Ulama, ünsüz yumuşaması ve nicel anlamlı sözcük nedir?

Ulama, ünsüz yumuşaması, nicel ve nitel anlam nedir, ulama kuralları, özellikleri, örnekleri nelerdir?

Ulama, ünsüz yumuşaması, nicel anlamlı sözcük nedir?

Ulama nedir?
Ünsüzle sonlanan bir sözcükten sonra ünlüyle başlayan bir sözcük gelirse ünsüzle ünlünün bir hece gibi bağlı okunmasına “ulama” denilmektedir.
Ulamaya örnekler;
Ayırt etmek, ağaç altı, tertip etmek, art arda.
Arabanın önüne çıkan adam az daha eziliyordu.
Ulama'nın kuralları nelerdir?
1- Ulama sadece okuma ve söylemede geçerlidir. Yazmada geçerli değildir.
2- Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.
3- Anlamı bozulan sözcükler arasında ulama olmaz.
Ulama'nın özellikleri nelerdir?
1- Sessiz harfle biten bir kelimenin son harfi sesli harfle başlayan yanındaki kelimenin ilk harfiyle birleşir.
Yazıda:
Ak--şam-- ol--du.
E--lim--den-- al--dı.
Konuşmada:
Ak--şa--mol--du.
E--lim-de--nal--dı.
2- Orijinal yapılarında "b,c,d,g" harfleriyle biten kelimeler vardır. Bunlar yalın kaldıklarında "p, ç, t, k"ya dönüşürler. Yazı dilinde sonlarına ek aldıklarında yumuşak konumlarına dönerler.
Örneğin; Arapça orijiniyle "kitab" Türkçe'de "kitap" şeklinde yazılır. Ancak yayına ek aldığında "kitabım" örneğinde olduğu gibi "p", "b"ye dönüşür.(süreksiz sert ünsüzlerin yumuşaması kuralı)Konuşma dilinde ise ulama bu kurala paralel olarak aynı kelimeyi bir sonraki kelime ile ilişkilendirir. Yazı dilinde sert olan harf ulama ile yumuşar.
Yazı Dilinde İfadesi:
(Mahmud) Mah--mut ev--len--di.
Konuşma Dilinde İfadesi:
Mah-mu--dev--len--di.
3- Türkçe'de kelime sonundaki "k" ünsüzünü, "h" ünsüzü ile başlayan bir kelimenin izlemesi durumunda "h" ünsüzü düşer. İki kelime birbirine bağlanır.
Yazı Dilinde:
Ye--mek ha--ne
Konuşma dilinde:
Ye--me--ka--ne
4- Eğer kelimeler arasında durak olursa, kurala uygun olsa da ulama yapılmaz.
Yazı Dilinde:
İstiyorum, onu göreceğim.
Konuşma dilinde:
İstiyorum, onu göreceğim.
5- Bazı durumlarda İki ayrı kelimenin tek heceli olan ilkinde bir ünlü düşer ve iki kelime birleşir.
Yazı Dilinde:
Ni-çin
Na-sıl
Konuşma dilinde:
Ne i--çin
Ne a--sıl
Sözlükte ulama ne anlama gelmektedir?
1- Ulamak işi.
2- Ulanan parça, ek, katkı, ilave.
3- Gramer konuşmada art arda gelen kelimelerden birincisinin sonundaki ünsüzün, ikincisinin başındaki ünlüye ses bakımından bağlanarak söylenmesi.

Ünsüz Yumuşaması
Ünsüz yumuşaması ile alakalı olarak forumumuzda bilgi bulunmaktadır;
Ünsüz Yumuşaması

NİCEL ANLATIM VE NİCEL ANLAMLI SÖZCÜKLER
Kavramların sayılabilen, ölçülebilen, azalıp çoğalabilen özelliklerini gösteren sözcüklere “nicel anlamlı sözcükler” denir.

Bu binadaki dairelerin oldukça geniş odaları var.
Ağacın uzun dallarını testereyle kestim.
Okul, yüksek binaların arasında kalmış.
Sırtında ağır bir çantayla güç bela yürüyordu.
İşyerime yakın bir ev satın almak istiyorum.

Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – odanın genişliği, dalların uzunluğu, binaların yüksekliği, çantanın ağırlığı, evin yakınlığı – ölçülebilir özellikleri gösterdiği için nicel anlamlıdır.

Varlıkların nasıl olduğunu, niteliğini gösteren; sayılamayan, ölçülemeyen bir değeri, özelliği ifade eden sözcüklere “nitel anlamlı sözcükler” denir.

Ekşi yoğurdu ayran yaparak değerlendirebilirsin.
Annemin lezzetli yemekleri burnumda tütüyor.
Güleç yüzüyle çevresine neşe saçıyordu.
Cimri insanların kimseye hayrı dokunmaz.
Okula yırtık ayakkabılarla gidiyordu.

Yukarıdaki örneklerde koyu yazılan sözcükler – yoğurdun ekşiliği, yemeklerin lezzetliliği, yüzün güleçliği, insanların cimriliği, ayakkabıların yırtıklığı – ölçülemeyen özellikleri, nitelikleri ifade ettiği için nitel anlamlıdır.

NOT: Sözcükler cümle içindeki kullanımına göre bazen nicel bazen de nitel anlamlı olabilir.

Okul yıllarında onunla yakın arkadaştık. (nitel anlam)
Stadyum evimize çok yakındı. (nicel anlam)

Birinci örnekteki “yakın” sözcüğü “içten, sıkı” anlamında kullanılmıştır. İki arkadaş arasındaki yakınlık belli bir ölçü aletiyle ölçülemez. Bu yüzden yakın sözcüğü nitel anlamlı bir sözcüktür. İkinci örnekteki “yakın” sözcüğü ise, ölçülebilir bir özellik olduğu için nicel anlamlıdır. Evin stadyuma olan uzaklığı metreyle ölçülebilir. Örneğin, 100 metre ya da 2 kilometre.

Annesinin güzel gözleri vardı. (nitel anlam)
Bu işten güzel para kazanmışlar. (nicel anlam)

Birinci örnekteki “güzel” sözcüğü, ölçülemeyen bir nitelik bildirdiği için nitel anlamlıdır. Gözlerin ne derece güzel olduğunu ölçen bir alet yoktur. İkinci örnekteki “güzel” sözcüğü ise “çok” anlamında kullanılmıştır. Paranın ne kadar kazanıldığı hesaplanabileceği için “güzel” sözcüğü nicel anlamlıdır.

Arkadaşlarına karşı her zaman sıcak davranır. (nitel anlam)
Dışarıda oldukça sıcak bir hava var. (nicel anlam)

Birinci örnekteki “sıcak” sözcüğü “dostça, sevgi dolu, içten” anlamlarında kullanılmıştır. Bir insanın davranışlarındaki sıcaklık, içtenlik ölçülemeyecek bir nitelik olduğu için birinci cümledeki “sıcak” sözcüğü nitel anlamlıdır. İkinci cümledeki “sıcak” sözcüğü ise, havanın sıcak olması gibi ölçülebilir bir niteliği belirttiği için nicel anlamlıdır.