Anarşizm nedir ve amaçları nelerdir?

Anarşizme göre nasıl bir düzen olmalıdır neyi hedefler?

Anarşizm

; devletin, hükümetin, özel mülkiyetin, dinin, ailenin ortadan kaldırılmasını savunan ideoloji ve öğretidir. Örgütlenmiş tüm kurumları, bir sömürü ve kötülük aracı olarak gördüğü için bunların topluca ortadan kaldırılmasını, kişisel özgürlükleri sağlayan bir çözüm yolu olarak görür. Anarşistlere göre, tarih boyunca denenen her tür yönetim, azınlıkların çoğunlukları ezmesi sonucunu doğurmuştur. O halde kişinin hukuksal, toplumsal ve ekonomik ilişkilerin sınırsız özgürlüğünü sağlamak için tek koşul, devleti ve devletle birlikte oluşan öteki yapma kurumları (hükümet, hukuk, polis, asker, aile vb) ortadan kaldırmaktır. Tarih içinde yapılan devrimler gerçekte bir despotizmi yıkıp yerine başka bir despotizm koymaktan öteye geçememiştir. Toplumsal yaşam, özgür insanların kendi istekleriyle oluşturdukları birliklerle düzenlenecektir. Çünkü insan iyi huylu ve toplumsal bir canlıdır. Çıkarlarını en iyi kendisi değerlendirir; bunu değerlendirmede devlete hiç gerek yoktur. Toplumun bazı üstyapı kurumlarına karşı benzer tavırları nedeniyle anarşizm ve ihtilalci sosyalizm ilk bakışta birbirlerine benzer gibi görünüyorsa da, gerek kuramda, gerek uygulamada işçi sınıfının tarihsel rolünü yadsıdığı için anarşistler daha 1864’te yapılan Birinci Enternasyonal’ de komünistlerden ayrılmışlardı. 1882′ de ise Anarşist Enternasyonalin Manifestosu’ nu ilan ettiler.

Anarşizmi, komünizmden ayıran bir başka konu da; komünizmin maddeciliğine karşın, anarşizmin daha çok idealist felsefeye bağlı olmasıdır. Anarşizm, organize yapay kurumların kalkmasıyla kendiliğinden olma toplulukların yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası federasyonlar biçiminde örgütleneceği, böylece özgür toplulukların, kişi yetenek ve eğilimlerinin en iyi gelişebileceği ortamın yaratılacağını ileri sürer. Yasaların, baskının, fiziksel zorlamanın, polisin, ordunun, mahkemelerin olmadığı anarşist toplum düzeninde gönüllü işe, özgür isteğe büyük yer verilecektir; çünkü insan doğal olarak iyi bir canlıdır, ancak devlet gücü ve baskısı onu kötü yapmıştır; servetin gitgide daha az sayıda elde toplanmasına neden olan kapitalist düzen, geniş kitlelerin yoksulluğa düşmesine neden olmakta ve sınıf mücadelesi bu yüzden doğamaktadır.Anarşizmde özel mülkiyet kaldırılacak yerine kooperatif temeline dayalı özgür topluluklar üretim araçlarına sahip olacak ve elde edilecek gelir gereksinmeye göre eşit olarak dağıtılacaktır. Geleneksel aile yerine, erkek ve kadının karşılıklı anlaşma ve sevgisine dayanan doğal birlikler kurulacaktır. Anarşizmde insan özgürlüğünü yok eden dinlerin yerine bilimin egemen olacağı bir toplumsal düzen özlenir. Bunlara ulaşmanın yollan ise mutlak silahlı, cinayet ve terör eylemleridir.

Anarşizmin kuramsal kurucuları İngiliz William Godwin (1756-1836), devleti kabul etmeyişiyle anarşistlerin içine sokulur. Alman Max Stirner (1806-1856), Felsefi Anarşizm’in temsilcisidir. P.J. Proudhon (1809-1865), ilk kez kendine anarşist adını veren düşünürdür. Ancak anarşist, düzenin barışçı yollarla ve evrimle gerçekleştirilmesinden yanadır. Rus Prensi Peter Kropotkin (1842-1921) bir Komün-Anarşizmi oluşturdu. Rus yazarı Lev Tolstoy (1828-1910), Hristiyan Anarşizmi’ni temsil ediyordu. İlk uluslararası devrimci anarşist örgütünü kuran Michael Bakunin (1814-1876) kuramcı olmaktan çok bir polemikçi, bir kışkırtıcıydı, ancak anarşizmin en tanınan önderi oldu. Eylem Propagandası ile bir dizi politik eylem ve sabotaja neden oldu. Amerikan anarşistlerinden Benjamín Tucker ise kurulacak anarşist düzenin kurallarını yöntemli biçimde gösterenlerden biri oldu. 19. yüzyılda Avrupa’yı sarsan bir anarşizmin eylem ve sabotajları sonucu Rus Çarı III. Aleksander, İtalyan Kralı I. Umberto, Avusturya İmparatoriçesi Elizabeth, Fransa Başkanı Sadi Cornat, ABD Başkanı McKinley ve bazı devlet adamları öldürüldü. Anarşizm 20. yüzyılın başında önemini yitirmeye başlayarak, sendikalizme kaynaklık etmeye başladı. Ancak birçok ülke anarşizmi yasalarla yasakladı. Düşünce kaynaklığı yaptığı sendikalizm ise Birinci Dünya Savaşı sırasında uygulanan politikayla etkisini yitirdi. 1960’lardan başlayarak birçok ülkede, düşünce ve hak arama öncülüğünü yükümlenen devrimci öğrenci hareketleri içinde anarşizm yeniden kendinden söz ettirmeye başladı.

