Arama

Fiil Çekim Ekleri

Güncelleme: 16 Aralık 2016 Gösterim: 34.591 Cevap: 13
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
12 Nisan 2010       Mesaj #1
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye
Fiil (Eylem) Çekim Ekleri
Ad:  ekler_ve_sozcuk_yapisi.png
Gösterim: 11985
Boyut:  7.3 KB
Sponsorlu Bağlantılar
MsXLabs.org
Fiiller, çekimli hâlde kullanılır. İkinci tekil kişi emir çekimi hariç bütün eylemler çekim eki alarak kullanılır. Fiil çekim ekleri, fiil kök veya gövdelerine eklenerek, fiillerin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.
Eylem çekim eklerini 2 temel grupta sınıflandırabiliriz:
  • 1) Kip ekleri
    • a) Bildirme (zaman) kipi ekleri
    • b) Dilek kipi ekleri
  • 2) Kişi (şahıs) ekleri
1. Kip Ekleri
Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı ve­rilir.

a) Bildirme (Haber) Kipi Ekleri
Eylemin gerçekleşmesi, zaman kavramı içinde mümkündür. Zaman içinde eylem ya gerçekleşmiştir, ya gerçekleşmektedir ya da sözün söylenmesinden sonraki bir zaman diliminde gerçekleşecektir. Eylemlerin gerçekleşme zamanını bildirmek için kip ekleri kullanılır.
Dilimizde 4 temel zaman vardır, bunlar:
  • 1) Geçmiş zaman
    • a) Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman
    • b) Öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman
  • 2) Şimdiki zaman
  • 3) Gelecek zaman
  • 4) Geniş zaman (Tüm zamanları kapsar.)
Ad:  Eylemlerde-Zaman.jpg
Gösterim: 13495
Boyut:  16.8 KB
Eylemlerde Zaman

1) Geçmiş Zaman Eki (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü / -mış, -miş, -muş, -müş)

Eylemin geçmişte yapıldığını bildiren zamandır. Bilinen (görülen / belirli) geçmiş zaman ve öğrenilen (duyulan / belirsiz) geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.

a) Bilinen (Görülen / Belirli) Geçmiş Zaman Eki (-di, -dı, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)

Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnek
» Dün tüm ödevlerimi bitirdim. (Bilinen)
» Ellerini güzelce yıka. (Görülen, tanık olunan)
» Ayak sesleri yaklaşıyor, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)
» Cumhuriyet 1923’te kuruldu. (Bilimsel kesinlik)
b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman Eki (-mış, -miş, -muş, -müş)
Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnek
» İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş.)
» Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş.)
» Keloğlan bir de bakmış ki… (Masal üslubu. Masal ve fıkra anlatım biçiminde de “başkasından öğrenilme” anlamı vardır.)
2) Şimdiki Zaman Eki (-yor, -(i)yor, -(ı)yor, -(ü)yor, -(u)yor)
Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.
Örnek
» Bahçede çiçekleri suluyor.
» Bu problemi bir türlü çözemiyorum

3) Gelecek Zaman Eki (-ecek, -acak)

Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.
Örnek
» Yarın hastaneye gideceğim.
» İşe yarın başlayacaksın.
» Bu toplantıya onu çağırmayacağız.

4) Geniş Zaman Eki (-r, -(i)r, -(ı)r, -(ü)r, -(u)r, -(e)r, -(a)r)

Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.
Örnek
» Akşamları kitap okurum.
» Her yaz köyümüze gideriz.
» Dünya, Güneş’in etrafında döner.

» » Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden çok farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.
Örnek
» geldim > gelmedim gelirim > gelmem
» gelirsin > gelmezsin
» gelir > gelmez
» gelirsiniz > gelmezsiniz
» geliriz > gelmeyiz
» gelirler > gelmezler


b) Dilek Kipi Ekleri
Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.
Dilek kipleri dörde ayrılır, bunlar:
  • 1) Gereklilik kipi
  • 2) Şart kipi
  • 3) İstek kipi
  • 4) Emir kipi
1) Gereklilik Kipi (-meli / -malı)
Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.
Örnek
» Ödevlerini zamanında yapmalısın.
» Saha çok çalışmalıyım.

»
» Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.
Örnek
» İstanbul’a varmış olmalı. (ihtimal)

2) Koşul (Şart) Kipi (-se / -sa)
Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.
Örnek
» Bu akşam sinemaya gitsek. (dilek)
» Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim. (şart)

3) İstek Kipi (-e / -a)
Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.
Örnek
» Eğri oturup, doğru konuşalım.
» Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.

4) Emir Kipi ( – )
Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
Örnek
» Biraz acele edin.
» Bu konuyu sessizce dinleyin.
» Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.



2. Kişi (Şahıs) Ekleri

Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi eklerin, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelirler.
Örnek
» Bugün bir saat kitap okudum.
cümlesinde “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi - ben) yapıldığını bildirmektedir.
» Bu konuyu sessizce dinleyin.
» Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.

Ad:  Fiil_cekim_ekleri.png
Gösterim: 19202
Boyut:  9.6 KB


Son düzenleyen Safi; 16 Aralık 2016 00:59
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
2 Ocak 2012       Mesaj #2
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
Türkçede kip ekleri iki grupta incelenir: haber kipi, dilek kipi.

Sponsorlu Bağlantılar
Haber kiplerinde zaman anlamı vardır, dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.

Zaman anlamı taşıyan kiplere “haber” kipi denmesini şöyle açıklayabiliriz. Televizyonda haberleri izlerken spikerin ağzından “Tren kazasında üç kişi öldü.” (görülen geçmiş zaman), “Başbakan yarın yurda dönecek.” (gelecek zaman) gibilerinden cümleler duyarız. Bu cümlelerde seyirciye haber verme amacı vardır. Herhangi bir dilek, istek, rica anlamı yoktur. Seyirci, haberleri dinler, birtakım olaylardan haberdar olur. Haber spikeri seyirciden herhangi bir şey yapmasını istemez. İşte bu yüzden, zaman anlamı taşıyan kiplere “haber kipi” denmektedir.

