Dış Ticaret Politikasının Kapsam ve Amacı

• Dış Ticaret Politikası Ödemeler Bilançosunun, cari işlemler hesabında ihracat ve ithalat kalemleri üzerindeki tüm hükümet faaliyetlerini kapsayan bir tür dış ekonomi politikasıdır.
• Dış Ticaret Politikasının başlıca amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
• Dış Ödemeler Dengesizliklerinin Giderilmesi
• Dış Rekabetten Korunma
• Ekonomik Büyüme

• Koruyucu Ticaret PolitikasıRekabeti engellerKaynakların etkin dağılımını engellerGirişimcileri durgunluğa ve tembelliğe iterMonopol yaratırBürokratik işlemler artarRüşvete ve kaynak israfına yol açar.

• Serbest Ticaret PolitikasıUluslararası Uzmanlaşmayı teşvik eder  Serbest Fiyat Mekanizmasını güçlendirirOptimum Kaynak Dağılımı sağlar.

• Bir ülkede koruyucu dış ticaret politikaları izlenmesinde hükümetlerin kullandıkları başlıca gerekçeleri şöyle sıralayabiliriz:
• Yerel endüstrileri ve istidamı korumak (genç endüstri tezi),
• Ulusal güvenliği korumak (savunmaya yönelik sektörlerle ilgilidir)
• Tüketicileri güvenli olmayan mallardan korumak
• Korumacı politikalar izleyen ülkelere misilleme yapmak,
• Siyasal hedeflere ulaşmak için baskı yapmak,
• İnsan haklarını korumak.

• Devletin dış ticarete müdahale için kullandığı geleneksel araçları üçe ayırabiliriz:

I. Tarifeler (Tariffs):

• Malların ülke sınırından geçişi sırasında alınan vergilerdir.

II. Tarife-dışı Önlemler (Non-Tariff Barriers):

• Tarifelerin dışında kalan ve döviz çıkışına yol açan işlemleri kısıtlamak amacıyla alınan müdahale önlemleridir.

III. Özel Gümrük Rejimleri:

• Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük rejimine tabi olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi olurlar.

• "Tarife" , bir ülkeye ithal edilen mallara uygulanan gümrük vergisinin adıdır. (Ender de olsa ihraç mallarına da uygulandığı olur.)
• Tarifeler

a.iç piyasada üretilen ürünlere, ithal eşdeğerleri karşısında fiyat avantajı sağlamak;
b.devlet bütçesine gelir elde etmek için uygulanır.

• Tarifelerin uygulanması -üreticiden yana- ancak -tüketicinin aleyhine- sonuçlar verir.
• Tarifelerin uygulanması kaynakların verimsiz kullanımına yol açar.

• Gümrük Tarifeleri ‘ad valorem’, ‘spesifik’ ve ‘karma’ tarifeler olmak üzere üç çeşittir.
• “Ad valorem” mal değerinin üzerinden (oran esasına göre),
• “Spesifik” ise malın fiziki birimi üzerinden vergi tarif eden tarifelere verilen isimdir.

Miktar Kısıtlamalarına ilişkin araçlar:

1. İthal Kotaları (Import Quotas)

• Kota, hükümetlerin ithal edilecek mal hacmi üzerine koyduğu fiziki miktar veya değer sınırlamalarına denir. Kotalar, belirli sürelere göre düzenlenirler. (bir yıl içinde ithal edilecek yabancı otomobillerin sayısını bin adet veya değerini bir milyon dolar olarak belirlemek gibi). Uygulamada kotalar belirlenmiş dış ticaret şirketlerine dağıtılarak kontrol edilir.

2. Tarife Kotaları (Tariff rate Quota)

• Tarife ve kota uygulamasının bir arada uygulandığı araca denir. Kota dahilinde yapılan ithalata düşük kotayı açan ithalata ise yüksek tarife uygulanır. Bu araç daha çok tarım sektöründe uygulanmaktadır.