Yunanca’’da anorkhos yöneticisiz, anarkhia ise yönetim otoritesinin bulunmaması demektir. Anarşizm, devleti bireylerin özgür gelişimi açısından engelleyici ve zararlı, toplumsal yaşamın düzenlenmesi açısından da gereksiz bularak reddeden düşünce okulu ve siyasal akımdır. Köktenci bir özgürlükçülük anlayışım savunan Anarşizm’in, bireyci ve kolektivist olmak üzere iki türü vardır. Kolektivist Anarşizm, Anarko-Komünizm ve Anarko-Sendikalizm diye ikiye ayrılabilir. 18.yy Aydınlanma felsefesinden kaynaklanan Anarşizm, 19.yy da ortaya çıkmıştır, ilk önemli anarşist düşünür, William Godvin’dir (1756-1836). Anarşizm terimini kullanmayan, devletin en büyük kötülük kaynağı olduğunu savunan Godwin’e göre, özgür bir toplum, tartışma ve inandırma yöntemleriyle kurulabilecektir. Anarşizm’in bireyci türünün ilk temsilcisi, Alman filozofu Max 'Sümer’dir- (1806-1856). Sol Hegelciler çevresinden olan Stimer, bireyin özgürlüğünü ve bireyselliğini kazanması yoluyla yabancılaşmanın üstesinden gelinebileceğini savunmuştur. Ona göre bunun en büyük engeli, bireyi sürekli olarak sınırlayan ve baskı altında tutan devlettir.

Anarşist adını benimseyen ilk düşünür, 1809-1865 arasında yaşamış olan Fransız Ütopik Sosyalistlerimden Pierre Joseph Proudhon' dur. Godwin gibi devlete karşı çıkan Proudhon, temel olarak “mülkiyet” kavramına cephe almış; “kapitalizm ”i de en adaletsiz mülkiyet sistemi olarak değerlendirmiştir. Proudhon, “karşılıkçılık” (mutualisme) yoluyla, özgür bir toplum düzeninin kurulmasını savunmuştur. Anarko-komünizm, asıl Rus düşünürlerinin ürünüdür, insanın ancak toplum içinde insan olabileceğini ve her bir kişinin özgürlüğü için herkesin özgürlüğünün sınır değil, varlık koşulu olduğunu söyleyerek devletin ortadan kaldırılmasını savunan Bakunin'den sonra Prens Kropotkin (1842-1921), Anarşizm’in amaçlarına erişilmesi için, hem barışçı yollan, hem de gerekirse şiddeti salık vermiştir. Anarşist gelenek içinde, nihilist Neçayev’in- devlet büyüklerine karşı düzenlenecek suikast taktiklerinden, ünlü romancı Tolstoy’un barışçı ve dinci yöntemlerine dek geniş bir çeşitlilik vardır.

Rus Anarşistleri, 1905 ve 1917 devrimlerinde etkin rol oynamışlardır. 1917’de Anarşist Dernekler Federasyonu kurulmuştur. Başlangıçta Sovyetler’e katılan ve Geçici Kerenski Hükümeti’ne karşı Bolşevikler’le işbirliği yapan Anarşistler, 1919’daki Nabat Kongresi’nde Sovyetler’den ayrılma karan almışlardır. İç Savaş sırasında, kimi zaman Bolşevikler’e karşı, kimi zaman da Bolşevikler’den yana dövüşmüşlerdir. 1921 Kronstadt Ayaklanmasından sonra Sovyetler Birliği’nde Anarşizm yasaklanmış ve bastırılmıştır. Avrupa’da sendikalar içinde etkinlik gösteren Anarşistler ise, 1922’de Berlin’de bir Anarko-Sendikalist Enternasyonal kurmuşlardır. Nazi-ler’in iktidara gelmesi üzerine, 1932’de Amsterdam’a taşman bu örgüt, İspanya İç Savaşı sırasında Madrid’de üslenmiş; 1939’da Franco’ nun yönetimi ele geçirmesi üzerine Stockholm’e taşınmıştır. Sendikalar dışındaki uluslararası anarşist örgütlenmeler ise kısa ömürlü olmuştur.