Haber kipi sözünü duyduğumuzda aklımıza “zaman” gelmelidir. Türkçede beş temel zaman vardır: geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve gelecek zaman. Haber kipi dendiğinde, aklımıza bu beş temel zaman ve bu zamanları karşılayan ekler gelmelidir.

Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur, gelecekle ilgili birtakım “tasarılar” vardır. Dilek kipinde emir, istek, gereklilik ve şart anlamları söz konusudur. Dilek kipinin kullanılış amacı, karşı tarafı haberdar etmek değildir. Cümleyi söyleyen kişi karşı taraftan bir şeyler ister, diler. Dilek kipiyle çekimlenmiş bir cümleyi duyan kişi hemen harekete geçer, bir şeyler yapar. Haber kipinde, dinleyen kişiler pasiftir, fakat dilek kipinde dinleyen kişiler aktiftir. “Hadi kahve içelim.” (istek kipi), “Bu kitabı okumalısın.” (gereklilik kipi) gibi dilek kipleriyle çekimlenmiş cümlelerde, söyleyen kişi karşısındakinden birtakım isteklerde bulunur. Karşı taraf bu cümleleri duyunca harekete geçer.


A) HABER KİPİ EKLERİ

1. Geniş Zaman Kipi (–r, –ar, –er, –ır, –ir, –ur, –ür)
Sürekli tekrarlanan, alışkanlık haline gelen fiiller bu kiple karşılanır.

Sabahları erken kalkarım.
Konu bitimlerinde mutlaka test çözeriz.

Geniş zaman kipinin olumsuz çekiminde kip eki “–r” düşer.

“izlerim” iz–le–r–im → “izlemem” iz–le–me–m

Normal şartlarda “izlerim” fiilinin olumsuzunun “izlemerim” biçiminde olması düşünülür. Fakat böyle olmaz. Geniş zaman eki “–r” düşer. Ek düşmesine rağmen, fiildeki geniş zaman anlamı yok olmaz.

Geniş zaman kipinin 2. ve 3. kişi olumsuz çekimlerinde, kip eki “–r”nin “–z”ye dönüştüğü görülür.

“üşürsünüz” üşü–r–sünüz → “üşümezsiniz” üşü–me–z–siniz

Normal şartlarda “üşürsünüz” fiilinin olumsuzunun “üşümersiniz” biçiminde olması düşünülür. Fakat böyle olmaz. Geniş zaman eki “–r”, fiilin olumsuz çekiminde “–z”ye dönüşür.

2. Şimdiki Zaman Kipi (–yor)
Başlamış ve sürmekte olan fiilleri anlatmak için bu kip kullanılır.

Babam bahçedeki ağaçları buduyor.
(“buda–” fiili başlamış ve halen sürüyor.)

Şimdiki zaman eki “–yor”, düz–geniş “a,e” ünlüleriyle biten fiillere geldiğinde, bu ünlüleri daraltarak “ı,i,u,ü” biçimlerine dönüştürür. Bu olaya “ünlü daralması” denir.

çınla-yor → “çınlıyor” (ünlü daralması)
gizle–yor → “gizliyor” (ünlü daralması)

Şimdiki zaman eki “–yor”, ünsüzle biten fiillere geldiğinde araya “yardımcı ünlü” (ı,i,u,ü) girer. Bu olaya “ünlü türemesi” denir.

kaç–yor → “kaç–ı–yor” (ünlü türemesi)
kes–yor → “kes–i–yor” (ünlü türemesi)

3. Görülen Geçmiş Zaman Kipi (–dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu, –tü)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olduğu, gördüğü fiiller bu kiple karşılanır.
Kişi tarafından görülmese bile, gerçekleştiği kesin olarak bilinen fiiller yine bu kiple karşılanır.

Hakan Şükür, dünkü maçta iki gol attı.
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlemiş, gollerin atılışını görmüştür.)

4. Duyulan Geçmiş Zaman Kipi (–mış, –miş, –muş, –müş)
Geçmişte yapılan, kişinin tanık olmadığı, görmediği, başkasından duyup öğrendiği fiiller bu kiple karşılanır.

Hakan Şükür dünkü maçta iki gol atmış.
(Kişi, maçı stadyumda veya evinde izlememiş, Hakan Şükür’ün iki gol attığını kendisi görmemiş, başkasından duyup öğrenmiştir.)

5. Gelecek Zaman Kipi (–acak, –ecek)
Henüz gerçekleşmemiş, gelecekte yapılacak fiiller bu kiple karşılanır.

Maaşımı çekince odun kömür alacağım.
Eve ne zaman döneceksin?

Gelecek zaman eki “–acak, –ecek”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer. Bu olaya “ünsüz türemesi” denir.

anla–acak → “anla–y–acak” (ünsüz türemesi)
süsle–ecek → “süsle–y–ecek” (ünsüz türemesi)


B) DİLEK KİPİ EKLERİ

1. Emir Kipi
Fiilin yapılmasını emretmek amacıyla bu kip kullanılır.
Emir kipinin özel bir eki yoktur. Emir kipi kişi ekleriyle yapılır.
Emir kipinin 1. tekil kişi ve 1. çoğul kişi çekimleri yoktur.
Emir kipinin 2. tekil kişi çekimi eksiz yapılır.

Söylediklerimi defterinize yazın.
Çabuk dışarı çık!
Eşyaların hepsini yukarı taşısınlar.

“sus-“ fiilini emir kipiyle çekimleyelim:
─ ─
sus susun / susunuz
sussun sussunlar

Kök ve gövde durumundaki fiilleri yalın biçimde kullanmak, emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlemek anlamına gelir. Bu sebeple mastar durumundaki fiilleri yazarken, fiillerin sonuna mutlaka ya kısa çizgi (–) ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir.

Mastar durumundaki fiillerin sonuna konulan kısa çizgi (–), fiildeki ünlünün kalın ya da ince olmasına göre “mak, mek” diye okunur. “git–” biçiminde yazılan bir fiili “gitmek” diye okuruz. Bu fiili “git” diye okumak yanlıştır. Çünkü “git” dediğimizde, fiili emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlemiş oluruz. Mastar durumundaki “git–” fiilini, “git” diye okursak, “Sen git.” Anlamı ortaya çıkar ki, kastedilen bu değildir.