3. Gönüllü İhracat Kısıtlamaları (Voluntary Export Restraints-VER)

• Kota türevi bir araçtır. Genellikle, ithalatçı durumundaki sanayileşmiş ülke ile, ihracatçı durumundaki gelişmekte olan ülkeler arasında yapılan iki veya çok yanlı anlaşmalara dayanır. Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülke ihracatına kota koyar, böylece gelişmiş ülke kota uygulamıyor gibi görülür. En bilinen uygulama 1981 yılında Japon hükümetinin ABD’ye yapılacak otomobil ihracatını yılda 1.68 milyon adet ile sınırlandırılmasıdır.
• Kota veya VER gibi miktar kısıtlamalarına ilişkin araçların etkisi ithal malın, ithalatçı piyasada fiyatının artması biçiminde ortaya çıkar. 1981-85 yılları arasında uygulanan VER’in ABD’li tüketicilere yılda 1 milyar dolara mal olduğu hesap edilmektedir. Söz konusu bedel Japon otomobil üreticilerine aktarılmıştır.
• Üreticilerin kotalarla arzın sınırlanması sonucu elde ettikleri fazladan kara kota rantı (quota rent) adı verilmektedir.

Mali Araçlar Yoluyla Kısıtlamalar:

4.Üretim Sübvansiyonları (Production Subsidies)

• Hükümetçe yerli üreticiye yapılan ödemelerdir. Nakit hibeler, düşük faizli krediler, vergi muafiyetleri vb. biçiminde uygulanır. İhraç ürünlerine karşı yerli üreticiyi korumak için uygulanır.

5. İhracat Sübvansiyonları (Export Subsidies):

• Yeni ihracat pazarları sağlamak ve mevcut ihraç pazarlarında Pazar payını artırmak amacıyla, ihracatçıya vergi iadesi, dolaysız ödeme, düşük faizli kredi, ucuz girdi sağlanması, gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti vb. biçiminde uygulanır. Böylece ihraç malının birim üretim maliyetinin düşürülmesi sağlanır.
• DTÖ verilerine göre devletler 2005 yılında sübvansiyonlara 300 milyar dolar harcamışlar; ancak bu harcamaların 250 milyar doları, 21 sanayileşmiş ülke tarafından yapılmıştır.
• Sübvansiyonların çoğu tarım sektöründe uygulanmaktadır; AB tarıma yılda ortalama 50 ABD ise 20 milyar dolar sübvansiyon vermektedir.

6. Fark Giderici (Telafi Edici) Vergiler (Counterveiling Duties)

• Üretici firmalara uygulanan üretim veya ihracat sübvansiyonlarının avantajlarını ortadan kaldırmak için sübvansiyonlu ithalata uygulanan vergilerdir.

7.Anti-Damping Vergileri (Anti-Dumping Duties):

• Üretici firmanın, malını dış piyasada, iç piyasadan veya maliyetinden daha düşük bir fiyattan satmasına damping denir. Hükümetler damping uygulamalarına karşı, anti-damping vergileri koyarak iç piyasada üretilen mal ile ithal edilen malın fiyatını eşitlemektedirler.
• Telafi edici ve Anti-damping vergileri genellikle belirlenen bir mala belirli bir süre için konan özel ek tarife biçiminde uygulanır.

8. Dövizli İşlemlerin Sınırlandırılması

• İthalatı kısıtlamanın bir diğer yolu da, döviz kontrolu veya kambiyo denetimidir. Döviz kontrolü, dövizle ilgili işlemler üzerine hükümetin koyduğu kısıtlamalara denilmektedir. Bu sistem genellikle, ithalat kotaları ile birlikte uygulanır. Kotalar mal akımlarını, döviz kontrolü ise, döviz işlemlerini sınırlandırır.
• Katı olarak uygulanan döviz kontrollerinde, her türlü döviz işlemi, hükümet tekeli altındadır. Döviz alımı ve satım işlemlerini Merkez Bankarı yürütülür. Döviz geliri elde edenler bu gelirlerini belirli süreler içerisinde, Merkez Bankası'na satmak zorundadır.

9. Çoklu Kur Sistemi

• Çeşitli mal ve hizmetlerin ticaretine, farklı döviz kurlarının uygulanmasına dayanan bir sistemdir. Bu sistemde, bazı mallara yüksek kur uygulanarak, bunların ithalatı engellenir.

İdari ve Teknik Engeller yoluyla kısıtlamalar:

• Bütün ülkelerde, vatandaşların sağlık ve güvenliğini ya da çevreyi korumak gibi amaçlarla, hükümetlerin çıkardıkları, çok sayıda idari yönerge ve kural vardır. Söz konusu idari uygulamalar ilgili oldukları ürünlerin dış ticaretini engelleyebilirler.

10. Sağlık, Güvenlik ve Çevre Standartları (görünmez engeller):

• Genellikle ürünlerle ilgili ulusal standartlar geliştirilerek ithal edilecek malların bu standartları taşıması şartı aranır. Standartlara uymayan malların ülkeye girişine izin verilmez.

