Paşa'yla anlaşmazlığa düşmesi üzerine görevinden alındı (20 Haziran 1922), bir yıl sonra emekli edildi. 1954 seçimlerinde Demokrat Parti'den Afyon milletvekili seçildi. Anıları "Harp Hatıralarım" (1943) adıyla yayımlandı.


Hayatı
İlk Dönemi
30 Ağustos 1882 tarihinde İstanbul'da, Cihangir semtinde doğdu. İlk mektebi ve Beşiktaş Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra 1895 yılında Halıcıoğlu'ndaki Topçu okuluna girdi. 1901'de Harp Okuluna başladı ve 1904'te birincilikle mezun oldu.

I. Dünya Savaşı
I. Dünya Savaşı'nda kolordu ve ordu komutanı olarak Kafkasya ve Irak cephelerinde bulundu. 1916'da Kut'ül Ammare Kuşatması sırasında Sabis mevkiinde karşı saldırıya geçen İngiliz ordusuna karşı zafer kazandı. 1914'de Tortum'da yerel başarılarla başlayan komutanlığına, Sarıkamış, Dilman ve Van'da devam etti. 9., 4. ve 13. Kolordu kumandanlıklarında bulundu. 1917'de Mirliva rütbesini aldı.
2 Nisan 1918'de Rusların harabe halinde getirip terkettiği Van'ı Ermeni komitacılardan geri aldı. Nuri Killigil Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu'nun Azerbaycan seferinde görev aldı ve 8 Haziran 1918'de Tebriz'i ele geçirdi. 1918'de İran'daki Şehriban mevkiinde İngiliz kuvvetleri karşısında geri çekildi ve kolordusunu kurtarmayı başardı. Aynı yılın eylül ayında Halil (Kut) Paşa yerine 6. Ordu kumandanlığına getirildi.
30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandığında Musul ve çevresi henüz Ali İhsan Paşa komutasındaki Türk birliklerinin idaresindeydi. İngiliz General Marshall'ın, ateşkesten sonra Musul ve Zaho'daki sivil Hıristiyanların topluca öldürüldüğünü iddia etmesiyle İngilizler, Türk birliklerinin Musul'u terk etmesini istediler. Ali İhsan Paşa, bu isteği önce reddetti ancak Suriye cephesinde Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Yıldırım Orduları grubunun Şam'dan sonra Halep'te de İngiliz ilerleyişi karşısında Adana'ya kadar çekilmesi neticesinde demiryolu ikmal hatlarının kesilmesi üzerine zor durumda kaldı. İstanbul Hükümeti'nden gelen talimat doğrultusunda Nusaybin'e çekilerek Musul'u İngiliz işgaline bıraktı.

Malta Sürgünü
Savaştan sonra İngiliz Yüksek Komiserliğinin talebi üzerine 23 Şubat 1919'da Konya'da tutuklanarak ilk Malta sürgünlerinden olmuştur. Kendisine yöneltilen suçlamalar Van, Musul ve Urmiye'de Hıristiyan katliamlarını bilfiil yönetmek ve Kut'ül Ammare Kuşatması sonrası ele geçirilen İngiliz savaş esirlerini öldürtmekti. İngilizler tarafından düzenlenen dosyasına göre Ali İhsan Paşa 1915 Nisanında Dilman Muharebesi ertesinde Van'daki Ermenilerin öldürülmesi, haziran ayında Urmiye'de Hakkâri'den kaçmış olan 3300 Nasturi ile 700 Ermeninin topluca katledilmesi, temmuzda Urmiye'de Fransız misyonuna sığınan 620 köylünün öldürülmesi, 18 Eylül'de aralarında Amerikalı gazeteci John Nooshy'nin bulunduğu 20 hasta ve yaralının hastaneden çıkarılarak öldürülmesi, aynı ay Musul'da 270 sivil Ermeni'nin öldürülmesi olaylarının faili idi. Ancak savaş suçluları mahkemesi gerçekleşmediği için bu suçlamalar kanıtlanmadı. Ali İhsan Paşa, Haziran 1921'de diğer Malta tutukluları ile birlikte salıverildi.

