Niccolò Fontana Tartaglia

Niccolò Tartaglia
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Niccolò Fontana Tartaglia, Tartalea olarak da yazılır (1499, Brescia, Venedik-13 Aralık 1557, Venedik Cumhuriyeti), üçüncü dereceden denklemlerin çözümü için bir yöntem bulan ve balistik biliminin kurucusu olarak kabul edilen İtalyan matematikçi ve mühendis.

Fransızların Brescia'yı yağmalaması sırasında (1512) yaralanan ve bu nedenle konuşma güçlüğü çeken Niccolò, kendisine takılan Tartaglia (İtalyancada kekeme) lakabını ad olarak benimsedi ve yapıtlarında bu adı kullandı. 1534'te Venedik'e yerleşerek matematik öğretmenliği yapmaya başladı. İçinde basit bir x terimi bulunmayan x³+px²=n biçimindeki üçüncü dereceden denklemin çözümünü bulduğunu açıklaması üzerine Bolognalı matematik profesörü Scipione del Ferro'nun (y. 1465-1526) öğrencilerinden biri olan Antonio Maria Fior Tartaglia'ya meydan okuyarak onu kamuoyu önünde bir matemetik yarışmasına çağırdı. Del Ferro, içinde herhangi bir basit x² terimi bulunmayan x³+mx+n=0 biçimindeki denklemin çözümünü bulmuş, gizli tuttuğu bu buluşunu ölmeden önce Fior'a açıklamıştı. Denklemin çözümü Fior'un bildiğini öğrenen Tartaglia denklemin çözümü üzerinde çalışmaya koyuldu ve başarılı oldu.


Tartaglia'nın topçuluk konusundaki Nova Scientia (1537; Yeni Bilim) adlı yapıtı düşen cisimlere ilişkin yasaların belirlenmesine yönelik öncü çalışmalardan biridir. Milano'da hekim ve öğretim üyesi olarak çalışan Gerolamo Cardano, kitabının yayımlanması üzerine Tartaglia'dan üçüncü dereceden denklemin çözüm yöntemini de yayımlamasını istedi. Bu öneriyi önce geri çeviren Tartaglia, sonradan, İspanyol ordusuna topçuluk danışmanı olmayı umarak çözüm yöntemini, bunu bir sır olarak saklayacağına söz veren Cardano'ya anlattı. Cardano ise yöntemi 1545'te Ars magna (Büyük Sanat) adlı yapıtında yaymladı. Tartaglia, ertesi yıl yayımladığı Quesiti et inventioni diverse (1546; Çeşitli Sorular ve Buluşlar) adlı kitabında Cardano'yu sözünü tutmamakla suçlayarak şiddetle eleştirdi. Tartaglia ile Cardano'nun öğrencisi Lodovico Ferrari arasında meydan okuma biçiminde alınıp verilen karşılıklı alt yazıdan sonra iki matemtikçi 10 Ağustos 1548'de Milano'da halka açık olarak yapılan bir tartışmada karşı karşıya geldiler. Ferrari bu tartışmanın galibi ilan edildi. Bunun üzerine Brescia'daki öğretmenlik görevine son verilen Tartaglia, Venedik'e döndü. En tanınmış yapıtı olan General Trattato di numeri et misure (1556-60, 3 cilt; Sayılar ve Ölçüler Üzerine Genel İnceleme), temel matematiğe ilişkin ansiklopedik bir yapıttır. Tartaglia, Eukleides ve Arkhimedes'ten çeviriler de yayımlamıştır.

TARTAGLİA (Niccolo FONTANA, — denir), İtalyan matematikçi (Brescia 1499 - Venedik 1557). Kendi kendini yetiştirmiş bir dâhi olan Tartaglia ("Kekeme”), Vero- na’da, Mantova’da ve Venedik'te ders verdi. 3. dereceden x3 + mx2 = n denklemini çözme konulu matematik yarışmasına katıldı; yarışmanın bitiminden birkaç gün önce x3+px=q denklemini de kapsayan bir çözüm bulmayı başardı. Bunu, gizlice Cardano’ya gösterdi; Cardano da çözümü Ars magna adlı kitabında yayımladı, Tartaglia Cardano'nun bu davranışına çok kızdı. 3. dereceden denklemler kuramını konu alan Ouesiti et invenzioni diverse adlı yapıtında (1546), balistik, plan alımı vb konularını da inceledi; General Trattato di numeri etmisure'deyse (1556-1560) ticari aritmetik kurallarını ele aldı.