11. Kamu Kurumlarının Satın Alma Politikaları: Yurt İçi Katkı Zorunluluğu (Local Content Requirements)

• Çıkartılan yasalarla, kamu kurumları ve yerel yönetimlerin satın alacakları mallarda belli miktar veya değerde yerli katkı bulunması zorunluluğu getirilir. (Örneğin bir otobüsün %75 inin yerli parçalardan imal edilmiş olması veya değerinin %75inin yerli üretim olması).
• Böylece yasa kapsamındaki kurumların ithal mal kullanması engellenmiş olur.
• Örneğin ABD’de “Buy America Act” kamu kurumlarını Amerikan malı satın almaya zorunlu kılmaktadır. Bu yasanın tarifine göre bir malın Amerikan malı sayılabilmesi için en az %51 yerli katkı bulunması gerekmektedir

12. Sınai, Ticari ve Fikri Mülkiyet Haklarının Korunması:

• Yaratıcı özelliğe sahip insanların, sanatçı veya yazarların ortaya koydukları bir yenilik, buluş veya benzeri eserler fikir ürünü veya fikri mülkiyet olarak kabul edilirler. Sözkonusu eserlerin sahiplerine, bunlar üzerinde tek başına kullanma hakkı verilir. (Telif hakkı, patent, ticaret ünvanı). İthal mallar üzerinde bu tür haklar olduğu gerekçesi ile ticaret engellenebilir.

13. İthal Yasakları:

• Ekonomi için önemsiz veya lüks sayılan malların ithaline izin verilmeyerek, kıt döviz kaynaklarından tasarruf sağlamak, yerli üreticiyi dış rekabetten tam olarak koruyabilmek için ve cari açıkların kapatılabilmesi gibi ekonomik nedenlerle, ithalat yasaklanmaktadır.
• Halk sağlığına, genel ahlaka ve kamu düzenine zararlı maddelerin ülkeye girişini önlenmek amacıyla da yasaklar konabilir.

• Taşıdıkları özellikler dolayısıyla, ülkenin normal gümrük rejimine tabi olmayan mallar, özel gümrük rejimlerine tabi olurlar.

1. Geçici İthalat ve Geçici İhracat

• Daha sonra tekrar yurt dışına çıkartılmak şartıyla, ülkeye girmesine izin verilen mallar geçici ithalat kapsamında değerlendirilir. Bu kapsamda yer alan mallardan gümrük vergisi alınmaz.
• Tersine, daha sonra tekrar ülkeye geri getirilmesi kaydıyla, ülkeden ihraç edilen mallar ise geçici ihracat rejimi kapsamında değerlendirilir. Bu tür mallara vergi iadesi ödemesi yapılmaz.
• Bu tür mallar, onarılacak malları, inşaatlarda kullanılmak amacıyla kiralanan makine v.b.leri, sergi ve fuarda gösterilecek eşyalar, sirk ve tiyatro ekiplerinin beraberinde getirdikleri araçlar, ticari örnekler v.b. dir.
• Geri ödeme sisteminde tekrar yurt dışına çıkartılmak kaydıyla ithal olunan mallara, ülkeye girişleri sırasında normal gümrük tarifeleri uygulanır. Daha sonra, alınan bu vergi ve resimler söz konusu malların ülkeden çıkışı sırasında geri ödenir.

2. Serbest Bölgeler (Free zones)

• Serbest Bölgeler, bir ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla birlikte; gümrük alanı dışında sayılır, vergi, kambiyo ve standartlara ilişkin hükümler uygulanmaz veya kısmen uygulanır. Yasa ile belirlenmiş alanlardır.(Ülkemizde Bakanlar Kurulu Kararı ve buna bağlı 3218 sayılı Serbest Bölgeler mevzuatı uyarınca kurulmuş bölgelerdir. )
• Serbest bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır.
• Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler kambiyo rejimine ve herhangi bir izne tabi olmaksızın, yurt dışına veya ülkeye transfer edilebilir.
• Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.
• Serbest bölgeler gümrük bölgesi dışında sayıldığından, serbest bölgeler ile ülke arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, ülke’den serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest bölgeden alınan mallar ise ithalat rejimine tabidir.
• Serbest bölge kullanıcıları ülkeden KDV"siz mal ve hizmet satın alabilirler.
• Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.
• Serbest Bölgelerin başlıca amacı; ülkelerde ihracata dönük yatırım ve üretimi artırmak; Yabancı sermaye ve teknoloji girişini teşvik etmektir.

