Anýtlar - Onur Anýtý
Kayýtlý Üye
Onur Anýtý
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Onur Anýtý, Samsun'un Ýlkadým ilçesindeki Atatürk Parký'nda yer alan ve Samsun'un simgesi haline gelen anýt.
Anýtýn heykeli Samsun Valisi Kâzým Paþa tarafýndan Samsun halký adýna Avusturyalý heykeltýraþ Heinrich Krippel'e 1927 yýlýnda sipariþ edilmiþ, ayný yýl 19 Mayýs günü kaidenin resmî temel atma töreni yapýlmýþ, 1928 yýlýnda Viyana'da baþlayan heykelin yapým süreci 1931 yýlýnda sonlanmýþ ve heykel kaidesine 29 Ekim 1931 tarihinde dikilmiþtir. 15 Ocak 1932 tarihinde de anýtýn resmî açýlýþý yapýlarak cumhuriyet tarihinin 13. anýtý, Heinrich Krippel'in ise Türkiye'deki 4. anýt çalýþmasý olmuþtur. Kimi kaynaklarca 29 Ekim 1931 veya 29 Ekim 1932 tarihinde açýlýþ töreninin yapýldýðý bilgisi yer alsa da dönemin basýnýnda çýkan haberler esas alýndýðýnda anýtýn açýlýþýnýn 15 Ocak 1932 tarihinde yapýldýðý anlaþýlmaktadýr.
Tunçtan yapýlmýþ olan heykelin yüksekliði 4.75 metre, taþ blok kaidenin yüksekliði 4.10 metre, tüm anýtýn yüksekliði ise 8.85 metredir.
Heykel için dönemin parasýyla $37.000'a anlaþýlmýþ, buna ek olarak heykeltýraþ Heinrich Krippel'e ise $5.500 ödeme yapýlmýþtýr.
Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý noktaya dikilen anýt Kurtuluþ Savaþý'nýn baþlangýcý sayýlan bu aný simgelemektedir.
Fikir, inþa ve dikilme süreci
Samsun'da Mustafa Kemal'e ithafen bir anýt dikilmesi dönemin Samsun Valisi Kâzým Paþa tarafýndan ortaya atýlmýþtýr. 19 Mayýs 1927 tarihinde ise Kâzým Paþa'nýn katýldýðý kaidenin temel atma töreniyle de anýtýn inþa süreci resmen baþlamýþtýr. Anýt için daha önce Ankara Zafer Anýtý'nýn inþasý için açýlan yarýþmayý kazanan Avusturyalý heykeltýraþ Heinrich Krippel ile $37.000'a (2015 enflasyon oranlarý ile $500,79 bin) anlaþýlarak sipariþ verilmiþtir. Krippel, heykeldeki vücut ölçüleri ve surat ifadesi için daha önceki çalýþmalarý için Mustafa Kemal'in Ankara'daki ikâmetine giderek aldýðý ölçüleri esas almýþ, heykelin çalýþmalarýný da Türkiye'de gerçekleþtirmiþtir. Heykelin tunç döküm iþlemleri ise 1928 yýlýnda Viyana'daki Vereinigte Metallwerke dökümhanesinde baþlamýþ ve 1931 yýlýnda 32 parça halinde sonlanmýþtýr. Döküm aþamasýndan sonra temizlik ve rötuþ iþlemleri için dökümhanede birleþtirilen anýt bu iþlemlerin de tamamlanmasýnýn ardýndan tekrar sökülerek her bir parça ayrý ayrý sandýklanmýþtýr.
Hamburg'dan Deutsche Levante-Linie kumpanyasýnýn Nicea vapuru ile taþýnan anýtýn parçalarý 15 Ekim 1931 tarihinde Samsun'a ulaþmýþtýr. Ancak gümrük geçiþi sýrasýnda 40.000 gümrük vergisi istenen heykel gümrüðe takýlmýþtýr. Verginin il kurumlarýnca ödenmesi mümkün olmadýðýndan dolayý 7. Türkiye Hükûmeti devreye girmiþ ve heykelin gümrükten çýkarýlamamasýnýn kamuoyunda olumsuz etki yaratacaðý nedeniyle bütçe oluþturularak vergi bu bütçeden karþýlanmýþtýr.
