Yahuda (Yehuda)

Yahuda (Aziz)

TADDEUS ya da LEBBAEUS olarak da bilinir (ü. İS 1. yy; Batı Kilisesinde yortu günü 28 Ekim; Doğu Kilisesi’nde yortu günleri, 19 Haziran ve 21 Ağustos),

Hz. İsa’nın 12 Havarisinden biri. Yuhanna İncili’ndeki Havari listesinde, İsa’yı ele veren Yahuda ile karıştırılmaması için “İskariyot olmayan Yahuda” olarak anılır (14:22). Kitabı Mukaddes’in bazı basımlarında “Yakub’un oğlu Yahuda” (buradaki Yakub’un Alfeus’un oğlu Havari Aziz Yakub olduğu sanılır), başka basımlarda ise “Yakub’un kardeşi” biçiminde tanımlanır. Markos ve Matta İncilleri’nde Yahuda’nın Mektubu adlı metnin yazarı sayılan İsa’nın “kardeşi” Yahuda’dan (Markos 6:3, Matta 13:55) çok, Taddeus’la (Lebbaeus) özdeşleştirilir (Markos 3:18; Matta 13:55). İnciller’de İsa’nın göğe yükselişinden sonra Yahuda’nın adı bir daha geçmez.

Havari Aziz Simon gibi Yahuda’nın da İS 70’e değin varlığını sürdüren Zelotlar adlı milliyetçi Yahudi topluluğun üyesi olduğu sanılır. 4. yüzyılda yayılmaya başlayan efsanelerde Simon’la Yahuda’nın Hıristiyanlığı yaydıkları, apokrif bir metin olan Simon ve Yahuda’nın Çektikleri’nde ise İran’da öldürüldükleri öne sürülür. Ortodoks Kilisesi’nde Yahuda ile Taddeus ayrı kişiler olarak kabul edilir.

Yahuda İSKARİYOT

(Ö. İS y. 30), Hz. İsa’yı ele vermesiyle tanınan havari. “İskariyot” adının soy belirtmediği, Latince sicarius (katil) sözcüğünden bozularak türediği, dolayısıyla Yahuda’nın o dönemde şiddete de başvuran radikal Yahudi grubu Sicarii üyesi olduğu sanılır.

Dört İncil’e göre Yahuda, Hz. İsa’mn bulunduğu yeri 30 parça gümüş karşılığında Yahudilerin yüksek rahiplerine bildirir ’Yanında askerlerle birlikte, Hz. İsa’nın Son Akşam Yemeği’nden sonra 11 Havariyle dua ettiği Kudüs yakınlarındaki Getsemani Bahçesi’ne gelir ve askerlere, öpeceği kişinin Hz. İsa olduğunu söyler. Matta (26:14- 16) ve Yuhanna (12:6) İncilleri’nde ihanetinin nedeni açgözlü oluşuna dayandırılır. Luka İncili’nde ise “içine Şeytan girdiği için” ihanet ettiği belirtilir (22:3-6). Yuhanna İncili’nde de, Son Akşam Yemeği’nde lokmayı yıldıktan sonra “içine Şeytan girdiği” anlatılır (13:27).

Yahuda’nın ölümüne ilişkin farklı öyküler vardır. Matta İncili’ne göre (27:3-10) Hz. İsa’nın ölüme mahkûm edildiğini anlayınca pişmanlık duyar ve aldığı gümüşleri geri yerdikten sonra kendini asar. Resullerin İşleri’nde de (1:18) kendini yüksek bir yerden aşağı attığı ima edilir. Apokrif metinlerde ise öldüğü yere “kan tarlası” adı yakıştırılır.

Yahuda’nIN ölümüyle ilgili olarak Papias’tan (1-2. yy) alıntılanan dehşet verici ayrıntılar, özellikle Kopt dilindeki yapıtlarla ortaçağ edebiyatında işlenen sayışız efsaneye kaynaklık etmiştir. Dante’nin İlahi Komedya'sının “Inferno” (Cehennem) bölümünde Yahuda, Julius Caesar’IN katilleri Brutus ve Cassius’la birlikte Cehennem’in en dibinde gösterilir.

Hz. İsa’nın çarmıha gerildiğini reddeden, onun yerine yanlışlıkla bir başkasının öldürüldüğünü savunan İslam geleneğinin bazı ürünlerinde ise Yahuda hain değildir, tersine yalan söyleyerek Yahudileri şaşırtmış ve Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesini önlemiştir. Arap coğrafyacı Dimeşki’ye (ö. 1327) göre Yahuda Hz. İsa’nın görünümüne bürünerek onun yerine çarmıha gerilmiştir. 2. yüzyılda yazılmış apokrif bir metin olan Yahuda İncili’nde de iyi yönleri anlatılır. Yahuda adı, daha sonraki dönemlerde ihanetle (örn. Yahuda öpücüğü) ilişkilendirilmiştir.