Yeryüzü Şekilleri - Karst

Yeryüzü Şekkileri -Karst
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Karst, kayaçların erimesiyle yer altı akıntıları olan, kireç taşı ve dolomit bölgesi.
Karstik şekil [değiştir]
Aşınıma karşı dirençsiz, kolay eriyebilen kayalardan oluşan arazilere karstik araziler denir. Örneğin kalker, kolay eriyebilen bir kayadır. Yeraltı ve yerüstü suları, kalkerden oluşan sahaları, eriterek bazı şekiller oluşturur. CaCO3(kalsiyum karbonat) ve su ile oluşmuş dış kuvvetlerdir.Karadeniz ve Akdeniz'de kalker,İç Anadolu'da tuz ve jips etkilidir.En küçük aşındırma şekli lapyadır.daha sonra büyüklük sırasına göre dolin,uvala,obruk ve en büyüğü polyedir.Mağara bir aşındırma şekli,içindeki sarkıt,dikit ve sütun biriktirme şeklidir.

Karst
Kalın kireçtaşı kütleleri üstünde yer alan bir yüzey şekli.Karst (islavca Jcras’tan) yüzey şekille­rinin oluşumu, kalsiyum karbonatı eri­ten suvun aşındırma etkisine bağlıdır. Kireçtaşı kütlelerinde bulunan killi kalıntılar bulundukları yerde kalırlar ve çöküntü alanlarının tabanlarım ör­terek bunları verimli kılarlar (Akde­niz bölgelerindeki “kırmızı toprak­lar”). Günümüzdeki karstların büyük bölümü, kireçtaşı yaylalarının (Yugos­lavya, Yunanistan, İtalya, vb.) Üçün­cü Zaman’m tropikal iklimi altında ev­rim geçirmesiyle oluşmuştur. Karst sularının büyük bölümü, kireçtaşlı yaylaların altmda akar. Karst sula­rı, kesikli debilerle kendini gösteren gür kaynaklar halinde yer yer yeniden yeryüzüne çıkar. Yüzeye çıkan sular, genellikle kireçlidir ve bu kireç,su yer­yüzüne çıkar çıkmaz çökelir (pamuk taşları, taşlaşan kaynaklar).


Karst Yüzey Şekli
Yeryüzü akarsu ağı çok cılız olan karst bölgelerinde eğimli yerlere sey­rek raslamr ve buralarda, içinde ır­makların aktığı dar ve derin boğazlar­la yarılmış bir dizi yayla yer alır. Karst yüzey şekilleri son derece çeşitlilik gösterir. Aşınma sonucu kireçtaşlarında açılan ve boyutları sınırlı oyuklar olan lapyalar (oluklu taşlar) yaylaların yüzeyini kazar. Bunlar tor­tul çatlaklan izleyen ince ve birbiri­ne koşut çok geniş bir oluklar ağı ya da birçok gözden meydana gelen pe­tekler veya kırılmış yerlerin kesiştiği noktalarda derin kuyular oluşturabi­lir. Karstlar, aynı zamanda, çok sayı­da, kapalı çöküntü alanlarıyla delik deşik hale gelmiştir. Dolinler,çapı bir­kaç metreyle birkaç yüz metre arasın­da değişen yuvarlak ya da elips biçim­li çöküntü alanlarıdır. Derinlikleri de değişkendir, ama hiçbir zaman çapla­rından fazla değildir. Dolinlerin ya­maçları az eğimlidir ve çöküntü ala­nının ortasına yönelirler. Dolinler, kireçtaşlarının kırılmalarına ya da ye­raltı suyunun geçtiği yollara bağlı ola­rak bir çizgi boyunca sıralanır ve bir- birleriyle kaynaşırlar.

Polyeler kapalı, uzun, düz tabanlı çok dik yamaçlarla sınırlı geniş çöküntü alanlarıdır. Tabanın geçirgen olma­ması nedeniyle su, çöküntü alanında (Yugoslavya’daki birçok polyede oldu­ğu gibi) kalabilir ve bazen sürekli göl­lere dönüşebilir (Yunanistan’daki Yanya [İoannina] gölü). Kanyonlar, tabanlarında akarsu bu­lunan dar ve derin çöküntü alanları­dır (Colorado, Lot, Tarn). Düdenler, yaylaların içinde gelişmiş oyuklarla bağlantılı düşey duvarlı, dar açıklık­lardır. Yaylalardaki oyuklar ağı çok karmaşıktır: Buralarda sarkıtlarla di­kitlerin bulunduğu geniş düzlükleri içeren kuyular ve dar yollar almaşarak birbirini izler.