Kurtuluş Savaşı'nda
Dönüşünde 27 Eylül 1921 tarihi itibarıyla Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve Mirliva rütbesiyle Batı Cephesi 1. Ordu komutanlığına atandı. Moskova Antlaşması ile Batum ve Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'ne terkedilmesine karşı çıktığından ve Ali Fuat Paşa'nın yerine Batı Cephesi komutanlığı'na atanan İsmet Paşa'in kıdem olarak kendisinden daha altta olmasına rağmen cephe komutanı olması, Ali İhsan Paşa'nın İsmet Paşa komutası altına girmek istememesi, üstüne üstlük ordu içinde İsmet Paşa ve Mustafa Kemal Paşa aleyhine propaganda yürütmesi üzerine Büyük Taarruz öncesi ordu komutanlığından el çektirilmiştir.

Turancılık Ülküsü
II. Dünya Savaşı yıllarında, gazetelere askerlik konusunda yazılar yazıyor ve genellikle Nazi ordularının ilerleyişini alkışlıyordu. Türkiye savaşın sonuna doğru Almanya'nın karşısında yer alınca, tenkit yazılarıyla yetinmeyerek, başta Cumhurbaşkanı İsmet İnönü olmak üzere devlet ve hükümet erkanına, suçlayıcı imzasız mektuplar göndermeye başladı. Böylelikle 1922'de emekliye ayrılmasında önemli rolü oynayan, o zamanın Batı Cephesi komutanı İnönü'den dolaylı intikam almış oluyordu. Olayın tespitinden sonra, 24 Şubat 1944'de tutuklandı ve 10 Şubat 1947'de de sıkıyönetim mahkemesince 15 ay ağır hapis cezasına çarptırıldı. 1950 yılında Demokrat Parti iktidara geldikten sonra çıkartılan af kanunu ile siyasi haklarına kavuştu. 1954'te DP listesinden Afyonkarahisar milletvekili seçilerek 9. Dönem TBMM üyesi oldu. Milletvekilliği bir dönem sürdü. 1957'de vefat etti.

Eserleri

• Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 1
• Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 2
• Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 3
• İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri Harp Hatıralarım Cilt 5
  
• Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 4
• Harp Hatıralarım Birinci Cihan Harbi 2. Cilt
  
• Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi 1. Cilt
• Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi 4. Cilt
• Harp Hatıralarım İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri 5. Cilt
  
• Harp Hatıralarım İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri 6. Cilt
  
• İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri Harp Hatıralarım Cilt 6

SABİS (Ali İhsan), türk asker ve siyasel adamı (İstanbul 1882 - ay. y. 1957). Harp okulu'nu (1902), ardından Harp akademisi' birincilikle bitirdi (1905). 31 Mart ayaklanması' bastıran Hareket ordusu'nda görev aldı. Almanya’da askeri eğitim gördü (1909-1911). Harp akademisi'nde öğretmenlik yaptı (1912). Balkan savaşı'nds Çatalca cepfıesi'nde, Birinci Dünya savaşı’nda Çanakkale’de savaştı. Genelkurmayda görev aldı (1914); 2 Ordu kurmay başkanlığı, Kafkas cephesinde XIII. Kolor du komutan vekilliği yaptı (1915). Birinci Kuvayı seferiye komutanlığına atandı (1915). Albay rütbesiyle IX. Kolordu komutanı oldu (1916) ve Irak cephesinde Sabis muharebesini kazandı (9-10 mart 1916). İran harekâtına katıldı; generalliğe terfi ettirildi (1917). Kafkas cephesine (1917-1918) IV. Kolordu komutanı olarak gönderildi. 1918 haziranında 5. Ordu komutanı atandı. Irak cephesindeyken Mondros mütarekesi imzalanınca İstanbul’a çağrıldı; İngilizlerce tutuklanarak Malta adasına sürüldü. Eylül 1921 'de salıverilince Anadolu'ya geçti ve Batı cephesinde I Ordu komutanlığına atandı (1921-1922). Batı cephesinde cephe komutanı ismet Paşa (İnönü) ile anlaşmazlığa düştüğünden görevden alındı (1922), emekli edildi (1923). ikinci Dünya savaşı sırasında Almanya'yı ve alman ordularının başarılarını öven yazılarıyla dikkati çekti. Devlet ve hükümet ileri gelenlerine imzasız olarak gönderdiği mektuplar yüzünden on beş ay ağır hapse mahkûm edildiyse de (1947) sonradan çıkarılan af yasasıyla özgürlüğüne kavuştu. 1954 seçimlerinde DP'den Afyon milletvekili oldu. Anılarını yazdı ve Harp hatıralanm (1943, 1951) adıyla bunlann üç cildini yayımladı.