3. Antrepolar:

• Yabancı malların, vergi ödemeden, gümrük makamlarının denetimi altında uzunca bir süre muhafaza edilmesine yarayan kapalı alanlardır. Bu depolar gümrük idareleri tarafından işletilenler (gerçek antrepo) ve özel kişiler tarafından işletilenler (fiktif antrepo) olarak 2'ye ayrılırlar.
• Antrepoda saklanmak üzere ülkeye giren mallardan bir gümrük vergisi alınmaz. Ancak, bu malların daha sonra evsahibi ülke tarafından ithal edilmesiyle, gümrük rejimi uygulanacaktır (örneğin, ithalatçı malı yerinde görmek istediği zaman veya küçük partiler halinde ithal etmek veya piyasaya sürmek istediği zaman bu olanağı elde eder. Öte yandan ihracatçı malı piyasaya sürmek için uygun zamanı bekleyebilir.)

4. Transit Taşımacılık

• Bir ülkeden, bir diğerine gönderilen malların yol üzerinde üçüncü ülke sınırları arasından geçmesidir. Eskiden transit taşımacılık üzerinden de vergi alınırken, 1959 tarihli Cenevre, TIR sözleşmesi uyarınca, alınan tüm vergi, resim ve harçlar kaldırılmıştır.

5. Transit Ticaret:

• Bir firmanın kendi ülkesinin döviz varlıklarını kullanarak, başka bir ülkeden satın aldığı malları, üçüncü bir ülkeye satmasına transit ticaret denir.

6. Sınır ve Kıyı Ticareti:

• Ülkenin ortak kara ve deniz sınırı olan devletlerle yaptığı, genellikle özel bir rejime tabi olan bir ticaret şeklidir.Şartları,Komşu ülkeler arasında yapılan karşılıklı anlaşmalarla düzenlenir. Temel amacı bu bölgelerde yaşayanların ihtiyaçlarını karşılamaktır.
• Ülkemizde de sınır ticareti, o bölgelerde yerleşik tüzel kişiler ile gerçek kişiler tarafından yapılabilmektedir. Bu ticaret için ihracat veya ithalat belgesi aranmaz, gümrük giriş-çıkış beyannameleri düzenlenmez. İlgili illerdeki valiliklerin denetimi altında yapılır.

7. Bedelsiz İthalat:

• Ticari bir nitelik taşımayan, yurt dışında çalışan Türk işçilerinin veya kamu görevlilerinin, yabancı ülkelerde elde ettikleri kazançlarıyla satın aldıkları mesleki araç, gereç veya kişisel mallarının gümrüksüz veya gümrüklü olarak ülkeye ithaline olanak veren ticaret türüne denir.
• Burada "bedelsiz" kavramından anlaşılacak olan, sözkonusu malların ithali için Türkiye'den yurt dışına bir döviz transferinin yapılmamış olmasıdır.
• Döviz rezervi kullanılmadan, ülkedeki mal arzını bollaştırdığından, enflasyonu düşürcü etki yapabilir. Ancak, yerli üretime de zarar verebilir.

>>>Kaynak : www.s-oksay.com <<<

Dış Ticarete Müdahale Araçları / Gümrük Tarifeleri!

Devletin belirli amaçları elde etmek için dış ticarete müdahale etmede en çok kullandığı araçların başında gümrük tarifeleri geliyordur. Gümrük tarifeleri, bir ülkeden ihraç edilen ya da bir ülkeye ithal edilen malların ilgili ülkeye giriş ya da çıkışında alınacak vergi oranını gösteren bir cetveldir. Günümüzde ihraç mallarından alınan gümrük vergileri önemini kaybettiğinden gümrük tarifesi artık ithal vergisi anlamında kullanılmaktadır. Vergi ifadesi yerine tarife sözcüğünün kullanılmasının nedeni ise gümrüklerde hangi mallardan ne kadar ya da ne oranda vergi alınacağının liste biçiminde belirtilmesi geleneğidir.

Gümrük Tarifelerinin, Tarifeyi Uygulayan Ekonomi Üzerindeki Etkileri!

• Yerli sanayii dış rekabete karşı koruması (üretim etkisi)
• İthal mallarının pahalılaşması nedeniyle tüketimin azalması (tüketim etkisi)
• Hazineye gelir sağlaması (gelir etkisi)
• Gelirin tüketiciden üreticiye yönelmesini sağlaması (bölüşüm etkisi)
• Döviz giderlerini azaltması (dış ticaret etkisi)