Toksin Nedir?

Hayvan, bitki veya mikroplar gibi canlı organizmalar tarafından üretilen, ve diğer canlılar için zarar verici olan maddeler, genel anlamda toksin olarak adlandırılmaktadır. Toksinlerin tanımlanması, farklı kullanım alanlarının gündeme gelmesini sağlamıştır. Botulinum toksininin; strabismus, tortikolis ve tetanozda olduğu gibi tedavi, kırışıklıkların giderilmesinde olduğu gibi estetik amaçlı kullanımı toksinlerin tıp içerisindeki yerleri için örnek teşkil etmektedir. Bunun yanısıra toksinlerin doğal özelliklerinden faydalanılarak silah şeklinde kullanılması, tanımlanmaları ile eş zamanlı gündeme gelen bir farklı kullanım alanıdır. Direkt olarak, insanlar veya diğer canlılara karşı kullanılmak üzere üretilmiş veya sentezlenmiş, siyanid, hardal gazı, VX gibi kimyasal ajanlar toksinlerle, bu amaç için kullanımda benzerlik gösterirken, çeşitli yönlerden de ayrılmaktadır;

• Toksinler doğal olarak sentezlenir veya üretilirken kimyasal ajanlar insanlar tarafından geliştirilmiş veya üretilen sentetik yapılardır.
• Toksinler doğal yapılarında uçucu değildir, bu nedenle inhalasyon yolu ile bulaşmaları veya zarar vermeleri söz konusu olmaz, ancak kimyasal ajanlar normal çevresel koşullarda uçucu özellik gösterir ve inhalasyon ile klinik bulguların gelişimine neden olabilir.
• Toksinler, mikotoksin dışında deri üzerinde irritan özellik taşımazlar, kimyasal ajanlar ise sıklıkla cilt toksisitesi gösterirler.
• Gram toksisite olarak toksinler çok daha etkilidir, yani bir diğer ifade şekli ile toksinlerin çok daha küçük miktarları daha yüksek oranda zarar verir.

Toksinlerin uçucu olmamaları biyolojik silah olarak değerlendirilmelerinde önem taşır. Toksinler bu doğal özellikleri nedeni ile ancak özel yöntemler kullanılarak aerosolleşen ve havaya karışabilen biyolojik silah şekline dönebilir. Toksinlerin normal şartlarda uçucu olmamaları, olası bir saldırıda sadece ataktan direk etkilenenlerin zarar görmesine neden olur, yani kişiden kişiye bulaşma gerçekleşmez, ayrıca aynı nedenden ötürü, kalıcı, geniş çaplı çevre zararları söz konusu değildir.

Sponsorlu Bağlantılar

Bilinen toksinlerin aerosol olarak etkili olabilecek bir biyolojik silah olarak kullanılmasında, toksisitesi, stabilitesi ve üretim kolaylığı rol oynar. Bakteri kaynaklı toksinlerden botulinum toksini bilinen en toksik maddelerden birisidir. Bu nedenle açık havada gerçekleşebilecek bir saldırıda bir kaç kilo ile ifade edilebilen aerosolize edilmiş botulinum toksini gerekirken, benzer bir saldırı için çok daha az toksik olan mikotoksin veya risinden tonlarla toksine ihtiyaç vardır.
Olası açık hava saldırılarında kullanılabilirliği etkileyen bir diğer faktörde toksinin stabilitesidir. Örneğin botulinum ve tetanoz toksinleri çok büyük moleküller olduğu için ısı, ultraviole ışın gibi çevresel faktörler tarafından hızla denatüre edilir. Ancak saksitoksin (deniz yosunlarının ürettiği, protein olmayan toksinler arasında en toksik olanlar arasıda yer alan saksitoksinin 0,2 miligramı normal kilodaki bir erişkini öldürmek için yeterlidir, paralitik midye zehirlenmesinde sorumlu toksindir) gibi bazı toksinler çevresel faktörlere karşı oldukça dayanıklıyken sentezi ve ekstraksiyonu çok zor olduğu için ancak çok küçük miktarlarda elde edilebilir ve bu nedenle biyolojik silah olarak kullanımları beklenilmez.
Bu bilgiler ışığında olası biyolojik silah olarak kullanılabilecek toksinler ABD Ordusu tarafından botulinum, risin, stafilokokkal enterotoksin B (SEB) ve T-2 mikotoksin ile sınırlandırılmaktadır.