Git– : mastar durumunda
gitmek: mastar durumunda
git : emir kipinin 2. tekil kişisiyle çekimlenmiş (“Sen git.” Anlamında)

2. İstek Kipi (–a, –e)
Yapılmasını istediğimiz fiilleri bu kiple karşılarız.
Fiillere “-a, -e” eki getirilerek yapılır.
Okul çıkışında Teknosa’ya gidelim.
Şoför Bey, müsait yerde ineyim.

“gül-“ fiilini istek kipiyle çekimleyelim:
güleyim gülelim
gülesin gülesiniz
güle güleler

İstek kipi eki “–a, -e”, ünlüyle biten fiillere geldiğinde araya “y” kaynaştırma ünsüzü girer.
Taşı–a–lım → taşı–y–a–lım

3. Gereklilik Kipi (–malı, –meli)
Fiilin yapılması gerektiğini belirtmek için bu kip kullanılır.
Fiillere “-malı, -meli” eki getirilerek yapılır.

Taksitleri zamanında yatırmalısın.
Gençlere daha hoşgörülü davranmalıyız.

“çalış-“ fiilini gereklilik kipiyle çekimleyelim:
çalışmalıyım çalışmalıyız
çalışmalısın çalışmalısınız
çalışmalı çalışmalılar

4. Şart Kipi (–sa, –se)
Fiilin gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu belirtmek için bu kip kullanılır.
Fiillere “-sa, -se” eki getirilerek yapılır.

“düşün-“ fiilini şart kipiyle çekimleyelim:
düşünsem düşünsek
düşünsen düşünseniz
düşünse düşünseler

Şart kipi eki “–sa, –se”, birleşik cümlelerde ikinci yargının gerçekleşmesini bir koşula bağlar.
Azıcık uyusam başımın ağrısı geçer.

Şart kipi eki “–sa, –se”, kimi zaman istek, dilek, rica anlamlarında da kullanılabilir.

Televizyonun sesini azıcık kıssan.
Yarınki geziye siz de gelseniz.
Bu akşam biraz erken uyusak.


FİİLLERİN BİRLEŞİK ZAMANLI (KİPLİ) ÇEKİMİ
Fiillerin basit zamanlı çekimlerine “idi, imiş, ise” getirilerek yapılır.
Basit zamanlı fiil: İçinde bir tane kip eki bulunan fiillere denir.
Birleşik zamanlı fiil: İçinde iki tane kip eki bulunan fiillere denir.

1. Hikâye Birleşik Zaman (idi)
Basit zamanlı fiillere “idi” getirilerek yapılır.
Yürüyorum : şimdiki zaman
yürüyordum (yürüyor idim) : şimdiki zamanın hikâyesi

Az kalsın önümüzdeki kamyona çarpacaktık.
Çocukken denizden korkardım.

2. Rivayet Birleşik Zaman (imiş)
Basit zamanlı fiillere “imiş” getirilerek yapılır.
Satacak : gelecek zaman
satacakmış (satacak imiş) : gelecek zamanın rivayeti

Niçin gelmediğini söyleyecekmiş.
Dün bu saatlerde maç izliyormuş.

3. Şart Birleşik Zaman (ise)
Basit zamanlı fiillere “ise” getirilerek yapılır.
Gelirim : geniş zaman
gelirsem (gelir isem) : geniş zamanın şartı

Burada sıkıldıysan, başka bir yere gidebiliriz.
Kemal’i görürsen, selamımı söyle.
ThinkerBeLL - avatarı
ThinkerBeLL
VIP VIP Üye
30 Aralık 2014       Mesaj #3
ThinkerBeLL - avatarı
VIP VIP Üye

Fiil Çekimi ve Çekimli Fiil Örnekleri

Çekimli Fiil Nedir?
Fiilin en temel özelliği; o eylemi yapan bir kişisinin ve yapılma zamanının bulunmasıdır. Yani işin kim tarafından ve ne zaman yapılmış olduğunu belirtmesidir. Bir fiilin kip ve şahıs ile ifade edilmiş haline “çekimli fiil” denir.

Çekimli fiilde çatı aşağıdaki gibidir:
Fiil kök ya da gövdesi + Kip eki + Şahıs Eki = Çekimli fiil
Örnek:
  • Oku + yor + um = Çekimli fiil
  • Kurut + acak + sın = Çekimli fiil
  • Bak + ar + ız = Çekimli fiil
  • Gel + meli + ler = Çekimli fiil
Çekimli fiil, zamana ve şahsa bağlanmış bir hareketi karşılayan kelimedir. Zamanı ve şahsı sağlayan unsurlar da kip ve şahıs ekleridir. Yukarıdaki formülde olduğu gibi sırasıyla fiil kök ya da gövdelerine haber ya da dilek kiplerinden biri ve daha sonra şahıs eki getirilerek fiil çekimi yapılır. Genel anlamda fiil çekimi bu şekilde oluşmaktadır. Bu yüzden öncelikle kip nedir, şahıs ekleri nelerdir, bunları inceleyelim.

Şahıs Ekleri
Şahıs ekleri, eylemin hangi şahıslar tarafından yapıldığını gösterir. Türkçede ben sen, o biz, siz onlar olmak üzere altı şahıs vardır.
Fiillerin bu şahıslara göre çekimlenmesini sağlayan şahıs ekleri şunlardır:
  1. Tekil Şahıs Eki Ben / -m, -ım, -im, -um, -üm
  2. Tekil Şahıs Eki Sen / -n, -(s)ın, -(s)in, -(s)un, -(s)ün
  3. Tekil Şahıs Eki O / -eki yoktur-
  1. Çoğul Şahıs Eki Biz / -ız, -iz, -uz, -üz, -k
  2. Çoğul Şahıs Eki Siz / -(s)ınız, -(s)iniz, -(s)unuz, -(s)ünüz
  3. Çoğul Şahıs Eki Onlar / -lar, -ler
Örnek
Görmeli – (y) – im
Görmeli – sin
Görmeli
Görmeli – (y) – iz
Görmeli – siniz
Görmeli – ler
Not: Fiillerin teklik üçüncü şahıs çekiminde şahıs eki yoktur, ancak yine de teklik üçüncü şahıs ifadesi taşırlar.


