Bileşikler - Gliserin (Gliserol)

GLİSERİN ya da gliserol

(HOCH2CHOHCH2OH), renksiz, berrak, tatlı ve koyu kıvamlı bir sıvı halinde bulunan, alkoller sınıfından organik bileşik.

1948’e değin, hayvansal ve bitkisel yağlardan sabun üretimi sırasında yan ürün olarak elde edilen gliserol, bugün sanayide büyük ölçüde propilen ya da şekerden bireşim (sentez) yoluyla üretilir. Tıpta ve sanayide kullanılan yüzde 95 derişikliğindeki gliserolün ticari adı gliserindir.

Gliserolün sanayide çok geniş bir kullanım alanı vardır. Otomotiv sanayisinde ve binaların dış cephe kaplamalarında kullanılan zamk ve reçine kökenli koruyucu kaplama malzemelerinin temel bileşenidir. Gliserinin nitrik ve sülfürik asitlerle tepkimesinden, çok güçlü bir patlayıcı olan nitrogliserin elde edilir. Gliserol ile yağ asitlerinin esterleri olan mono ve digliseritler pastacılıkta yumuşatıcı, yağlarda plastikleştirici, dondurmalarda kıvam verici olarak kullanılan emülsiyonlaştırıcı bileşiklerdir. Deri losyonları, öksürük ve gargara ilaçlan, çözücüler, serumlar, aşılar ve fitiller gibi çeşitli ilaç ve kozmetiklerin bileşimine giren gliserolün önemli bir kullanım alanı aa alyuvarların, spermaların, göz kornealarının ve öteki canlı dokuların dondurulmasında koruyucu ortam olarak kullanılmasıdır. Bir zamanlar otomobillerde antifriz olarak çok kullanılan gliserolün bu alandaki yerini bugün metil alkol ve etilen glikol almıştır.

Gliserol, katı ve sıvı yağların bileşiminde karboksilik asitlerle esterleşmiş halde bulunur. Asitlerin ortamdan ayrılması ve geriye kalan sulu gliserol çözeltisinin pıhtılaştınlması, çökeltme yoluyla yabancı maddelerin, buharlaştırma yoluyla suyun ayrılması ve kalan bileşiğin damıtılmasıyla katışıksız gliserol elde edilir.

GLİSEROL
(fr. glycerol).
Formülü HOCH2—CHOH—CH2OH olan propantriol -1,2,3’ün yaygın adı.

—Ecz. TIBBİ GLİSERİN’In eşanlamlısı.

—ANSİKL. Gliserol, 1779'da Scheele tarafından bulundu ve Chevreul, alkol işlevi gösteren şekerli tadı nedeniyle bu maddeye gliserin adını verdi. Gliserol, 17°C’ta eriyen, 290°C'ta kaynayan (bozunarak) bir katıdır. 17°C’ın altında hemen her zaman aşırıerimiş durumda bulunur, 15°C’ta 1,265 yoğunluğunda ağdalı bir sıvı biçiminde görülür. Su ve alkolle karışır, asetonda çözünmesine karşın, eterde çözünmez.

Gliserol, bir trioldür; zayıf yükseltgenlerle gliseraldehit ve dihldroksiasetona (gliseroz), kuvvetli yükseltgenlerle gliserik aside yükseltgenir. Ayrıca asitlerle esterleri yani gliseritleri verir Esterlerinin en önemlileri, yağ asitlerinden türeyen lipitlerdir Nitrik asitten türeyen ve yanlış olarak nitrogliserin denen triesteri, çok kuvvetli bir patlayıcıdır.

Çözücü, nemlendirici, plastikleştirici, donma önleyici, maya sanayisinde beslenme ortamı yaratıcısı olarak kullanılan gliserolden ayrıca patlayıcı madde, vernik (gliseroftalik reçineler), ilaç ve sanayi çözücüleri üretiminde ara madde olarak yararlanılır. Yağlı maddelerin sabunlaştırılması sonucu elde edilen gliserin, sanayinin gereksinmelerini karşılamaya yetmediğinden, propilenden de üretilmektedir.