Latince

Latin Alfabesi
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sponsorlu Bağlantılar

Latin alfabesi veya Latin abecesi, Roman alfabesi de denir, Latin kültürünün temelini oluşturur. Latin Alfabesi'nde 23 harf bulunur. Alfabeyi oluşturan büyük ve küçük harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır. Latin alfabesi şu anda dünyada en yaygın kullanılan alfabedir.

Latin abecesini kullanan ülkeler

Latin abecesinin gelişimi
Latin abecesinin tarihi M.Ö 7. yüzyılda Yunan alfabesini örnek almalarıyla başlar.

1. M.Ö. 5. yüzyılda Latin harfleri
Batı Yunan alfabesinden 4 harfi çıkararak Etrüsk alfabesinden F ile S almıştı:

• A, B, C, D, E, F, Γ, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X
  • (O tarihte Yunanca'daki G harfi ile Etrüskçe'deki K'i yazmak için Γ (gamma) kullanılıyordu.)
• a, b, c, d, e, f, γ, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, v, x
  • (O tarihte Yunanca'daki g ile Etrüskçe'deki k'i yazmak için γ (gamma) kullanılıyordu.)

2. M.Ö. 3. yüzyılda Latin harfleri
Doğu Yunan alfabesinden Z ile Y almıştı ve G harfi icat edildi:

• A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z
• a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, v, x, y, z

Latin alfabesi temel grafemleri

ISO standartlarına göre temel Latin alfabesi

Eski yazı stili

AVREAPRIMASATAESTAETASQVAEVINDICENVLLO
SPONTESVASINELEGEFIDEMRECTVMQVECOLEBAT
POENAMETVSQVEABEBRUERANTNECVERBAMINANTIAFIXO
AERELEGEBANTVRNECSVPPLEXTVRBATIMEBAT
IVDICISORASVISEDERANTSINEVINDICETVTI
NONDVMCAESASVISPEREGRINVMVTVISERETORBEM
MONTIBVSMERVEINLIQVIDASPINVSDESCENDERATVNDAS
NVLLAQVEMORTALESPRASERAYETERSVALITORANORANT
NONDVMPRAECIPITESCINGEBANTOPPIDAFOSSAE
NONTVBADIRECTINONAERISCORNVAFLEXI NONGALEAENONENSISERANTILITISVSV
MOLLIASECVRAEPERAGEBEBRUANTOTIAGENTES

Şimdiki yazı stili

Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo, sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat. poena metusque aberant nec verba minantia fixo aere legebantur, nec supplex turba timebat iudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti. nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem, montibus in liquidas pinus descenderat undas, nullaque mortales praeter sua litora norant. nondum praecipites cingebant oppida fossae, non tuba directi, non aeris cornua flexi, non galeae, non ensis erant: sine militis usu mollia securae peragebant otia gentes.

Latince Dil Bilgisi
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Latince fazlasıyla çekim içeren bir dil bilgisi yapısına sahiptir. Bu açıdan zaman zaman Türkçe'deki çekim yapısını andırsa da genel olarak çekim yapısı Türkçe'den daha farklıdır. Her kitap, okul ve hatta öğretmen, dil bilgisini farklı bir yöntem ve yapısal sıra ile öğretse de Latince dil bilgisi genel olarak dokuz ana başlık altında incelenebilir:

• Latin alfabesi ve telaffuz.
• İsimler (nomina) ki bu ismin halleri ve isim çekimlerini içerir.
• Zamirler (pronomina).
• Filller (verba) ki bu zamanların kullanımı, fiil çekimleri ve düzensiz fiiller gibi konuları içerir.
• Sıfatlar (adiectiva).
• Zarflar (adverbia).
• Bağlaçlar (coniunctiones).
• Edatlar (praepositiones).
• Ünlemler (interiectiones).

1. İsimler

1.1. İsmin Halleri
Latince'de toplam yedi hal (Casus) vardır. İsim çekimlerini gösteren tablolarda bunlardan genelde beşi bulunur.
Benzer yönleri olsa da Türkçe'de ve Latince'de ismin halleri birbirinden farklıdır. Bu yüzden Latince'de bir isim -den halinde iken aslında Türkçe'ye çevrildiğinde -de halini alıyor olabilir. Bu dilin kullanımıyla ilgili bir özelliktir.
Türkçe denkleriyle Latince ismin halleri şöyledir (Latince adlarıyla):

• Nominativus - Türkçe'de ismin yalın haline denktir.
• Vocativus - Türkçe'de tam karşılığı yoktur, seslenme halidir, özneye hitap edildiğini belirtir.
• Accusativus - Türkçe'de ismin -i haline denktir.
• Genitivus - Türkçe'de iyelik ekine (-in eki) denktir.
• Dativus - Türkçe'de ismin -e haline denktir.
• Ablativus - Türkçe'de ismin -den haline denktir.
• Locativus - (Eski Latince) Türkçe'de -de haline denktir.

1.1.1. Nominativus
Türkçe'de ismin yalın halini karşılar.

Örnek:

• Caesar çok çay içiyor.
• Vikipedi komik bir ansiklopedidir.
• Quintus ambulabat. (Quintus konuşuyordu.)

1.1.2. Vocativus
Seslenme halidir. Tam bir karşılığı yoktur. Latince'de özneye hitap edildiğini belirtir. Genellikle nominativus ile aynı şekilde çekildiği için tablolara dahil edilmez. Farklı olarak ikinci çekimde "us" ile biten eril isimlerde "us" "e" halini alır, ve "ius" ile bitenlerin sonu "i" olur. (Örnek olarak: "servus" "serve", "filius" "fili" olur.) Ayrıca antik Yunanca'dan alınmış bazı isimlerin üçüncü çekiminde nominativus ve vocativus halleri farklıdır.