Kip Nedir?
Fiil Kipleri ve Kip Ekleri

Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağlayan eklere “kip” denir. Bir fiilin zaman ve anlam özelliğine göre şekillenmesi bu ekler sayesinde olur. Fiil kipleri; haber kipleri (bildirme kipi) ve dilek kipi (tasarlama kipi) olmak üzere ikiye ayrılır. Haber kipleri fiilin hangi zamanda geçtiği belirtmekte, dilek kipleri ise fiilin yapılış şeklini göstermektedir.

A- Bildirme/Haber Kipleri
Haber kipleri eklendikleri fiile “zaman anlamı” kazandırırlar. Yapılan eylemin geçmişte mi şimdi mi gelecekte mi yoksa her zaman mı yapıldığını gösterirler. Bildirme kiplerinin duyulan geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş zaman ve gelecek zaman çekimi olmak üzere beş çekimi vardır.


Son düzenleyen Safi; 2 Nisan 2016 00:58
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #4
Safi - avatarı
SMD MiSiM

1- Duyulan/Öğrenilen/Miş’li Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş)

Kip Ekleri

-mış, -miş, -muş, -müş
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -mış, -miş, -muş, -müş + Şahıs eki
“Islanmakfiilini duyulan/öğrenilen geçmiş zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben ıslan – mış – ım
2. Tekil Şahıs, sen ıslan – mış – sın
3. Tekil Şahıs, o ıslan – mış

1. Çoğul Şahıs, biz ıslan – mış – ız
2. Çoğul Şahıs, siz ıslan – mış – sınız
3. Çoğul Şahıs, onlar ıslan – mış – lar
Örneğin bize “susamak” fiilini öğrenilen geçmiş zamanın 2. çoğul şahsına göre çekimleyin denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır.
Susa+ mış + sınız
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleşmemiştir. Bu kiple konuşan kişi, anlattıklarını başkasından duymuştur ve öğrendiklerini dile getirmektedir. Yani konuşan kişi eylemin gerçekleşmesine şahit olmamış, bunu ya başkasından duyup öğrenmiş ya da sonradan fark etmiştir.

Duyulan Geçmiş Zaman Cümleleri
  • O dönemde çok sıkıntı çekmiş. (çekmek fiili, öğrenilen geçmiş zamanın 3 tekil şahsı)
  • Gitar kursuna gidebilmek için para biriktirmiş.
  • Davet edilmedikleri halde düğüne gelmişler.
  • Yorgunluktan bir kenarda uyuyakalmışım.
  • Henüz altı aylıkken yürümeye başlamışım.
Duyulan Geçmiş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -mış, -miş, -muş, -müş + Şahıs eki
“Yakmak ve görmek” fiillerinin olumsuzunu, duyulan/öğrenilen geçmiş zamanın tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Yak – ma – mış – ım
  • Yak – ma – mış – sın
  • Yak – ma – mış
  • Yak – ma – mış – ız
  • Yak – ma – mış – sınız
  • Yak – ma – mış – lar
  • Gör – me – miş – im
  • Gör – me – miş – sin
  • Gör – me – miş
  • Gör – me – miş – iz
  • Gör – me – miş – siniz
  • Gör – me – miş – ler

2- Görülen/Bilinen/Di’li Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)

Kip Ekleri

-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü + Şahıs eki
“Sevmek” fiilini görülen geçmiş zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben sev – di – m
2. Tekil Şahıs, sen sev – di – n
3. Tekil Şahıs, o sev – di

1. Çoğul Şahıs, biz sev – di – k
2. Çoğul Şahıs, siz sev – di – niz
3. Çoğul Şahıs, onlar sev – di – ler
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleşmiştir. Bu kiple konuşan kişi, anlattıklarını başkasından duymamıştır, bizzat gördüklerini, şahit olduklarını aktarmaktadır.

Görülen Geçmiş Zaman Cümeleri
Ona demli bir çay hazırlam, ben de melisa çayı poşetini atm kupamdaki sıcak suya. Elindeki gazeteyi önündeki küçük sehpaya bırak. Çayından bir yudum al. Arkasına yaslanarak gözlerimin içine bak. Biraz gergince bir ses tonu ile “Bunca zamandır neden araman beni?” dedi. Hiçbir şey söyleyemedim. Melisa çayından bir yudum alm ve pencereye doğru yürüm.

Görülen Geçmiş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü + Şahıs eki
“Aramak ve gülmek” fiillerinin olumsuzunu, görülen/bilinen geçmiş zamanın tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Ara – ma – dı – m
  • Ara – ma – dı – n
  • Ara – ma – dı
  • Ara – ma – dı – k
  • Ara – ma – dı – nız
  • Ara – ma – dı – lar
  • Gül – me – di – m
  • Gül – me – di – n
  • Gül – me – di
  • Gül – me – di – k
  • Gül – me – di – niz
  • Gül – me – di – ler
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #5
Safi - avatarı
SMD MiSiM
3- Şimdiki Zaman (-yor)

Kip Ekleri

-(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor)
Nasıl Çekimlenir?
  • Fiil kök ya da gövdesi + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor) + Şahıs eki
“Bilmek” fiilini şimdiki zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben bil – iyor – um
2. Tekil Şahıs, sen bil – iyor – sun
3. Tekil Şahıs, o bil – iyor

1. Çoğul Şahıs, biz bil – iyor – uz
2. Çoğul Şahıs, siz bil – iyor – sunuz
3. Çoğul Şahıs, onlar bil – iyor – lar
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin söylenme zamanı ile gerçekleşme zamanı aynıdır. Bu kiple konuşan kişi, anlattıklarını bizzat görür ve gördüğü anda dile getirir.