Prof. Dr. Güler Kanra

TOKSİN
MsXLabs.org & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi

Çeşitli canlılardan kaynaklanan ve başka organizmalar için değişik derecelerde zehir etkisi yapan madde.

Toksinler bitkisel, hayvansal ya da bakteri kökenli olurlar. Organizmada antitoksin adı verilen özel bağışıklık cisimlerinin oluşmasına yol açarak antigen ödevi görürler. Organizmanın savunma gücünün üstündeki miktarlara ulaştıklarındaysa hastalıklara yol açarlar. Bitkisel kökenli toksinlere örnek olarak kimi bitkilerin reçine vb. salgıları gösterilebilir. Yılan, akrep gibi hayvanların zehirleri hayvansal kökenli toksinlerdendir.

Bakteri kökenli toksinler ekzotoksin ve endotoksin olmak üzere ikiye ayrılır. Ekzotoksinler yaşayan bakteriler tarafından salgılanan zehirlerdir. Bakterilerin metabolizma ürünü olan ekzotoksinler, endotoksinlerden daha etkilidir. Canlıya şırınga edildiklerinde bakteri türüne göre belli bir hastalığın belirtilerini doğururlar. Endotoksinlerse bakterilerin yapı maddelerini oluştururlar ve ancak onların ölümlerinden sonra serbest kalarak zehir etkisi gösterirler.

Ekzotoksinlere göre daha dayanıklıdırlar. Ancak canlıdaki antikorlarla çökeltilebilirler. Yüksek sıcaklığa dayanabilirler (bazıları 100° C). Toksinler organizmaya çeşitli yollarla girebilirler (ağız, deri vb.). Bütün mikroplu hastalıkların nedeni bakteri kökenli toksin zehirlenmesidir.

TOKSİN a (fr. toxine).
1. Bazı canlı organizmalarda bulunan zehir.
2. Bakteriler tarafından üretilen zehirli çözünür madde. (Bk. ansikl. böl.)

—Bitki patol. Özgül toksin, bir asalak tarafından salgılanan ve bu asalağın yaşayabildiği konak bitkilerin hepsini etkileyebilen fitotoksin.

—Fizyol. Yorgunluk toksini, KENOTOKSİN'in eşanlamlısı.

—ANSİKL. Bakteriyol. Bakteri toksinleri, bir organizmanın içinde, bir kültür ortamında, ya da besin maddelerinin içinde yaşayan bakterilerin metabolizma ürünü olarak ortaya çıkar. Pasteur 1880 yılında bu zehirliliği bazı mikrop kültürlerinin (tavuk kolerası) süzme sıvılarında saptamış, birkaç yıl sonra, 1887'de de Roux ve Yersin, difteri basili kültürlerinin süzüntülerinde zehir ve aşı özelliklerini incelemişlerdir.
iki çeşit toksin vardır: Gram negatif bakterilerin bünyesel bileşenlerinden olan ve ancak bakterilerin parçalanması ve ölümü halinde serbest hale geçen endotoksinler ve bakterilerin in vivo ya da invitro salgıladıkları zehirler olan eksotoksinier. Endotoksinler suda çözünür ve ısılkararlıdır bazıları 100 °C'ta bile bozulmaz). Formol ile tahrip olmazlar. Bunlar genellikle, glusitlipitpolipeptit yapısındaki O antijeni ile özdeştirler.
Eksotoksinier daha çok zehirlidir; bakteri metabolizmasının ürünü olarak ortamın bileşimine bağlı olarak üretilirler. Eksotoksinler ısılkararsızdır (toksinine göre, 60 °C ile 80 °C arasında bozulurlar). Bakteri ne olursa olsun, benzer tepkiler uyandıran (endotoksin şoku) endotoksinlerin tersine, eksotoksinier özgüldür ve hayvana şırınga edildiği takdirde hastalık belirtilerini (örneğin tetanos, botûlizm, difteri) ortaya çıkarır. Aşı özelliği taşır, yani hayvana yavaş yavaş şırınga edildiğinde, ona özgül bir bağışıklık kazandırır. Formol ile etkinliğini kaybeder; bir ayıracın küçük dozlarda katılması bunları anatoksine çevirir Eksotoksinler büyük çoğunlukla protein yapısındadır.