Heykelin gümrükten çýkarýlmasýný takiben ise kaideye monte edilme iþlemleri baþlatýlarak Avusturyalý bir mühendisin de yardýmýyla 29 Ekim 1931 tarihinde heykel kaideye monte edilmiþtir.
Açýlýþ töreni
Anýtýn resmî açýlýþ töreninin Birinci Ýnönü Muharebesi zaferinin yýldönümü olan 10 Ocak 1932 tarihinde yapýlmasý düþünülse de hazýrlýklarýn tamamlanamamasý nedeniyle tören 15 Ocak 1932 tarihinde saat 14.00'da yapýlmýþtýr. Törene askerî bando, askerî kýta, þehirde görevli kolluk kuvvetleri, dernek ve resmî kurumlar, siyasetçiler, yerel halk ve çevre halký katýlým göstermiþtir. Bandonun Ýstiklâl Marþý'ný çalmasýnýn ardýndan öncelikle Cumhurbaþkaný Mustafa Kemal'in gönderdiði þu telgraf okunmuþtur:
" Salim Bey, Samsun Valisi
Muhterem Samsun halkýnýn þahsýma karþý besledikleri asil duygularýn kýymetli bir tezahürünü bildiren telgrafýnýzdan pek mütehassýs oldum. Teþekkür, muhabbet ve selamlarýmýn halka arzýný rica ederim.
„
—Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal
Mustafa Kemal'in telgrafýnýn ardýndan ise Baþbakan Ýsmet Paþa'nýn telgrafý okunmuþtur:
" Salim Bey, Samsun Valisi
Büyük Gazi'nin heykellerinin rakzý münasebetiyle vataný seven Samsun halkýnýn gösterdiði asil ve necip duygularla teþekkür ederim. Efendim.
„
—Baþvekil Ýsmet
Bu iki telgrafýn ardýndan dönemin valisi Mehmet Salim Bey bir konuþma yaparak heykelin açýlýþýný yapmýþtýr. Bu konuþmanýn ardýndan Halk Fýrkasý'nýn Samsun teþkilatý adýna Ethem Veysi Bey, Samsun halký adýna Kefeli Muhittin Bey, Meclis-i Umumi adýna Zübeyiroðlu M. Fuat Bey, Samsun Belediyesi adýna Muhittin Bey, Maarif Bakanlýðý adýna bakanlýðýn Samsun müdürü Cemal Bey (Gültekin) konuþmuþtur. Son olarak ise Heinrich Krippel kürsüye çýkarak Almanca bir konuþma yapmýþ, konuþmayý Ekrem Rüþtü Bey çevirmiþtir. Konuþmalarýn ardýndan tören atlý kýtanýn geçiþiyle sürmüþ, vilayet meclisindeki kabul töreni ile birlikte de son bulmuþtur. Ayrýca ayný günün akþamý Heinrich Krippel ve Mehmet Salim Bey onuruna bir de yemek verilmiþ, Krippel'e ek olarak $5.500 (2015 enflasyon oranlarý ile $93,69 bin) daha ödeme yapýlmýþtýr.