Şimdiki Zaman Cümleleri
  • Güneş tüm kızıllığıyla dağların ardından kayboluyor.
  • Başım çok ağrıyor, ben doktora gidiyorum.
  • Yemeğe gelemeyeceğiz, Ahmet’le ders çalışıyoruz.
  • Bayramlaşmak için size geliyorum.
  • Kemanının tellerini yıpratıyorsun.
Şimdiki Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -(ı)yor, -(i)yor, -(u)yor, -(ü)yor) + Şahıs eki
“Oturmak ve dinlemek” fiillerinin olumsuzunu, şimdiki zamanın tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Otur – ma – yor – um
  • Otur – ma – yor – sun
  • Otur – ma – yor
  • Otur – ma – yor – uz
  • Otur – ma – yor – sunuz
  • Otur – ma – yor – lar
  • Dinle – me – yor – um
  • Dinle – me – yor – sun
  • Dinle – me – yor
  • Dinle – me – yor – uz
  • Dinle – me – yor – sunuz
  • Dinle – me – yor – lar
Not: Şimdiki zamanın olumsuz çekiminde “me, ma” olumsuzluk eki “yor” şimdiki zaman ekinin etkisinden dolayı daralarak “mı, mi, mu, mü” ye dönüşür. Bu yüzden yukarıdaki örneklerde ekler birleştirildiğinde aşağıdaki gibi yazılır ve okunur:
  • Oturmuyorum, oturmuyorsun, oturmuyor, oturmuyoruz, oturmuyorsunuz, oturmuyorlar
  • Dinlemiyorum, dinlemiyorsun, dinlemiyor, dinlemiyoruz, dinlemiyorsunuz, dinlemiyorlar

4- Gelecek Zaman (-acak, -ecek)

Kip Ekleri

-acak, -ecek
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -acak, -ecek + Şahıs eki
“Kutlamak” fiilini gelecek zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben kutla – (y)acak – ım = Kutlayacağım
2. Tekil Şahıs, sen kutla – (y)acak – sın
3. Tekil Şahıs, o kutla – (y)acak

1. Çoğul Şahıs, biz kutla – (y)acak – ız = Kutlayacağız
2. Çoğul Şahıs, siz kutla – (y)acak – sınız
3. Çoğul Şahıs, onlar kutla – (y)acak – lar
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin söylenme zamanı, gerçekleşme zamanından öncedir. Fiil dile getirilir ancak henüz yapılmamıştır.

Gelecek Zaman Örnekleri
  • Aksam Türkiye maçını seyredeceğiz.
  • Okullar Eylül’ün ilk haftası açılacak.
  • Bu yıl şarkı yarışmasının besincisi düzenlenecek.
  • Merhumun naaşı öğle namazından sonra toprağa verilecek.
  • Ağrıları arttığından artık ameliyat olacak.
Gelecek Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -acak, -ecek + Şahıs eki
  • Çalış – ma – (y)acak – ım
  • Çalış – ma – (y)acak – sın
  • Çalış – ma – (y)acak
  • Çalış – ma – (y)acak – ız
  • Çalış – ma – (y)acak – sınız
  • Çalış – ma – (y)acak – lar
  • Gözetle – me – (y)ecek – im
  • Gözetle – me – (y)ecek – sin
  • Gözetle – me – (y)ecek
  • Gözetle – me – (y)ecek – iz
  • Gözetle – me – (y)ecek – siniz
  • Gözetle – me – (y)ecek – ler
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #6
Safi - avatarı
SMD MiSiM
5-Geniş Zaman (-r, -ar, -er)

Kip Ekleri

-(ı, i, u, ü)r, -ar, -er
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -(ı,i,u,ü)r, -ar, -er + Şahıs eki
“Gezmek” fiilini geniş zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben gez – er – im
2. Tekil Şahıs, sen gez – er – sin
3. Tekil Şahıs, o gez – er

1. Çoğul Şahıs, biz gez – er – iz
2. Çoğul Şahıs, siz gez – er – siniz
3. Çoğul Şahıs, onlar gez – er – ler
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin geçmişte, içinde bulunulan zamanda ve gelecekte yapıldığını, yani tüm zaman dilimlerinde yapıldığını gösterir.

Geniş Zaman Örnekleri
  • Her sabah kahvaltıdan önce mutlaka elma yer.
  • Akşamları hiç sıkılmadan beş saat müzik yaparız.
  • Ayda yılda bir sinemaya giderler.
  • Kahvenin iyisi burada içilir.
  • Yalnız kaldıkça sessizliği dinlersin.
Geniş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me, -maz, -mez) + Şahıs eki
  • Otur – ma – m
  • Otur – maz – sın
  • Otur – maz
  • Otur – ma – (y)ız
  • Otur – maz – sınız
  • Otur – maz – lar
  • İste – me – m
  • İste – mez – sin
  • İste – mez
  • İste – me – (y)iz
  • İste – mez – siniz
  • İste – mez – ler
Not: Geniş zamanın olumsuz çekimlerinde geniş zaman ekleri “-r, -ar, -er” düşer. Diğer kiplerde olumsuzluk yapılırken kip ekleri de kullanılırken geniş zamanın kip eki kullanılmaz. Ayrıca 1. tekil ve 1. çoğullarda olumsuzluk eki “-ma, -me” iken; diğer şahıslarda “-maz, -mez”dir.



B- Tasarlama/Dilek Kipleri
Tasarlama kiplerinde zaman anlamı yoktur; yani eylemin ne zaman yapıldığını veya yapılacağını bildirmezler. Bu kipler, fiilin yapılma şeklini; gereklilik, koşul-şart, istek ve emir anlamlarıyla ifade etmelerini sağlarlar. Çekimlenme şekilleri haber kipleri ile aynıdır ve dört adet dilek kipi vardır.

