Fiil Çekim Ekleri - Sayfa 2

HABER KİPLERİ
İşin, oluşun, hareketin gerçekleşme zamanını; işin yapıldığını, yapılacağını veya yapılmakta olduğunu haber verirler. Haber verdikleri zamanın adıyla anılırlar.

1.Görünen (-di li) Geçmiş Zaman:
Geçmişte yaşadığımız veya gördüğümüz fiilleri anlatmak için kullanılır. Fiil tabanına di eki getirilerek yapılır. Bu yüzden di li geçmiş zaman kipi de denir.
Fiil Tabanı -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü şahıs eki

• Sev di m
• Yaz dı n
• Oku du
• Git ti k
• Sat tı nız
• Uç tu lar

Notlar :

• dı zaman ekiyle k şahıs ekleri birleştiğinde yapım eki olarak kullanılır. Biz o devleti tanıdık. (Çekim eki) / Okulda tanıdık yüzler vardı. (Yapım eki)
• Bu kipteki bir fiilden sonra mi edatı gelirse, zaman anlamı kazanabilir. Babam geldi mi? (Soru) / Babam geldi mi okula gideceğiz. (Zaman)

2. Duyulan (-miş li) Geçmiş Zaman Kipi :
Fiilin, önceden gerçekleştiğini bildirir. Ancak söyleyen fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Fiil tabanına miş eki getirilerek yapılır.
Fiil Tabanı -mış, -miş, -muş, -müş
Şahıs Eki

• Sev miş im
• Kazan mış sın
• Kork muş ----

Notlar:

• mış eki, yapım eki olarak kullanılır. Burak bu kitabı okumuş (çekim eki) / Okumuş adamdan zarar gelmez. (yapım eki)
• dir ek-fiil eki bu kipe bazen kesinlik bazen olasılık anlamı katar. Bu kitap Ankara da basılmıştır. (Kesinlik) / Şimdi bizim oralarda dağlar yeşermiştir. (olasılık)
• Bazı kullanımlarda farkına varmama anlamı görülür. Maçta ayağımı incitmişim.
• Oluş fiilleriyle birlikte kullanılırsa sonradan farketme anlamı kazanır. Sabah kalktım ki her tarafa kar yağmış.

3.Şimdiki Zaman Kipi:
Fiilin şu an gerçekleşmekte olduğunu bildirir. Fiil tabanına ( ) yor eki getirilir. Sev (i) yor um
Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır. Gör me yor um ----Görmüyorum.
Dikkat: Şimdiki zaman anlamı mekte, -makta ekiyle de sağlanabilir. Ders çalışıyorum / Ders çalışmaktayım.

NOTLAR:
a) -dir ek-fiil, şimdiki zaman kipinin anlamına olasılık katar.
b) makta, -mekte ekleri şimdiki zaman anlamı taşır.
c)Olumsuz soru biçimi, zaman zarfı olarak kullanılır. Böyle konuşuyor musun, deli oluyorum.
d)İkilime biçiminde kullanılırsa, süreklilik anlamlı zarf olur. Geliyor gidiyor, beni deli ediyor.

4.Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir. Fiil tabanına ecek, -acak getirilerek yapılır.
Fiil Tabanı -ecek/-acak şahıs eki

• Sev eceğ im
• Anla y acak sın
• Bekle y ecek .....
• Çalış acağ ız
• Başar acak sınız
• Gör ecek ler

Diğer özellikler:

• Fiilin yapılması konusunda kesinlik yoktur. Kesinlik anlamı bir zarfla sağlanır. Yarın mutlaka köye gideceğim. (Zarf)
• Çoğunlukla tahmin edilir. Seninle güzel günler göreceğiz.
• dir ek-fiili, bu kipin anlamına kesinlik katar. Toplantı saat 14.30 da başlayacaktır.
• acak, -ecek ekleri bazen yapım eki göreviyle kullanılır. Kırılacak eşyaları kutulara yerleştir. (Yapım eki)
• Bazı kullanımlarda hırs ve kararlılık anlamları görülür. Herkes benim kim olduğumu görecek.
• Ol fiiline getirildiğinde bazen olasılık anlamı kazanır. Yarın hava güzel olacak.(olabilir)

5. Geniş Zaman Kipi:
Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini bildirir. Fiil tabanına ( )r eki getirilerek yapılır. Fiil tabanı+ [-( ) r ]+ şahıs eki (Sev-e-r-im)
DİKKAT : Geniş zamanın olumsuzu yapılırken ( ) r kullanılmaz. Yerine me, -ma, -mez, -maz kullanılır. (Severim...Sevmem, Anlarız....anlamayız, Okur...okumaz,çalışır sınız....çalışmazsını z)
Özellikleri:

