Saç Nedir?

Saç Nedir?
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Saç , insanda, baş üzerinde bulunan kıl kümesine verilen genel ad.
Saç diğer kıl kümelerine göre daha hızlı uzar. Saçın, büyüme hızı ortalama günde 0,3 mm ile 0,4 mm'dir. Her saç kılının büyüme ve duraklama devreleri birbirinden bağımsız olduğu için bir kıl büyürken diğer kıl dökülebilir. ortalama bir erkek saç teli kalınlığı 0,03-0,04 mm dir. Yeni doğan bebeklerde bütün kıllar aynı devrede bulunur. Bu sebeple 2-3 haftalık bebeklerde aniden saç dökülmesi görülür. 6 aydan sonra saçlar yetişkinlerin saç düzenine uyar.
Yaş, ırk, cinsiyet ve hormonların durumuna göre değişik saç şekilleri meydana gelir. Örneğin Afrika'lı birinin saçları yaklaşık 3 kat dokudan meydana gelirken ve kıvrılmaya meyilliyken bu oran uzakdoğulularda 11 kata kadar çıkar ve saçlar düz olma eğilimi gösterirler.


Saç folikülü


Folikül, saçın içinde büyüdüğü yapıdır. Saçın içinde bulunduğu gözenekli yapı yağ üreterek deriyi ve saçı yağlandırır. Gözenekli yapının dışında görülen kısımlarda özel kaslar yer alır.

Saç renkleri
Saça rengini veren pigmentler sarı, kırmızı ve mavi renklidir. Sarı pigmentler en küçük, maviler en büyük hacme sahiptirler. Mavi pigmentler en dışta, kırmızı ortada ve sarı en içte yer alır. Bu nedenle kimyasal yollarla saç rengi açılırken saç önce mavi rengini yitirerek kızıllaşır, son olarak da sarı hale gelir. İşleme devam edilirse beyaz veya beyaza çok yakın bir ton elde edilebilir.
Vücutta pigmentlerin yokluğu, albino denilen durumun ortaya çıkmasına neden olur. Albino canlılarda, genellikle tüm kıllar renksizdir.
Saç ağarması, saça renk veren pigment boya maddesinin zamanla azalmasından ileri gelir. Saçların birden beyazlaşması renk değişiminden olmayıp, siyah kılların dökülmesi ve daha dayanıklı beyaz saçların kalmasından ileri gelir.
Saç renkleri tanımlanırken, mavi ağırlıklı renkler "kül veya soğuk tonlar", kızıl ağırlıklı renkler "altın veya sıcak tonlar" olarak adlandırılır. Saç rengi tanımlanırken harf ve rakamlardan oluşmuş kodlar kullanılır. Numara küçüldükçe renk koyulaşır. Genellikle 1 numara "siyah", 10 numara "açık sarı" saçları tanımlamak için kullanılır. Harfler ise genellikle rengin türünü (sıcak, soğuk, leylak vs.) belirtmek için kullanılır.

Saç hastalıkları
Saçların dökülmesine, doğrudan saçlarla ilgili mikrobik hastalıklar sebep olabildiği gibi vitaminsizlik, açlık, şeker hastalığı, akut, hormon bozukluğu gibi, bünyedeki herhangi bir rahatsızlık da sebep olabilir. Kellik, saçkıran, kepek, dazlaklık belli başlı saç hastalıklarıdır.
Vücutta doğuştan pigment bulunmayan (akşın) kişilerin saçları ve vücutlarındaki bütün kıllar beyaz renktedir.