1- Gereklilik Kipi (-malı, -meli)

Kip Ekleri

-malı, -meli
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -malı, -meli + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben çalış – malı – (y)ım
2. Tekil Şahıs, sen çalış – malı – sın
3. Tekil Şahıs, o çalış – malı

1. Çoğul Şahıs, biz çalış – malı – (y)ız
2. Çoğul Şahıs, siz çalış – malı – sınız
3. Çoğul Şahıs, onlar çalış – malı – lar
“Temizlemek fiilini gereklilik kipinin 1. çoğul şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır:
Temizle+ meli + yiz
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının gerekliliğini ifade etmeye yardımcı olur. Bazen de bu kiple konuşan kişi, konuştuklarına tahmin/olasılık anlamı katabilir.

Gereklilik Kipi Örnek Cümleleri
  • İşlerini bitirir bitirmez buraya gelmelisin. (Gereklilik)
  • Araba kullanırken emniyet kemerinizi takmalısınız. (Gereklilik)
  • Konserde bu şarkıyı çok güzel söylemeliyim. (Gereklilik)
  • Bu makaleyi yazan Ahmet Turan Alkan olmalı. (Tahmin)
  • Üzerindekiler çok ince, üşüyor olmalısın. (Tahmin)
Gereklilik Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -malı, -meli + Şahıs eki
“Unutmak ve bitirmek” fiillerinin olumsuzunu, gereklilik kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Unut – ma – malı – (y)ım
  • Unut – ma – malı – sın
  • Unut – ma – malı
  • Unut – ma – malı – (y)ız
  • Unut – ma – malı – sınız
  • Unut – ma – malı – lar
  • Bitir – me – meli – (y)im
  • Bitir – me – meli – sin
  • Bitir – me – meli
  • Bitir – me – meli – (y)iz
  • Bitir – me – meli – siniz
  • Bitir – me – meli – ler
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #7
Safi - avatarı
SMD MiSiM
2- Dilek-Şart Kipi (-sa, -se)

Kip Ekleri

-sa, -se
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -sa, -se + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben dinle – se – m
2. Tekil Şahıs, sen dinle – se – n
3. Tekil Şahıs, o dinle – se

1. Çoğul Şahıs, biz dinle – se – k
2. Çoğul Şahıs, siz dinle – se – niz
3. Çoğul Şahıs, onlar dinle – se – ler
“Uçmak fiilini dilek-şart kipinin 3. çoğul şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır:
Uç+ sa + nız
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğunu göstermek için kullanılabilir. Bu görevi ile cümleye koşul-şart anlamı sağlar, bazen de gerçekleşmesini istediğimiz, dilediğimiz şeyleri ifade ederken bu kipi kullanırız. Bu görevi ile de cümleye dilek anlamı kazandırır.

Dilek-Şart Kipi Örnek Cümleleri
  • Yaz gelse de tatile gitsek. (Koşul= Tatile gitmenin koşulu yazın gelmesidir.)
  • Keşke bu yaz ehliyet kursuna yazılsam. (Dilek)
  • Biraz gayret etsen şu kemanı çalabileceksin. (Koşul=Gitar çalabilmesinin koşulu gayret etmesidir.)
  • Yârim yanımda olsa da baksam gözlerine doyasıya. (Dilek)
Dilek-Şart Kipini Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi + Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -sa, -se + Şahıs eki
“Biriktirmek ve koşmak” fiillerinin olumsuzunu, dilek şart kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Biriktir – se – m
  • Biriktir – se – n
  • Biriktir – se
  • Biriktir – se – k
  • Biriktir – se – niz
  • Biriktir – se – ler
  • Koş – ma – sa – m
  • Koş – ma – sa – n
  • Koş – ma – sa
  • Koş – ma – sa – k
  • Koş – ma – sa – nız
  • Koş – ma – sa – lar

3- İstek Kipi (-a, -e)

Kip Ekleri

-a, -e
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -a, -e + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben gönder – e – (y)im
2. Tekil Şahıs, sen gönder – e – sin
3. Tekil Şahıs, o gönder – e

1. Çoğul Şahıs, biz gönder – e – lim
2. Çoğul Şahıs, siz gönder – e – siniz
3. Çoğul Şahıs, onlar gönder – e – ler
“Gülümsemek fiilini istek kipinin 1. tekil şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır:
Gülümse+ (y)e + (y)im = (İki sesli harf yan yana gelemeyeceği için her iki ekte de kaynaştırma harfi (y) kullanılmıştır.)
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip ile konuşan kişi, bir işin, oluşun veya hareketin gerçekleşmesini istemektedir.

İstek Kipi Örnekleri
  • Artık hapşırayım da rahatlayayım.
  • Fazlaca ağaç dikelim ki şehrimiz nefes alsın.
  • Resmini duvarımdan indireyim diyorum, yapamıyorum…
  • Biriktirdiğiniz paraları bankaya yatırasınız.
İstek Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + - a, -e + Şahıs eki
“Tırmanmak ve geçmek” fiillerinin olumsuzunu, istek kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Tırman – ma – (y)a – (y)ım
  • Tırman – ma – (y)a – sın
  • Tırman – ma – (y)a
  • Tırman – ma – (y)a – lım
  • Tırman – ma – (y)a – sınız
  • Tırman – ma – (y)a – lar
  • Geç – me – (y)e – (y)im
  • Geç – me – (y)e – sin
  • Geç – me – (y)e
  • Geç – me – (y)e – lim
  • Geç – me – (y)e – siniz
  • Geç – me – (y)e – ler

4- Emir Kipi (kip eki yoktur)
Kip Ekleri
Kip eki yoktur yalnızca şahıs ekleri ile çekimi vardır. Kendine emir verme anlamı oluştuğundan 1. tekil ve 1. çoğul şahıslar için emir çekimi bulunmaz. 2. tekil şahsında ise şahıs eki kullanılmadan sadece fiil kök ya da gövdesi ile çekimleme yapılır.

Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben ———
2. Tekil Şahıs, sen Kapat
3. Tekil Şahıs, o Kapat – sın

1. Çoğul Şahıs, biz ———
2. Çoğul Şahıs, siz Kapat – ın
3. Çoğul Şahıs, onlar Kapat – sınlar
“Savaşmak” fiilini emir kipinin 3. tekil şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır:
Savaş – sın
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Fiilin yapılmasını emir anlamıyla ifade eden, eylemin gerçekleşmesini emir şeklinde belirten kiptir.