Heykel
4.75 metre yüksekliðindeki tunç heykel tüm Atatürk heykelleri arasýndaki en devingen ve iddialý heykellerden biridir. Ritim ve denge yönünden de oldukça tatmin edici olan heykelde hareketlilik, gerilim ve devinim son derece dengelidir. Heykelde Mustafa Kemal mareþal üniformasýyla þaha kalkmýþ bir at üzerinde savaþ komuta eder halde betimlenmiþtir. Üst vücudu sol tarafa, yüzü ise sað tarafa bakan Mustafa Kemal sol eliyle atýn dizginlerini tutarken sað eliyle de kýlýcýnýn kabzasýný kavramýþ kýlýcý çekmek üzeredir ve kýyafeti de beden hareketini yansýtacak biçimde üzerine oturmuþtur. Kýlýcýn boyu dönem subaylarýnýn kullandýðý kýlýç olmayýp çok uzundur. Yüz kompozisyonu ise gençlik yýllarýný anýmsatýr þekilde çalýþýlmýþtýr. Heykel kaideye atýn arka iki ayaðý ve kuyruðu ile dayanmaktadýr. Atýn bu dengeli duruþu heykelin devingenliðini de güçlendirmektedir. Þaha kalmýþ olan atýn hareketi ileri atýlma hýrsýný, meydan okumayý ve kahramanlýðý yansýtmakta; Mustafa Kemal'in atýn dizginlerini tutmaya çalýþmasý baðýmsýzlýk için sabýrsýzlanan halký soðukkanlýlýða çaðýrmaya, dizginlere hakim oluþu da gücünü ve becerisini yansýtmaktadýr.
Krippel de yaptýðý açýlýþ konuþmasýnda heykel kompozisyonunu "...gururlu bir þekilde batýya ve çok uzaklara dikilen bakýþlarý azim dolu gözleriyle, þahlanan atýn üzerinde Gazi Mustafa Kemal dimdik bir þekilde oturuyor. Bu oturuþta korkusuzluk, kolun kýlýca uzanýþýnda ise Türklüðün gücü vardýr." þeklinde açýklamýþtýr.
Ýsmail Habip Sevük atýn þahlanýþ anýný 19 Mayýs 1937 tarihli bir köþe yazýsýnda eleþtirmiþtir. Kaidenin ön kýsmýndan heykele bakýldýðýnda atýn yalnýzca karýn kýsmýnýn göründüðünü, bu açýdan bakýldýðýnda atýn kahramanlýðý deðil bir sirk talimini andýrdýðýný belirtmiþtir. Arka kýsýmdan bakýldýðýnda ise yalnýzca yere uzanan kuyruðun göründüðünü, bu yere uzanma halinin de hem kuyruða asýl iþlevinin dýþýnda bir iþlev yüklendiðini fark ettirdiði hem de þahlanýþ enstantanesini zorlama gösterdiði eleþtirisinde bulunmuþtur. Sol taraftan bakýldýðýnda ise hem atýn karnýnýn hem de kuyruðun yerden kuvvet almasýnýn görünmeyiþi nedeniyle heykelin daha iyi göründüðünü savunmuþtur. Sevük son olarak sað tarafa bakýldýðýnda ise artýk dikkati atýn deðil Mustafa Kemal'in çektiðini belirterek suratýn baktýðý taraf, vücudun enerjisi, kýlýca uzanýþ ve dizginleri tutuþ tarzý ile heykelin duygu uyandýrdýðýný yazmýþtýr.
Kaide ve kabartmalar
4.10 metre yüksekliðinde olan kaide, mermer kaplamalý taþ blok dikdörtgen prizma þeklinde yapýlmýþtýr. Kaidenin sað tarafýnda ters üçgen bir sivri kemer içerisinde yer alan tunç kabartmada Mustafa Kemal, mareþal kýyafetiyle yüzü sola bakar biçimde ve kollarýný iki yana açmýþ bir vaziyette dik bir þekilde betimlenmiþtir. Sað ve sol taraflarýnda ise ellerine sarýlmýþ ve diz çökmüþ figürlerle Türk milleti temsil edilmiþtir. Baþka hiçbir Atatürk anýtýnda rastlanmayan bu betimleme "tek adam" vurgusunu perçinlemektedir. Sol taraftaki kabartmada ise yine ayný þekildeki bir niþ içerisinde karaya yanaþmýþ bir tekne ve bu teknedeki cephaneleri taþýyan halk betimlenmiþtir.
