Antonin Artaud

Antonin Artaud

(d. 4 Eylül 1896, Marsilya - ö. 4 Mart 1948, Ivrysur-Seine, Fransa),
gerçeküstücülüğün kuramcılarından oyun yazan, şair ve oyuncu.

Klasik “burjuva” tiyatrosunun yerine, bilinçaltının özgürleşmesi ve insanın kendini anlaması için ilkel bir ayin niteliğindeki kendi yarattığı vahşet tiyatrosunu koymaya çalışmıştır.
Babası Marsilyalı, annesi İzmir kökenli Rumdu. Yetiştiği ortamın yaşamındaki güçlü etkisi özellikle mistisizme olan tutkusunda belirgindir. Tüm yaşamı boyunca süren ruhsal bunalımları nedeniyle birçok kez hastaneye yattı. L'Ombilic des limbes (1925; Bulanıklığın Orta Yeri) ve Le Pese- nerfs (1925; Sinir Ölçer) adlı gerçeküstücü şiirlerini eleştirmen Jacques Riviere’e gönderince, aralarında uzun yıllar sürecek bir yazışma başladı. Artaud Paris’te oyunculuk eğitimi gördükten sonra ilk kez Aıırelien- Marie Lugne-Poe’nun Theâtre de l’Oeuvre adlı dadacı-gerçeküstücü tiyatrosunda sahneye çıktı. Gerçeküstücülerin önderi şair Andre Breton, Komünist Partisi’ne bağlandıklarını açıklayınca, hareketin asıl gücünün siyaset dışında olduğuna inanan Artaud gerçek- üstücülerle bağlannı kopardı. Kendisi gibi gerçeküstücülerden kopmuş bir oyun yazan olan Roger Vitrac’la birlikte Alfred Jarry Tiyatrosu'nu kurdu.

Kısa süre ayakta kalabilen bu tiyatrodan sonra Abel Gance’ın Napoleon adlı filminde (1927) Marat rolünü oynadı. Cari Dreyer’in klasik filmi La Passion de Jeanne d’Arc’ta (1928; Jeanne d’Arc’ın Çilesi) ise bir keşiş rolünde göründü.
Artaud, Manifeste du theâtre de la cruaute (1932; Vahşet Tiyatrosu Bildirgesi) ve Le Theâtre et son double (1938; Tiyatro ve Sureti) adlı yapıtlarında, oyuncu ve izleyicinin bir büyü ayinindeki gibi, aynı duyguları paylaşması gerektiğini belirtir. Bir tiyatro gösterisinde jestler, sesler, olağandışı dekor ve ışığın bir araya gelmesiyle, sözcükleri aşan bir dil oluşmaktadır. Amaç, düşünce ve mantığı altüst eden bu dilden yararlanarak izleyiciyi sarsmak, ona yaşadığı dünyanın alçaklığını göstermektir.

Artaud’nun (kuramları yanında ikincil önem taşıyan) yapıtları birer fiyasko oldu. 1935’te Paris’te oynanan Les Cenci, dönemi için fazla cesur bir girişimdi. Bununla birlikte görüşleri, Jean Genet, Eugene Ionesco, Samuel Beckett gibi yazarların uyumsuzluk tiyatrosu ile çağdaş tiyatroda dilin ve usçuluğun egemenliğini reddeden bütün akımlan önemli ölçüde etkiledi. Öteki yapıtları arasında Meksika’yı ziyaretinden sonra yazdığı Mexico (1936), Van Gogh, le silicide de la societe (1947), Heliogabale, ou Lanarchiste couronne (1934; Elagabalus ya da Taçlı Anarşist) sayılabilir.

ARTAUD

(Antonin), Fransız yazar (Marsilya 1896 - Ivry-sur-Seine 1948). Kültüre karşı yaşamı seçtiğini ve "sanat yapma" yı reddettiğini ilan etmekle birlikte, edebiyat ve tiyatro yapıtları yazdı. Başarı kazanamayınca uygarlık ve edebiyat konusunda umutsuzluğa kapıldı. Bunalımlarına (özellikle Rodez’de olmak üzere, 1937 -1946 arasında akıl hastanelerinde yattı) direnerek, beden ve ruhun olanaksız birliğim “uzaklarda” (Voyage au pays des Tarahumaras. 1936) ve kendini tanıtımda (Vieux-Colombier’de 13 ocak 1947'de verdiği konferans) aradı.

Şiirde simgecilikten gerçeküstücülüğe geçti (l'Ombilic des limbes; le Pöse-Nerts, 1925); çok geçmeden, öncelikle insanı değiştirmeyecek olan bir devrimi, reddederek gerçeküstücülükten koptu. He//o- gabale ou l'Anarchıste couronne'üen (1934) sonra, ıç dünyasını ateşli haykırışlarla dile getirdi (Artaud le Momo. Pour en finir avec te jugement de Dıeu, 1948). Dullin'den ders alarak tiyatro, sinema oyunculuğu (Abel Gance, Cari Dreyer, Pabst, Fritz Lang gibi yönetmenlerle) yaptı. Senaryolar ve tiyatro uyarlamaları yazdı, Alfred-Jarry tıyatrosu’nu kurdu (1926-1930). Başarıya ulaşmayan, "vahşet tiyatrosu” diye adlandırdığı sanat anlayışını örneklendirdi (/es Cenci', 1935); sonradan bu anlayış modern tiyatrocuları derindenetkıledi(/e Theâtre et son dou- ble, 1938). iletişim ve anlaşılma gereksinimim oldukça zengin bir yazışmayla giderdi. (Correspondance avec Jacques Rıvıere, 1927; Lettres de Rodez, 1946; tettres a Genica Athanasiou. 1969). Mutlak deneyim isteğiyle, düşünce ve kültürün sınırlarına varan Artaud, kendini Höl- derlin, Nıetzsche ve Van Gogh ile aynı çizgide görüyordu (Van Gogh, le suicıde de la socıete, 1947).