Emir Kipi Örnekler
  • Hemen yanıma gel.
  • Elindekileri masaya bırak ve üstüne temiz bir şeyler giy.
  • Ben gidiyorum sen de burada yalnız kal.
  • Babanla konuş belki rahatlarsın.
  • Söyle arkadaşına biraz hızlı yürüsün.
Emir Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + Şahıs eki
“Bırakmak ve gülmek” fiillerinin olumsuzunu, emir kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Bırak – ma
  • Bırak – masın
  • Bırak – ma – (y)ın
  • Bırak – ma – sınlar
  • Gül– me
  • Gül– me – sin
  • Gül– me – (y)in
  • Gül– me – sinler

Çekimli fiil konusu özetle:
Fiil kök gövde + kip eki + şahıs eki sıralamasından ibarettir. Hangi ekin hangi kipe ait olduğunu bilirseniz bütün çekimli fiil konusuna hakim olur, çekimlemeyi rahatlıkla yapabilirsiniz.
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #8
Safi - avatarı
SMD MiSiM
ZAMANLI FİİL ÇEKİM
Ad:  zamanlı fiil çekimi.jpg
Gösterim: 30051
Boyut:  244.3 KB
HABER(BİLDİRME) KİPLERİ
Öğrenilen Geçmiş Zaman
Daha önce de açıkladığım gibi bir oluşun başkasından duyulduğunu öğrenildiğini gösterir.Eki-miş ‘tir.
Örneğin: Dün sinema çok güzelmiş.
Çekimlenişi; gelmişim, gelmişsin, gelmiş; gelmişiz, gelmişsiniz, gelmişler.

Görülen Geçmiş Zaman
Bu zamanın oluşunun da geçmişte gerçekleştiğini ve oluşun kesinlikle bilindiğini biliyoruz. Eki -di’dir.
Örneğin; Ayşe kütüphaneye gitti.
Çekimlenişi; geldim, geldin, geldi; geldik, geldiniz, geldiler.

Şimdiki Zaman
Oluşun şimdiki zamanda olduğunu ve hareketin devam etmekte olduğunu gösterir. Eki “-yor”dur.
Örneğin; Çocuklar ders çalışıyor.
Çekimlenişi; geliyorum, geliyorsun, geliyor; geliyoruz, geliyorsunuz, geliyorlar.

Gelecek Zaman
Henüz gerçekleşmemiş bir oluşun gerçekleşeceğini bildirir. Eki”-ecek”tir.
Örneğin; Ahmet işe gidecek.
Çekimlenişi; geleceğim; geleceksin, gelecek; geleceğiz, geleceksiniz, gelecekler.

Geniş Zaman
Daha öncede söylediğim gibi geniş zaman herhangi bir hareketin zaman içinde gerçekleşeceğini bildirir. Eki “-()r”dir.
Örneğin; Her zaman saçını tarar.
Çekimlenişi; gelirim, gelirsin, gelir; geliriz, gelirsiniz, gelirler.

DİLEK KİPLERİ
Gereklilik Kipi
Bir hareketin yapılma zorunluluğunu belirtir. Eki“-malı,-meli”dir.
Örneğin; Okula gelmeliyiz.
Çekimlenişi; gelmeliyim, gelmelisin, gelmeli; gelmeliyiz, gelmelisiniz, gelmeliler.

Emir Kipi
Bir hareketin yapılması için emredilir.
Örneğin; Ali buraya gel.
Çekimlenişi; geleyim, gel, gelsin; gelsek, gelseniz, gelseler.

Koşul(Şart) Kipi
Sözcüğe koşul anlamını kattığını daha önce söylemiştim. Eki “-sa,-se”dir.
Örneğin; Annem yemek yapsa.
Çekimlenişi; gelsem, gelsen, gelse; gelsek, gelseniz, gelseler.

İstek Kipi
Sözcüğe isteme anlamı katar. Eki -a,-e’dir.
Örneğin; Biraz ders çalışayım.
Çekimlenişi; geleyim, gelesin, gele; gelelim, gelesiniz, geleler.
BEĞEN Paylaş Paylaş
Bu mesajı 1 üye beğendi.
Son düzenleyen Safi; 2 Nisan 2016 02:41
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #9
Safi - avatarı
SMD MiSiM
ZAMANLI FİİL ÇEKİM
Ad:  fil çekimi.jpg
Gösterim: 12423
Boyut:  146.5 KB
BEĞEN Paylaş Paylaş
Bu mesajı 1 üye beğendi.
SİLENTİUM EST AURUM
Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #10
Safi - avatarı
SMD MiSiM
DİLEK KİPLERİ
1.Gereklilik Kipi : Eylemin mutlaka gerçekleşmesi gerektiğini bildirir. Fiil tabanına 'meli, -malı ekleri getirilerek yapılır. (Sev-meli-y-iz)
Özellikleri:
  • Bazı cümlelerde olasılık anlamıyla kullanılır. Geç kaldığına göre uyanamamış olmalı
  • Gereklilik kipini alan bir fiilden sonra 'dir ek-fiili getirilirse, kesinlik anlamı oluşur. Başarılı olmak isteyenler çok çalışmalıdır. Gereklilik kipinden sonra 'dır ek-fiilinin kullanıldığı cümlelerde kesinlik zarfları kullanılırsa dil yanlışı olur. Başarılı olmak isteyenler mutlaka çok çalışmalıdır. (Yanlış)
2.Dilek-Şart Kipi: İşin, oluşun, hareketin gerçekleşmesi ,başka bir eylemin olması şartına bağlı olduğu durumlarda fiil tabanına 'se, -sa ekleri getirilerek yapılır. Hem dilek hem de şart anlamı görülebilir. Çalışırsan kazanırsın.(Şart) / Şimdi Konya'da olabilsem. (Dilek)
Diğer Özellikleri:
a) 'sa, -se ekini alan fiiller tekrarlanırsa,bu durumda 'sadece' veya 'en fazla' anlamları ortaya çıkar. Bu soruyu çözse çözse Murat çözer. (Sadece) / Bu defter gitse gitse iki ay gider.(En fazla)

b) Olumlu ve olumsuz biçimlerinden sonra 'de, da' bağlacı getirilirse şart anlamı ortadan kalkar, kararlılık ve eşitlik anlamları oluşur. Sen olsan da, olmasan da bu işi yapacağım. (Kararlılık) / Sevse de olur, sevmese de (Eşitlik)