Kaidenin ön yüzündeki levhada Nutuk'un ilk cümlesine atýfta bulunan "Vatanda Millî Mücadeleye baþlamak için Gazi 19 Mayýs 1335=1919 tarihinde Samsun'a çýktý." cümlesi ve arka yüzündeki levhada "Bu heykel Samsun vilâyeti halký tarafýndan 29. Birinci Teþrin 1931 tarihinde dikildi." ifadesi yer almaktadýr.
Sembolik önemi
Samsun'un Kurtuluþ Savaþý'nýn ilk duraðý ve cumhuriyetin ilanýna giden sürecin simgesel noktalarýndan olan biri olmasý nedeniyle bunu sembolize eden bir anýt dikilmesi kararlaþtýrýlmýþ, anýtýn ise bu sembolik anlama uygun olarak Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý noktaya dikilmesine karar verilmiþtir. (Anýt Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý iskelenin hemen yukarýsýna dikilmesine raðmen zamanla denizin doldurulmasý nedeniyle günümüzde sahil þeridinin uzaðýnda kalmýþtýr.) Anýt salt olarak bu anlam yüklemesi ile dikilmiþ olup çeþitli yorumlar yapýlmaktadýr.
Bu yorumlardan biri de anýtýn açýlýþ konuþmasýnda dönemin valisi Mehmet Salim Bey tarafýndan yapýlmýþtýr:
" ...Bu eser Türkün azmini, damarlarýndaki asil kanda mevcut kuvveti, cevheri ifade eden büyük halaskârýmýzýn timsalidir. Kalplerde yaþayan muhabbetin bu mücessem timsalidir... „
—Samsun Valisi Mehmet Salim
Ayrýca 1933'te yazdýðý bir gezi yazýsý ile Ýbrahim Alaettin Bey de Samsun'un ve anýtýn sembolik öneminden bahsetmiþtir:
" ...Bizim için Karadeniz'de Samsun'un ehemmiyeti Akdeniz'deki Ýzmir'in deðeri derecesindedir denebilir. Ýstiklâl tarihi Samsun'da baþladý, Ýzmir'de tamam oldu. Türk inkýlâbýnýn güneþi olan o altýn baþ Samsun'da Türkeli'ne ve Ýzmir'de de cihana doðdu. Samsun'da çekilen kýlýç kýnýna Ýzmir'de girmiþtir...
...Samsun'da ilk görülecek en mühim eser, Gazi'nin oraya ayak bastýðý büyük günü hatýrlatan abidedir. Bu abide Karadeniz'in en hýrçýn fýrtýnalarýndan ilham almýþ gibi, Gazi'nin Millî Mücadele baþýndaki kükreyiþini baþarýyla ifade eder. Onun içinde bulunduðu park da Avrupa þehirlerindeki umumi bahçelerden farksýzdýr...
—Ýbrahim Alaettin
Bu yorumlarýn yaný sýra Aylin Tekiner olaya farklý bir bakýþ açýsýyla yaklaþarak Atatürk Heykelleri: Kült, Estetik, Siyaset isimli kitabýnda anýt dikilmesi fikrinin arka planýnda 1930 yerel seçimlerinin etkili olduðu iddia etmektedir. Seçimde Samsunlu seçmenler Mustafa Kemal'in liderliðindeki Cumhuriyet Halk Fýrkasý'na 416, muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'na 3.312 oy vererek açýkça Cumhuriyet Halk Fýrkasý'nýn ve de Mustafa Kemal'in iktidarý býrakmasý gerektiðini düþündüklerini ortaya koymuþlardýr. Seçimler sonrasý Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'nýn kapatýlmasýnýn ardýndan Türkiye gezisine baþlayan Mustafa Kemal'in gezisinin ilk duraklarýndan biri de Samsun olmuþ, Kurtuluþ Savaþý'nýn baþlangýç yeri olarak simgeleþtirdiði þehirde beklenen ilgi ve özenle karþýlanmamýþtýr. Bu nedenlerle seçimlerin ve Mustafa Kemal'in ziyaretinin hemen ardýndan Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'nýn önemli ölçüde destek gördüðü Ýzmir'de ve Samsun'da devasa anýtlar dikilmesi halka uslu durmalarý için verilmiþ bir tembih veya gözdaðý olarak yorumlanmaktadýr. Ancak bu varsayým anýtýn inþa sürecinin seçimlerin üç yýl öncesinde baþladýðý göz önüne alýndýðýnda geçersiz kalmaktadýr.
