Deneme nasıl yazılır?

Deneme yazmak için birkaç öneri

İyi bir deneme yazmanın yollarından biri, belli bir konudaki düşünceleri önce bir kâğıda gelişigüzel not etmektir.Bundan sonra not edilen düşünceleri, anlaşılmalarını kolaylaştıracak bir düzene sokmak gerekir. Dene­me yazan, her zaman okurun ilgisini çekecek ve denemenin sonuna kadar okunmasını sağ­layacak nitelikte, ilginç bir giriş cümlesi bul­maya çalışır. Denemenin sonu da aynı ölçüde önemlidir, çünkü burada da okur, yazarla birlikte çıktığı düşünsel yolculuğun işe yarar bir deneyim olduğunu görmeli, yazı onu düş kırıklığına uğratmamalıdır. Denemenizi ya­zarken, girişin ve sonun nasıl olması gerekti­ğini iyice düşünün ve bu bölümlerin elinizden geldiğince ilginç olmasına çalışın.

Sponsorlu Bağlantılar

Bir deneme için her zaman, okurun ilgisini çekecek ve denemeyi sonuna kadar okunmasını sağlayacak bir giriş cümlesi çok önemlidir. Deneme, aynı ölçüde dikkat çekici bir biçimde de bitirilmelidir. Denemeyi okurken yazarla birlikte düşünsel yolculuğa çıkan okurun sonunda düş kırıklığına uğramaması, deneme yazarı açısından dikkat edilmesi gereken bir noktadır.

Öte yandan, düşüncelerin paragraflara göre düzenlemesi gerekir. Öne sürülen her yeni düşünce için ayrı bir paragraf kullanılmalı ve her paragrafta bir ana düşünce işlenmelidir. Birçok deneme üç ya da daha fazla paragraftan oluşur. Denemeyi paragraflara bölmek, düşüncelerin başı sonu belli olmayan, birbirinin içine geçmiş bir biçimde anlatılmasını önler, söylemek istedi­ğinizi kolay ve açık bir biçimde ortaya koymanızı sağlar.

Özellikleri

1. • Öğretici metinlerdir.
   • Denemede konu özgürce seçilir.
   • İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşam, ölüm, aşk, felsefe, din, ahlak, töre, siyaset, bilim vb.) denemenin konusu olabilir.
   • Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.
   • Yazar dili doğru ve güzel kullanır.
   • Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.
   • Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.
   • Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır.
   • Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.

Evde bulunduğum zaman hayatım daha çok kitaplığımda geçer; oradan ev işlerini yönetmek imkanını da bulurum. Giriş kapısının hemen üstündeyim; hem bahçeyi, kümesi, avluyu görürüm, hem de evimin öteki bölümleri içinde sayılırım. Hiçbir düzene uymadan, hiçbir amaç gütmeden bir bu kitabı, bir şu kitabı karıştırırım; zaman olur hayal kurarım, zaman olur kurduğum hayalleri ya kendim yazarım ya da bir aşağı bir yukarı dolaşarak başkasına yazdırırım.
Kitaplığım bir kulenin üçüncü katındadır; birinci katta tapınak, ikinci katta da yalnız kalayım diye sık sık yattığım bir oda ile eklentileri, kitaplığın üstünde ise büyük bir sandık odası vardır. Eskiden kitaplık, evimin lüzumsuz yeriymiş. Bense hayatımın çoğu günlerini, günlerimin de çoğu saatlerini burada geçiriyorum.
Kitaplığım yusyuvarlak bir oda; masamla sandalyemi alacak kadar yer var; bir bakışta kitaplarımın tümünü birden görebileceğim şekilde düzenlenmiş beş raflı dolaplar çember halinde duvarları kaplar. Odanın, on altı adım çapında boşluğa bakan çok geniş ve çok güzel manzaralı üç penceresi var. Kışın daha az bulunurum bu odada; çünkü adından da anlaşılacağı gibi evim bir tepenin üstündedir; hiçbir odası da bu oda kadar yer almaz; bir gayret sarfetmemi gerektirdiği, ıssız bir yerde olduğu için hoşuma gider; böylece, hem çalışmamın verimli olmasını sağlar, hem de topluluktan beni uzak tutar. Oturduğum yer, böyle bir yer işte; orada tam bir egemenlik kurmaya, yalnız orasını karımdan da çocuklarımdan da, toplum hayatının geleneklerinden de uzak tutmaya çalışırım. Başka nerde olursa olsun egemenliğim sözde kalır: aslında zaten şüpheli bir egemenliktir bu. Evinde kendi kendisiyle başbaşa kalacak, kendi kendine övgüler söyleyecek, şundan bundan kaçıp gizlenecek bir yeri olmayan kişi benim gözümde zavallının biridir. Gösterişe düştün olanların bu huyları çok pahalıya oturur onlara; Pazar yerlerindeki heykellere benzerler de ondan: “Büyük başın derdi büyük olur”.
Gençken gösteriş olsun diye okurdum; sonradan, biraz da kendimi yetiştirmek için okumaya incelemeye başladım; şimdi ise vakit geçirmek, oyalanmak için yapıyorum bu işi; çıkarımı sağlamak aklımdan bile geçmedi. Kitaba karşı içimde, beni paradan çıkartan aşırı bir sevgi vardı; yalnız kendi ihtiyacımı karşılamak için değil, üç adım uzaktaki çevremi doldurmak, süslemek içindi bu sevgi; bir hayli oluyor, onu da bıraktım.
Seçmesini bilen için kitabın çok hoş meziyetleri vardır; ama her nimet bir zahmet karşılığıdır; bu zevk de ötekiler gibi belli ve arık değildir; kendisine öz, çok ağır yükleri vardır; okudukça ruh gelişir, ama kalıp, benim hiçbir zaman yüzüstü bırakmadığım kalıp, hareketsiz kalır, yıkılır, ezilir büzülür. İhtiyarlığa yöneldiğim şu anda fazla okumak kadar zararlı, kaçınılması bunun kadar gerekli bir şey bilmiyorum ben.