3.İstek Kipi: Eylemin yapılması veya yapılmaması istendiği durumlarda kullanılır. Ğenellikle birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarda kullanılır. Fiil tabanına 'e, -a ekleri getirilerek yapılır. Sev-e-lim, çalış-a-yım...
Diğer Özellikleri:
a) İyi dilek sözleri istek kipiyle oluşturulmuştur. (Rastgele, uğurlar ola, kolay gele...)
b) Bazen soru amacıyla kullanılır. (Beni görünce meraklı bakışlarla konuştu: 'Hayrola!'
c) Bazı cümlelerde 'öğüt, gereklilik ve emir' anlamları görülür. (Çiçekleri koruyalım, derste gürültü etmeyelim)

4.Emir Kipi
: Eylemin yapılmasını veya yapılmamasını başkasından isteme durumunda kullanılır.
DİKKAT : Emir kipinin eki yoktur. Buna göre kök halindeki bütün fiiller, emir kipindedir. Üçüncü tekil ve çoğul kişilere göre, emir kipinde çekimlenmiş fiillere 'sin eki getirilir. (Gel-, dur-, otur-, /gelsin, dursun, otursun/gelsinler, dursunlar, otursunlar)
Özellikleri:
  • İnsan kendi kendine emir veremeyeceği için emir kipi 1.tekil ve 1.çoğul kişilerde kullanılmaz.
  • Emir kipi, cümlede bazen istek anlamı taşır. Allah'ım beni affet!
  • Verilen emirleri yumuşatmak amacıyla ikinci tekil kişiye, ikinci çoğul kişiymiş gibi emir verilebilir. Ahmet Bey, buraya geliniz.
  • Bazı ata sözü ve özdeyişlerde öğüt verme amacıyla kullanılır. Sakla samanı, gelir zamanı.
  • Olumlu ve olumsuz biçiminin tekrarlanması 'süreklilik, korkutma, boyun eğme' anlamları taşır. Akşama kadar yaz yaz, bıktık doğrusu (süreklilik) / Gelmeyin gelmeyin, görürsünüz siz! (korkutma) / Biz emir kuluyuz! Otur otur, kalk kalk! (Boyun eğme)
  • Emir kipinin bazı kullanımları yalvarma ve dileme anlamları taşır. Allah'ım bizi koru. Allah korusun. Allah razı olsun.
ÖZEL NOT : Dilek kiplerini şöyle formüle edebiliriz: Melisa'ya emir yok. (meli) (sa) y (a) , emir eki yok.
Örnek Soru: Aşağıdaki fiillerin hangisi emir kipindedir? (1987-FL)
A) Yazasın B) Yazsın C) Yazmalı D) Yazsa
Çözüm: Yaz ' a ' sın (İstek kipi) / Yaz ' malı (Gereklilik kipi) / Yaz ' sa (Şart kipi)
Yaz x sın (Emir kipi) Cevap B

Şahıs Eki
: Fiilin bildirdiği iş mutlaka canlı veya cansız bir varlık (özne) tarafından yapılır. İşte bu varlığa fiilin kişisi denir. Türkçe'de üç tanesi tekil, üç tanesi çoğul olmak üzere altı tane şahıs vardır.
  • Ben....(Kendisi söz söyleyen)
  • Sen....(Kendisine söz söylenilen)
  • O......(Kendisinden bahsedilen)
Dikkat: Fiilin bildirdiği şahısları aldıkları eklerden tanırız. Sevdi-m...(Ben), Sevmiş-sin ...(Sen)

Örnek Soru : Aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?
A) Anlarım B) Anlamak C) Anlamazsın D) Anlıyorum
Çözüm: Şimdi bu kelimelerde fiilin 3 temel öğesinin (taban, kip, şahıs) olup olmadığına bakalım:
  • Anlarım (Fiil tabanı, geniş z., 1.t.ş.)
  • Anlamazsın (Fiil tabanı, geniş zamanın olumsuzu, 2.tekil ş.)
  • Anlıyorum (Fiil tabanı, şimdiki z., 1.tekil ş.)
  • Anlamak (Mastar eki alan fiiller artık fiil değil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve şahıs kavramı yoktur. ) Cevap B'dir.

Türkçe'de Şahıs Ekleri kimi kiplerde değişik şekillerdedir:

Şahıs 1.çeşit 2.çeşit 3.çeşit 4.çeşit
1.Tekil -m -im -yim
2.Tekil -n -sin -sin ----
3.Tekil --- ---- ---- sin

1.Çoğul -k -iz -lim
2.Çoğul -niz -siniz -siniz -in, -iniz
3.Çoğul -ler -ler -ler -sinler

Çeşit ekleri alan kipler: Görülen geçmiş zaman, dilek-şart
Çeşit ekleri alan kipler: Öğr.geç.zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman, gereklilik kipi
Çeşit ekleri alan kipler: İstek kipi
Çeşit ekleri alan kipler: Emir kipi
BEĞEN Paylaş Paylaş
Bu mesajı 1 üye beğendi.
SİLENTİUM EST AURUM

Benzer Konular

1 Nisan 2016 / ThinkerBeLL Türkçe Dil Bilgisi
2 Nisan 2016 / ThinkerBeLL Türkçe Dil Bilgisi
19 Ekim 2016 / ThinkerBeLL Türkçe Dil Bilgisi
25 Eylül 2011 / Keten Prenses Türkçe Dil Bilgisi
2 Nisan 2016 / Misafir Cevaplanmış