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sponsorlu Baðlantýlar
Onur Anýtý, Samsun'un Ýlkadým ilçesindeki Atatürk Parký'nda yer alan ve Samsun'un simgesi haline gelen anýt.
Anýtýn heykeli Samsun Valisi Kâzým Paþa tarafýndan Samsun halký adýna Avusturyalý heykeltýraþ Heinrich Krippel'e 1927 yýlýnda sipariþ edilmiþ, ayný yýl 19 Mayýs günü kaidenin resmî temel atma töreni yapýlmýþ, 1928 yýlýnda Viyana'da baþlayan heykelin yapým süreci 1931 yýlýnda sonlanmýþ ve heykel kaidesine 29 Ekim 1931 tarihinde dikilmiþtir. 15 Ocak 1932 tarihinde de anýtýn resmî açýlýþý yapýlarak cumhuriyet tarihinin 13. anýtý, Heinrich Krippel'in ise Türkiye'deki 4. anýt çalýþmasý olmuþtur. Kimi kaynaklarca 29 Ekim 1931 veya 29 Ekim 1932 tarihinde açýlýþ töreninin yapýldýðý bilgisi yer alsa da dönemin basýnýnda çýkan haberler esas alýndýðýnda anýtýn açýlýþýnýn 15 Ocak 1932 tarihinde yapýldýðý anlaþýlmaktadýr.
Tunçtan yapýlmýþ olan heykelin yüksekliði 4.75 metre, taþ blok kaidenin yüksekliði 4.10 metre, tüm anýtýn yüksekliði ise 8.85 metredir.
Heykel için dönemin parasýyla $37.000'a anlaþýlmýþ, buna ek olarak heykeltýraþ Heinrich Krippel'e ise $5.500 ödeme yapýlmýþtýr.
Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý noktaya dikilen anýt Kurtuluþ Savaþý'nýn baþlangýcý sayýlan bu aný simgelemektedir.
Fikir, inþa ve dikilme süreci
Samsun'da Mustafa Kemal'e ithafen bir anýt dikilmesi dönemin Samsun Valisi Kâzým Paþa tarafýndan ortaya atýlmýþtýr. 19 Mayýs 1927 tarihinde ise Kâzým Paþa'nýn katýldýðý kaidenin temel atma töreniyle de anýtýn inþa süreci resmen baþlamýþtýr. Anýt için daha önce Ankara Zafer Anýtý'nýn inþasý için açýlan yarýþmayý kazanan Avusturyalý heykeltýraþ Heinrich Krippel ile $37.000'a (2015 enflasyon oranlarý ile $500,79 bin) anlaþýlarak sipariþ verilmiþtir. Krippel, heykeldeki vücut ölçüleri ve surat ifadesi için daha önceki çalýþmalarý için Mustafa Kemal'in Ankara'daki ikâmetine giderek aldýðý ölçüleri esas almýþ, heykelin çalýþmalarýný da Türkiye'de gerçekleþtirmiþtir. Heykelin tunç döküm iþlemleri ise 1928 yýlýnda Viyana'daki Vereinigte Metallwerke dökümhanesinde baþlamýþ ve 1931 yýlýnda 32 parça halinde sonlanmýþtýr. Döküm aþamasýndan sonra temizlik ve rötuþ iþlemleri için dökümhanede birleþtirilen anýt bu iþlemlerin de tamamlanmasýnýn ardýndan tekrar sökülerek her bir parça ayrý ayrý sandýklanmýþtýr.