Saç dökülmesi
Saç bir çok neden bağlı olarak dökülür. Dökülmenin nedeni tespit edilmeden doğru bir tedavi yaklaşımı sağlanamaz. Bu nedenle dökülmenin hangi nedenle olduğununu bilmek önemlidir.
Saç dökülmesi hem erkeklerde hem de kadınlarda görülebilir. Erkeklerde daha sık olarak görülen saç dökülmesi, 25 yaşına kadar erkeklerin %25'ini, 40 yaşına kadar %40'ını, 50 yaşına kadar %50'sini etkiler.
Erkek tipi saç dökülmesi, alnın iki yanında ve tepede olabileceği gibi tamamen bütün başı da kapsayabilir. Kadınlarda ise dökülme daha çok, saçların seyrekleşmesi şeklinde kendini gösterir.
Bir tedaviye geçilmeden önce, saç dökülmesinin tipinin bir uzman hekim tarafından incelenmesi gerekmektedir. Birçok hastalık, hormonal ve metobolik düzensizlikler ve besinsel etkiler saç dökülmesini tetikleyebilir. Bu gibi sebepler ortadan kaldırılmadan tedavi hiçbir zaman tam olarak gerçekleşmez.Saç dökülmelerini önlemek için kulandığımız kozmetiklere dikkat etmeliyiz.Saç temizliği için dogal zeytinyağlı,badem yaglı, defne yaglı, şampuan ve sabunları kullanmak saç hastalıkları,kepek,saç dökülmelerinin önlenmesini yardımcı olur.Kimyasal şampuanlar yerine eczanelerde bulunan saglık ürünleri tercih edilmelidir.
Erkek tipi kellik ve ya kadın tipi kellik olarak belli bir kalıpta dökülen saçlar kalıtımsal özellik gösterir ve kişi saç kaybını ortaya çıkaran genlere sahiptir. Erkekte, saç kaybı geni anne ve ya baba tarafından tek kişiden geçebileceği gibi, her iki ebeveynin tarafında da saç kaybı varsa, erkeğin saç kaybı yaşama riski çok yüksektir. Kadınlarda ise ebeveynlerden sadece birinde saç kaybı olması, kadında yüksek seviyede buluna östrojen hormonu sebebiyle, saç kaybı yaratmakta etkisiz olmaktadır. Saç kaybına sebep olan diğer pek çok neden vardır, bunlar genetik ile karıştırılmamalıdır.
Saç ve şampuanların içinde bulunan proteinler, ancak saçın üzerinde bulunan, hasar görmüş ve yıpranmış alanları zamanla doldurarak geçici bir dolgunluk ve yumuşaklık verebilirler. Şampuanın içeriğinde bulunan etken maddeler moleküler büyüklükleri sebebiyle saçın içine giremedikleri için saçı besleyemezler ve ya daha çabuk uzamasını sağlayamazlar.

Olağan saç dökülmesi
Ömrünü tamamlamış saç kendiliğinden veya dış etkilerle (tarama, şampuanla yıkama, fırçalama, saça şekil verme çalışmaları) dökülür. Bunun yerine yeni saç çıkar. Günde ortalama 100 veya bazen 200 adet saç dökülür. Yeni doğan bebekte ve hamilelikte görülen saç dökülmeleri kısmen olağan saç dökülmesi sayılabilir.

Stres nedenli saç dökülmesi
Deri hastalıkları ile stres ve ruhsal olaylar arasındaki ilişki öteden beri bilinir. Kişi psikolojik sıkıntılarını kişisel ya da ailsel sorunlarını bir dermatolojik problem halinde yansıtabilmektedir. Ayrıca kendiliğinden oluşmuş bir deri problemi (saç dökülmesi) kişide vücut imajını zedeleyecek bireysel, psikolojik bozukluklara ve hatta psikososyal olumsuzluklara yol açabilmektedir. Kısaca, saç dökülmesi ve stres arasında iki çeşit ilişki söz konusudur:

• Birinci ilişki nörotik bir ruhsal yapının desteklediği görünürde organik bir neden olmaksızın, stresin körüklediği saç dökülmeleri oluşabilir.

• İkinci ilişki ise saç dökülmesi sonucu oluşan görünüme karşı kişinin geliştirdiği psikolojik reaksiyonlardır.

Kellik
Kellik ırsi bir neden olup, yeniden çıkmayacak şekilde saçları döker. Kemoterapi görmek veya diğer bazı kanser ilaçlarını kullanmak da yeniden çıkmak üzere saçların dökülmesine sebep olabilir.
Androgenetik alopesinin ilk tıbbi tanımlamasını M.Ö. 4.yy'da Aristo'nun yaptığı söylenir. Filozof kellik ile cinsellik arasındaki ilişkiyi tarif etmiştir. Kellik konusundaki araştırmalar Osmanlılar zamanında da ve Mısır'da da görülmüştür. Yıllar sonra bazı araştırmalar yine bu yönde çalışmışlar, kısırlaştırılan erkeklerin kelleşmediklerini tespit etmişler ve Abdülhamit'in döneminde araştırmalar yapmışlardır.
Kelleşme ile erkeklik hormonu androgen arasında ilişki söz konusudur. Bir androgen hormonu olan testosteron, Alfa-5 redüktaz isimli enzim tarafından dihidrotestosterona (DHT) dönüştürülür. DHT de saç kökleri üzerindeki reseptörlere baglanarak etkisini gösterir.
Son yıllarda halk arasında saç ekimi olarak bilinen saç nakli tekniğinde yaşanan gelişmeler kelliği gidermede en önemli metod olarak ortaya çıkmıştır.