Örnek:

• Caesar! hemen buraya gel.
• Elif, suyu uzatır mısın?
• Quinte!, caue canem! (Quintus, köpeğe dikkat et!)

1.1.3. Accusativus
Türkçe'de i halini karşılar, fakat daha farklı kullanımları olabilir.

Örnek:

• Cornelia Marcus'u öldürdü.
• Çiçeği suya koydum.

1.1.4. Genitivus
"in" hali ya da iyelik hali olarak çevrilebilir. Genel olarak sahiplik bildirir.

Örnek:

• Köpek kulübesi. (Latince'de "köpeğin kulübesi şeklinde ifade edilir, farklılığa dikkat ediniz.)
• Kedinin tüyleri kabarmış.

1.1.5. Dativus
İsmin -e hali.

Örnek:

• Kızıma bir hediye aldım.
• Sezen'e söyle, elektrik faturasını yatırsın.

1.1.6. Ablativus
İsmin -den haline tekabul eder, ancak çok farklı kullanımları vardır. ("Tarafından" ve "birliktelik" anlamı gibi.)

Örnek:

• Puer longis capillis. (Uzun saçlı çocuk.)
• Çocuk bir taş ile yaralandı.
• Selim'den daha akıllıyım.

1.1.7. Locativus
Bir ismin yerini belirten haldir. Bu anlam genellikle proposition'larla verildiği için az kullanılır, ve tablolarda gösterilmez.

Örnek:

• Romae sum. (Roma'dayım.)
• Domi est. (evde.)
• Sokakta uyudum.

1.2. İsim Çekimleri
Latince'de ismin 7 hali bulunur , ve bunların toplam beş tip çekimi vardır ("isim çekimleri", Latince: declinationes, tekil declinatio). Vocativus ve locativus halleri tablolarda bulunmamaktadır.
Birinci çekimdeki isimlerin çoğu dişilken, ikinci çekimdeki isimlerin çoğu eril ve nötrdür. Üçüncü çekimde eril, dişil veya nötr, dördüncü çekimde eril veya nötr, ve son olarak beşinci çekimdeki çoğunlukla dişil ve birkaç tane de eril isim bulunmaktadır. Çoğunlukla sözcüğün kendisinden dişil, eril veya nört olup olmadığını tahmin etmek imkânsız olduğu için, her ismin cinsini (eril, dişil veya nötrlüğünü) öğrenmek gereklidir. Ayrıca kişi çekim yapabilmek için her ismin hangi çekime bağlı olduğunu ezberlemelidir. Bu nedenle Latince isimler, hangi çekimin kullanılacağını daha belirgin bir hale getirmek ve sözcüğün kökünü göstermek için genellikle genitivus hallerinde ezberlenirler.

1.2.1. Birinci çekim (a)

• Silva (orman)

Not: Dea, "tanrıça" ve filia, "kız evlat" sözcükleri, dativus ve ablativus da is bitişi yerine abusis bitişi alsalardı, deis, "tanrı" ve filiis, "erkek evlat" sözcükleriyle aynı yazılışa sahip olurlardı.
bitişi alırlar. Zira eğer
1.2.2. İkinci çekim (o)

• Puer (erkek çocuk)

1.2.3. Üçüncü çekim (karma)

• Animal (hayvan)

1.2.4. Dördüncü çekim (u, us)

• Manus (el)

1.2.5. Beşinci çekim (e, es)

• Dies (gün)

2. Fiiller
Latince'de toplam beş çeşit fiil çekimi (declinatio), altı zaman (tempus), üç fiil kipi (modus), iki çatı (genus verbi) ve üç cins (genus) vardır.

2.1. Çekimler

• Birinci çekim (-are)
• İkinci çekim (-eo, -ere)
• Üçüncü çekim (-o, -ere)
• Dördüncü çekim (-io, -ere)
• Beşinci çekim (-io, -ire)

2.2. Zamanlar

• Praesens: Şimdiki zamanda olan olayları belirtir. (Hasan yürüyor.)
• Imperfectum: Geçmişte süregelen olayları belirtir. (Hasan yürüyordu.)
• Futurum simplex: Gelecek zamandaki olayları belirtir. (Hasan yürüyecek.)
• Perfectum: Geçmişte yaşanıp biten olaylar belirtir. (Hasan yürüdü.)
• Plusquamperfectum: Geçmiş zamanda bir olaydan önce yaşanmış başka bir olayı belirtir. (Hasan yürümüştü.)
• Futurum exactum: Gelecek zamanda tamamlanması beklenen olayları belirtir. (Hasan yarına kadar yürümüş olacak.)

2.3. Kipler

• Indicativus: Olguları belirtir. (Ahmet yürüdü.)
• Coniunctivus: Olasılık, eğilim ve ihtiyaçlar belirtmekte kullanılır. (Ahmet yürümeli.)
• Imperativus: Emir kipi. (Ahmet, yürü!)

2.4. Çatılar

• Activum: Etken çatı. (Ahmet masayı taşıdı.)
• Passivum: Edilgen çatı. (Masa Ahmet tarafından taşındı.)

2.5. Cinsler
Latincede bütün isimler, zamirler ve sıfatlar üç cinse ayrılır:

• Masculinum: Eril
• Femininum: Dişil
• Neutrum: Yansız