Hamburg'dan Deutsche Levante-Linie kumpanyasýnýn Nicea vapuru ile taþýnan anýtýn parçalarý 15 Ekim 1931 tarihinde Samsun'a ulaþmýþtýr. Ancak gümrük geçiþi sýrasýnda 40.000 gümrük vergisi istenen heykel gümrüðe takýlmýþtýr. Verginin il kurumlarýnca ödenmesi mümkün olmadýðýndan dolayý 7. Türkiye Hükûmeti devreye girmiþ ve heykelin gümrükten çýkarýlamamasýnýn kamuoyunda olumsuz etki yaratacaðý nedeniyle bütçe oluþturularak vergi bu bütçeden karþýlanmýþtýr.
Heykelin gümrükten çýkarýlmasýný takiben ise kaideye monte edilme iþlemleri baþlatýlarak Avusturyalý bir mühendisin de yardýmýyla 29 Ekim 1931 tarihinde heykel kaideye monte edilmiþtir.
Açýlýþ töreni
Anýtýn resmî açýlýþ töreninin Birinci Ýnönü Muharebesi zaferinin yýldönümü olan 10 Ocak 1932 tarihinde yapýlmasý düþünülse de hazýrlýklarýn tamamlanamamasý nedeniyle tören 15 Ocak 1932 tarihinde saat 14.00'da yapýlmýþtýr. Törene askerî bando, askerî kýta, þehirde görevli kolluk kuvvetleri, dernek ve resmî kurumlar, siyasetçiler, yerel halk ve çevre halký katýlým göstermiþtir. Bandonun Ýstiklâl Marþý'ný çalmasýnýn ardýndan öncelikle Cumhurbaþkaný Mustafa Kemal'in gönderdiði þu telgraf okunmuþtur:
" Salim Bey, Samsun Valisi
Muhterem Samsun halkýnýn þahsýma karþý besledikleri asil duygularýn kýymetli bir tezahürünü bildiren telgrafýnýzdan pek mütehassýs oldum. Teþekkür, muhabbet ve selamlarýmýn halka arzýný rica ederim.
„
—Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal
Mustafa Kemal'in telgrafýnýn ardýndan ise Baþbakan Ýsmet Paþa'nýn telgrafý okunmuþtur:
" Salim Bey, Samsun Valisi
Büyük Gazi'nin heykellerinin rakzý münasebetiyle vataný seven Samsun halkýnýn gösterdiði asil ve necip duygularla teþekkür ederim. Efendim.
„
—Baþvekil Ýsmet
Bu iki telgrafýn ardýndan dönemin valisi Mehmet Salim Bey bir konuþma yaparak heykelin açýlýþýný yapmýþtýr. Bu konuþmanýn ardýndan Halk Fýrkasý'nýn Samsun teþkilatý adýna Ethem Veysi Bey, Samsun halký adýna Kefeli Muhittin Bey, Meclis-i Umumi adýna Zübeyiroðlu M. Fuat Bey, Samsun Belediyesi adýna Muhittin Bey, Maarif Bakanlýðý adýna bakanlýðýn Samsun müdürü Cemal Bey (Gültekin) konuþmuþtur. Son olarak ise Heinrich Krippel kürsüye çýkarak Almanca bir konuþma yapmýþ, konuþmayý Ekrem Rüþtü Bey çevirmiþtir. Konuþmalarýn ardýndan tören atlý kýtanýn geçiþiyle sürmüþ, vilayet meclisindeki kabul töreni ile birlikte de son bulmuþtur. Ayrýca ayný günün akþamý Heinrich Krippel ve Mehmet Salim Bey onuruna bir de yemek verilmiþ, Krippel'e ek olarak $5.500 (2015 enflasyon oranlarý ile $93,69 bin) daha ödeme yapýlmýþtýr.