Kıl yapımı, fetal yaşamın 3. ayı başında primer germlerin oluşması ile başlar ve giderek tüm vücut medüllasız, uzun lanugo tüyleri ile kaplanır. Bunlar 8. fetal ayda dökülürler ve yerlerini kısa lanugo tüyleri alır. Saçlı deri dışında bulunan bu tüyler ise yaşamın 3.-4. aylarında dökülürler. Lanugo tüyleri bundan sonra normal şartlarda görülmez.
Üç tip kıl bunun yerini alır:

1. Vellus kılları (ayva tüyleri): Avuç içi, ayak tabanı, mukoza ve yarı mukoza dışında hemen tüm vücud yüzeyinde bulunan renksiz, ince, 2 cm'den kısa, medüllasız kıllardır. Vellus tipi kılları bazen çıplak gözle farketmek mümkün olmayabilir.
2. Terminal kıllar: Koyu renkli, kalın, uzun ve medüllalı kıllardır. Saç, sakal, koltukaltı ve pubis kılları bu tiptir. Vücudun diğer bölgelerinde, genetik nedenlere bağlı olarak terminal kıl-vellus kılı ayrımı yapmak zor olabilir.
3. İntermediyer kıllar: Ara formlardır, oldukça sık rastlanır.

Kılların kalınlığı ilk on yıl oldukça hızlı artar, sonra bu artış yavaşlayarak durur. Kıl çapının artışına karşın, santimetrekareye düşen kıl sayısı doğumda 1000 dolayında iken 20-30 yaşlarında 300-500 dolayına iner. Doğumdan sonra yeni kıl follikülleri meydana gelmez.
Bir kişideki kıl folliküllerinin sayısı ve dağılımı genetik olarak belirlenmiştir. Kadınlarda ve erkeklerde total kıl follikülü sayısı aynı olup, yetişkin bir insanda ortalama 5 milyon'dur.

İnsan vücudundaki kıllar morfolojik olarak altıya ayrılır:
1. Saç, 2. Kaş ve kirpik, 3. Sakal ve bıyık, 4. Gövde ve ekstremite kılları, 5. Pubik kıllar, 6. Aksiller kıllar.
İnsan vücudundaki kılların uzamasına androjenik hormonların etkili olup olmadığına göre de sınıflama yapılmıştır:
Androjenler saçların, kaş ve kirpiklerin, ekstremite kıllarının uzamasında etkisiz; sakal, bıyık, gövde kılları, pubik kıllar ve aksiller kılların uzamasında etkilidirler.
Her kıl follikülü, oluşumundan başlayarak büyüme (anagen), gerileme (katagen) ve dinlenme (telogen) şeklinde siklik devrelerden geçer. Bu devrelerin süresi, saçlı deri ve diğer vücut kıllarında farklıdır.
1. Anagen devre:
Kıl folliküllerinin aktif olduğu devredir. Saçlı deride bu devrenin süresi 2-5 yıldır. Anagen devre, bacaklarda 19-26 hafta, kollarda 6-12 hafta, bıyık bölgesinde 4-14 haftadır.
2. Katagen devre:
Anagen devre ile telogen devre arasında geçiş devresidir. Matriksdeki mitozun durması, melanositlerin dendritlerini çekmesi ve sonunda follikülün kısalması ile kendini gösterir. Saçlı deride birkaç gün içinde tamamlanır.
3. Telogen devre:
Bulbus depigmente durumda ve dermal papilla yukarı çekilmiş haldedir. Saçlı deride bu devre 3 ay kadar sürer, sonunda anagen devrenin kıl yapımı başlar.

Kıllar, değişik zamanlarda değişik devrelere girmeleri yüzünden yer yer ve belirli bir kelliğe neden olmadan dökülürler, buna mozaik dökülme denir. Saçlı derideki kıl folliküllerinin % 85-90'ı anagen, % 10'u telogen, %1'den daha azı katagen fazdadır. Normalde anagen/telogen oranı 9/1'dir. Koparılan kılların köklerinin incelenmesi ile o kılın hangi devrede olduğu saptanabilir. Kıl kökü anagen dönemde pigmente ve silindirik, telogen dönemde depigmente ve yuvarlaktır.

Saçların günlük büyüme hızı, kadınlarda 0.34 mm, erkeklerde 0.37 mm'dir. Saçlar hiç kesilmese 100 cm'ye, nadiren 170 cm'ye kadar uzayabilirler. Saçların sayısı ortalama 100.000 olarak kabul edilir. Günde dökülen saç miktarı ise en çok 100 kadardır.