Denemede bilimsel veriler ortaya konulmaz. Karşıdakini inandırmaya çalışmadan, zorlamadan düşüncelerini ifade edersin.
Nasıl yazılacağına gelince... Önce o konu hakkındaki düşüncelerini bir karalama kağıdına dökersin. İyi bir giriş cümlesi bulursun. ardından bunları sıralamaya koyup yazarsın. Ancak içinde kesinlikle bu konuda büyük insanların görüşmeleri olmamalıdır. Olursa makale olur.

Yazılar şekil itibariyle "düz yazılar (nesir)" ve "şiirler (nazım)" olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Düz yazılar ise birtakım özelliklerine; ele alınan konuya, anlatılmak istenen şeye ve nasıl anlatıldığına göre çeşitlere ayrılıyor. Amatör, profesyonel birçok yazarın en çok tercih ettiği düz yazı türlerinden biri de "deneme"dir.

Düz yazılar içerisinde düşünce yazıları grubuna giren bir yazı türdür. Her türden konunun (genellikle güncel olanlarının daha çok tercih edildiği), ileri sürülen düşünceyi kanıtlama gereği duymadan; samimi, açık ve anlaşılır bir dille işlendiği yazı türüne deneme denir. Bir başka deyişle deneme yazarı ben böyle düşünüyorum, katılıp katılmamak size kalmış der. O yüzden de düşüncelerini kanıtlamaya çalışmaz. Daha çok günlük konuşma diline yakın bir dil kullanır.

Deneme yazmak isteyen bir kişi öncelikle yazı planı yapmalıdır. Yazı planı demek yazının giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde nelerden bahsedileceğinin, bunlarla ilgili olarak kullanılacak örnek, benzetme ve alıntıların daha önceden tespit edilmesi demektir. Bunu daha çok giriş, gelişme ve sonuç bölümünde bahsedeceklerimizi soru cümleleri olarak tespit ederek yapabiliriz. Tabiki yazı planını yapabilmemiz için ise bize üzerinde söz söyleyeceğimiz bir konu gerekiyor. Eğer konu bize önceden verilmişse direkt olarak yazı planına başlayabiliriz. Ama yoksa okuyucunun ilgisini çekecek daha çok güncel veya güncelliğini her daim koruyan konuları seçmek uygun olacaktır. Planlama yaparken mutlaka vereceğimiz mesajı yani yazının ana fikrini de tespit etmeliyiz.

Düşünce yazılarının hemen hepsinde ana fikri vermenin üç yolu vardır. Ya yazının giriş bölümünde verir ve devamında bunu açıklayan, destekleyen ayrıntılarla devam ederiz; ya giriş ve gelişme bölümlerinde düşüncemizi destekleyen ifadelerle yazımızı başlatıp sonuç bölümünde bir veya birkaç cümleyle ana fikri veririz ya da yazının geneline yayarak okuyucunun yorumuna bırakırız. Bu üç yöntemden hangisini kullanacağımızı seçerek işe başlayalım. Daha sonra önceden yaptığımız plana uygun olarak yazımızı yazmaya başlayabiliriz.