Jânos Arany

ARANY (Jânos)

Macar şair

Sponsorlu Bağlantılar

(Nagyszalonta,bugün Salonta, Romanya, 1817 - Budapeşte 1882).

Yoksul bir ailenin çocuğuydu; hayatını oyuncu, öğretmen ve belediyede küçük bir memur olarak kazandı. Dönemin büyük şairi Sândor Petöfi ile efsaneleşmiş dostluğu bu tarihlere rastlar. Yazarlığa, mizahi bir destan olan Az Elveszetl Alkotmany (1845) ile başladı, iki yıl sonra XVI. yy. vakayinamelerinden birinde söz edilen bir tarihsel kişiliğin serüvenlerini anlatan Toldi adlı destan üçlemesinin ilk bölümünü yayımladı. Arany, bu yapıtında Toldi'yi, gücünü ve yiğitliğini, zayıfların ve zulme uğramışların hizmetine adayan ve adalet adına sarayın kudretli kişilerine meydan okuyan bir kahraman olarak gösterir. Tümüyle on iki hecelik dizelerden oluşan bu destan, kısa zamanda örnek bir yapıt niteliği kazandı. 1848 savaşına katılan, Petöfi’pin ölümü ve devrimci hareketin başarısızlığıyla sarsılan Arany, 1851'de, Nagykörös Lisesi'nde öğretmenliğe başladı ve çeşitli ünvanlarla onurlandırıldı. (1859'da Macar Bilimler akademisi üyeliğine, 1865'te de, genel sekreterliğine atandı). 1854’te, Toldi'nin ikinci bölümünü (Toldi Esteje) yazdıktan sonra, 1879'da Toldi Szerelme ile üçlemesini tamamladı. Arany birçok baladda yazdı. Bunların kimi, çağının siyasal olaylarından (Homöre et Ossian [fr. çev.], les Bardes du pays de Galles [fr. çev.]), kimi Macaristan tarihinden (Ladislav V), kimi de günlük olaylardan (Appel [fr. çev.]) esinlenmiştir. Destansı hikâyelerinden biri olan Buda Halala (1864), ana temasını çok eski bir macar halk masalından alan “Sihirli Geyik” efsanesini işler. Ayrıca eleştiri denemeleri ve Shakespeare ile Anstophanes'ten çevirileri vardır.

—Oğlu LÂSZLO (Nagyszalonta 1844 - Budapeşte 1898), Le Heros des mirages (fr. çev., 1873) adlı bir destan şiirin yazarıdır.

Jânos Arany

(d. 2 Mart 1817, Nagyszalonta, - ö. 22 Ekim 1882, Budapeşte, Macaristan)
Macaristan’ın en büyük epik şairi.

Yoksul bir çiftçinin oğluydu. Debrecen’de okula başladı, ama öğrenimini yarıda keserek gezginci bir tiyatro topluluğuna katıldı. Edebiyat dünyasına adımını 1847’de yazdığı Toldi destanıyla attı. Herkesin anlayabileceği dille yazılmış yapıt, nitelikli bir ulusal edebiyata özlem duyan halk tarafından coşkuyla karşılandı. Sândor Petöfi, yapıtı öven bir şiir yazdı; böylece iki şair arasında ömür boyu süren bir dostluk kuruldu.

Arany 1848’de Macar Devrimi’ne katıldı ve hükümetin köylüler için çıkardığı gazetenin yayın yönetmenliğini üstlendi. Devrimin bastırılmasından sonra öğretmenliğe başladı. 1858’de Macar Akademisi’ne seçildi. Ardından Nagykörös’ten Peşte’ye taşınarak sonradan Koszoru adını alan edebiyat dergisi Szepirodalmi Figyelö’yu çıkardı; önce akademinin birinci sekreterliğine, 1870’te de genel sekreterliğine getirildi.

Arany’nin en büyük epik yapıtı, Toldi (1847), Toldi szerelme (1848-79; Toldi’nın Aşkı) ve Toldi esteje'den (1854; Toldi’nin Akşamı) oluşan üçlemedir. Üçlemenin kahramanı Toldi, Peter Ilosvai Selymes’in 16. yüzyılda yazdığı manzum bir vakayinameden alınmıştır. 14. yüzyılda geçen üçlemenin ilk bölümünde, çok güçlü bir genç olan Toldi’nin, kralın sarayına gidene değin başından geçenler anlatılır, ikinci bölümde kahramanın trajik aşkı, üçüncü bölümde ise kralla çatışmaları ve ölümü konu edilir. Mizahla hüznün yadırgatıcı bir karışımı olan epik şiiri Bolond Istök (1850; Deli Istök), tamamlanmamış olmasına karşın, Arany’ nin kendini açığa vurduğu ender yapıtlardan biri olarak değer taşır. Arany, Macarların tarihöncesi ile ilgili bir Hun üçlemesi üzerinde çalışmaya başlamışsa da, yalnız birinci bölüm Buda halâlayı (1864; Kral Buda’nın Ölümü) tamamlayabilmiştir. Arany’nin iki büyük lirik döneminin şiirleri melankoli yüklüdür. 1850’lerdeki ilk şiirleri, Petöfi’nin ölümünün, Macar ulusu ve kendisiyle ilgili umutsuzluğunun gölgesinde yazılmıştır. Ölümünden hemen önce yazdığı şiirlerini bir araya getiren Oszikek, Arany’ nin doyumsuzluk ve yalnızlık duygusunu çarpıcı biçimde yansıtır.