Hangi şekilde olursa olsun otorite ve düze­nin gereksiz olduğunu ileri süren siyasî doktrin veya akım. Esas itibariyle anarşizm, Devlet'e düşmanlık şeklinde ortaya çıkmış İse de, Örgüttü sosyal ve dini otoriteye karşı olma­sıyla da İlgi çekmiştir. Anarşizm insan hayatın­da iş birliği ve karşılıklı yardımlaşmanın im­kân dahilinde olduğunu savunarak zorla İş bir­liğine yahut dışsal zorlama tehdidine cephe al­mıştır. Anarşizmi genci olarak devlet karşısında bir görüş olarak kabul etsek de, kendi İçinde fark­lı kollara ayrılmıştır. Bireyci anarşizm, maddî araçların mülkiyetini herkese tanırken, komü­nist anarşizm, mülkiyetin gönüllü gruplarca yönetilmesini savunur. Başlıca İki düstur üzerinde duran anarşizm, toplumun yönetime ihtiyacı olmadığını ve hiç bir yönetimin gerçekten ve bireylerin rızası alınmadıkça meşru olamayacağını savunur. İlk ciddi anarşistler hükümetsiz bir toplum kurma düşüncesinde olan Proudhon gibi Fran­sız sendikalist teorisyenlerdi. Proudhon, devle­tin özel sektörden fazla güvenilecek tarafı ol­madığını, mülkiyetin hırsızlık olduğunu, insan­lığın ancak devlet istibdadının ve kapitalizmin sona erdirileceği gün özgürlüğe kavuşacağını savunmuştur. Bununla birlikte anarşizm bir çok siyasî öğretiyi içinde barındırır. Bunun ti­pik örneği, sonunda devletin eriyip gideceğini savunan Marksizmdir.

Teorik olarak anarşizm, özgürlüğün mutlak olduğu ve hiç kimsenin özgürce razı olmadık­ça hiç bir otoriteye boyun eğmeye mecbur edi­lemeyeceği yolundaki ahlakî varsayıma dayalı­dır. Uygulamasını el birliğiyle çalışma ve karşı­lıklı yardımlaşmaya adanmış gönüllü birlikleri örgütleme için elverişli bir dizi varsayımda arar. Bu varsayımlar, anarşizmin büyük ölçek­li sanayinin gelişmediği bir ortamda geçerli ol­duğuna İşaret eder. Anarşizmin temel düşün­cesi doğrudan demokrasi fikri ile sanayi birim­lerinde doğrudan katılım fikrinin sıkı bir işbir­liğini sergiler. Anarşizm, ferdi sınırlayan bü­tün güçlerin ortadan kaldırılmasını savunur. Bütün "yabancılaşma" biçimlerine karşı çıkar. Dinlerin bütün uygulamalarının baskıcı oldu­ğunu, genel seçimler yoluyla bile olsa, siyasî otoritenin devlet tiranlığınayol açacağını, top­lumsal kurumlara süreklilik sağlayan kuralla­rın insanları köleleştireceğini söyler. Günü­müzde, XIX.yüzyıl sonlarındaki eli bombalı anarşist görüntüsü, kelimenin felsefi anlamı­na ağırlık veren ülkelerde kaybolmuştur. Fa­kat Türkiye gibi Batılı kavramları geriden ta­kip et mckle yet inen ülkelerde anarşist ve anar-şizm terimleri bir siyasi düşünce sansürünün aleti durumundadır. Gerçekte anarşizmi ka-rakteri/.e eden aşın eşiilikçitik ve mutlak Öz­gürlük fikridir. Bu fikirlere bağlananlar za­man zaman radikal sosyalist veya Marksist gruplar içinde yer alırlar. Daha ılımlı olanlarıy­sa sanayinin tam demokratik işleyişi görüşü­nün savunmasını üstlenirler.

Anarşizm eylemci yanıyla Bakimin (1814-1876), barışçı yanıyla İse Kropotkin (1842-1921) tarafından savunulmuştur. Anar­şizm XlX.yüzyılın son otuz yılında Fransa, Rusya, İspanya ve İtalya'da aydın gruplar vası­tasıyla önemli etkiler yapmıştır. Bireyci anar­şizmin en Önemli eserini Max Stirner yazmış ve Marks tarafından Alman İdeolojisi adlı ese-rindeşîddelle eleştirilmiştir. Anarşizmin, anla­yış olarak çok eski bir tarihi olmasına karşın maddî ve felsefî ilkelerini Fransız ihtilaliyle birlikte bulmuştur. Kropotkin'in "toplumun üyeleri arasındaki ortak anlaşma ile yürütüle­ceğini" söylediği saf anarşizmin ütopik rüyası, Fransa ve ingiltere'de oldukça güçlü olan Anarcho-Sendikalistleri etkilemiştir. Onlar devrimci sendikayı hem bir mücadele organı, hem de anarşist sistemin üzerine kurulacağı bir temel olarak görüyorlardı. Bakunin'lc bir­likte eylemci ve suikastçı bir yola giren anar­şizm günümüzde aşın sol ya da bazı yerlerde aşın sağ çevresinde öbeklenen küçük ve gizli gruplar arasında faaliyet alanı bulmaktadır. Kuvvete başvurulmadan kapitalizmin yıkılamayacağıni anlayan anarşistler, İhtilâli ana hedef olarak seçmişlerdir. Çağımızda 1968'dc patlak veren öğrenci olayları tipik anarşist ha­reketler şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu hareketlerde komünistler, anarşist eğilimleri amaçla­rı için kullanmışlardır.