• Ata sözlerinde kullanıldıklarında her zaman geçerli olan gerçekleri anlatır. Su uyur, düşman uyumaz.
• Bazı kullanımlarında alışkanlıkları bildirir. Her yemekten sonra bir fincan kahve içerim.
• Geniş zamanın olumluluk eki r ile olumsuzluk eki mez, bazen yapım eki olarak kullanılır. Koşar adım, görünmez kaza.
• Birleşik isimler yapılır. Bilirkişi, yazarkasa, uyurgezer...
• r ve mez eklerini alan kelimelerle ikileme yapılırsa, bu ikilemeler zarf-fiil olur. Sabah olur olmaz köye gideceğiz.
• Bazen gelecekteki bir iş için kullanılır. Bu durumda olasılık bildirir. Bu sene sınıfı geçer.
• Soru biçiminde kullanıldığında rica, yadırgama anlamları görülür. Bir dakika bakar mısınız? (Rica) / Ben seninle aynı yerde oturur muyum? (Yadırgama)

Di’li Geçmiş Zaman (Görülen / Bilinen) Kipi
(-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü) Eylemin, söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, eylemin yapılışını gördüğünü ya da bildiğini ifade eder.
TEKİL ÇOĞUL
1. kişi geldim geldik
2. kişi geldin geldiniz
3. kişi geldi geldiler

• Karşıdaki binayı bugün boyadılar.
• Evimizin önünü temizledik.
• Bunları yapmamızı siz söylediniz.

2. Miş’li Geçmiş Zaman (Öğrenilen / Duyulan) Kipi (-mış, -miş, -muş, -müş)
Eylemin, söylenme anından önce yapıldığını bildirir. Anlatan kişinin, eylemin yapılışını başkasından duyduğunu, öğrendiğini ifade eder.
TEKİL ÇOĞUL
1. kişi gelmişim gelmişiz
2. kişi gelmişsin gelmişsiniz
3. kişi gelmiş gelmişler

• Öğrenciler, dün müzeye gitmişler.
• Okulun futbol takımına katılmışsınız. 

Not: Miş’li geçmiş zaman kipi cümleye sonradan farkına varma anlamı katabilir.

• Dün akşam fazla yemek yemişim.
• Televizyon karşısında uyuyakalmışım.

Not: Miş’li geçmiş zaman kip eki cümleye bir durumu tespit etme anlamı da katar.

• Resmi çok güzel yapmışsın.
• Elbisen kirlenmiş.

3. Şimdiki Zaman Kipi (-yor)
Eylemin, söylendiği anda yapılmakta olduğunu bildirir. Eylemin yapılışı ile anlatım aynı anda gerçekleşmektedir.
TEKİL ÇOĞUL
1.kişi geliyorum geliyoruz
2.kişi geliyorsun geliyorsunuz
3.kişi geliyor geliyorlar

• Çocukların kahvaltısını hazırlıyorum.
• Misafirleri karşılamak için kapıda bekliyoruz.

Not: “-makta, – mekte, -mada, -mede” ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı katar.

• Dışarıda çisil çisil yağmur yağmakta. (yağıyor)
• Hafif rüzgâr esmede (esiyor) bu akşam vakti.

4. Gelecek Zaman Kipi (-ecek, -acak)
Eylemin söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eder. Anlatım önce, eylem sonra gerçekleşir.
TEKİL ÇOĞUL
1.kişi geleceğim geleceğiz
2.kişi geleceksin geleceksiniz
3.kişi gelecek gelecekler

• Ödevimi yarına kadar bitireceğim.
• Ay sonunda tatile çıkacaklar.

5. Geniş Zaman Kipi (- r)
Eylemin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösterir. Yani, geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanı kapsar.
TEKİL ÇOĞUL
1.kişi gelirim geliriz
2.kişi gelirsin gelirsiniz
3.kişi gelir gelirler

• Her akşam dişlerimi fırçalarım.
• Servis şoförümüz her zaman vaktinde gelir.

Not: Geniş zamanın olumsuzu yapıldığında, kip eki (-r, -ar, -er) düşer; olumsuzluk eki (-ma, -me), 1. tekil ve çoğul kişi çekimlerinin dışında, “-maz, -mez” biçimine dönüşür.

• gel – i(r) – im gel – (me) – m
• gel – i(r) – sin gel – (mez) – sin
• gel – i(r) gel – (mez)
• gel – i(r) – iz gel – (me) -y -iz
• gel – i(r) – siniz gel – (mez) – siniz
• gel – i(r) – ler gel – (mez) – ler

Haber kipi ekine örnek cümleler:
Di'li geçmiş zaman:
Bu sabah gazeteyi okumadım.

Miş'li geçmiş zaman:
Arkadaşım düşüp ayağını kırmış.

Gelecek zaman:
Eve saat kaçta geleceksin?

Şimdiki zaman:
Babam bahçedeki ağaçları buduyor.

Geniş zaman:
Üstünü kalın giymezsen üşürsün.