Heykel
4.75 metre yüksekliðindeki tunç heykel tüm Atatürk heykelleri arasýndaki en devingen ve iddialý heykellerden biridir. Ritim ve denge yönünden de oldukça tatmin edici olan heykelde hareketlilik, gerilim ve devinim son derece dengelidir. Heykelde Mustafa Kemal mareþal üniformasýyla þaha kalkmýþ bir at üzerinde savaþ komuta eder halde betimlenmiþtir. Üst vücudu sol tarafa, yüzü ise sað tarafa bakan Mustafa Kemal sol eliyle atýn dizginlerini tutarken sað eliyle de kýlýcýnýn kabzasýný kavramýþ kýlýcý çekmek üzeredir ve kýyafeti de beden hareketini yansýtacak biçimde üzerine oturmuþtur. Kýlýcýn boyu dönem subaylarýnýn kullandýðý kýlýç olmayýp çok uzundur. Yüz kompozisyonu ise gençlik yýllarýný anýmsatýr þekilde çalýþýlmýþtýr. Heykel kaideye atýn arka iki ayaðý ve kuyruðu ile dayanmaktadýr. Atýn bu dengeli duruþu heykelin devingenliðini de güçlendirmektedir. Þaha kalmýþ olan atýn hareketi ileri atýlma hýrsýný, meydan okumayý ve kahramanlýðý yansýtmakta; Mustafa Kemal'in atýn dizginlerini tutmaya çalýþmasý baðýmsýzlýk için sabýrsýzlanan halký soðukkanlýlýða çaðýrmaya, dizginlere hakim oluþu da gücünü ve becerisini yansýtmaktadýr.
Krippel de yaptýðý açýlýþ konuþmasýnda heykel kompozisyonunu "...gururlu bir þekilde batýya ve çok uzaklara dikilen bakýþlarý azim dolu gözleriyle, þahlanan atýn üzerinde Gazi Mustafa Kemal dimdik bir þekilde oturuyor. Bu oturuþta korkusuzluk, kolun kýlýca uzanýþýnda ise Türklüðün gücü vardýr." þeklinde açýklamýþtýr.
Ýsmail Habip Sevük atýn þahlanýþ anýný 19 Mayýs 1937 tarihli bir köþe yazýsýnda eleþtirmiþtir. Kaidenin ön kýsmýndan heykele bakýldýðýnda atýn yalnýzca karýn kýsmýnýn göründüðünü, bu açýdan bakýldýðýnda atýn kahramanlýðý deðil bir sirk talimini andýrdýðýný belirtmiþtir. Arka kýsýmdan bakýldýðýnda ise yalnýzca yere uzanan kuyruðun göründüðünü, bu yere uzanma halinin de hem kuyruða asýl iþlevinin dýþýnda bir iþlev yüklendiðini fark ettirdiði hem de þahlanýþ enstantanesini zorlama gösterdiði eleþtirisinde bulunmuþtur. Sol taraftan bakýldýðýnda ise hem atýn karnýnýn hem de kuyruðun yerden kuvvet almasýnýn görünmeyiþi nedeniyle heykelin daha iyi göründüðünü savunmuþtur. Sevük son olarak sað tarafa bakýldýðýnda ise artýk dikkati atýn deðil Mustafa Kemal'in çektiðini belirterek suratýn baktýðý taraf, vücudun enerjisi, kýlýca uzanýþ ve dizginleri tutuþ tarzý ile heykelin duygu uyandýrdýðýný yazmýþtýr.
Kaide ve kabartmalar
4.10 metre yüksekliðinde olan kaide, mermer kaplamalý taþ blok dikdörtgen prizma þeklinde yapýlmýþtýr. Kaidenin sað tarafýnda ters üçgen bir sivri kemer içerisinde yer alan tunç kabartmada Mustafa Kemal, mareþal kýyafetiyle yüzü sola bakar biçimde ve kollarýný iki yana açmýþ bir vaziyette dik bir þekilde betimlenmiþtir. Sað ve sol taraflarýnda ise ellerine sarýlmýþ ve diz çökmüþ figürlerle Türk milleti temsil edilmiþtir. Baþka hiçbir Atatürk anýtýnda rastlanmayan bu betimleme "tek adam" vurgusunu perçinlemektedir. Sol taraftaki kabartmada ise yine ayný þekildeki bir niþ içerisinde karaya yanaþmýþ bir tekne ve bu teknedeki cephaneleri taþýyan halk betimlenmiþtir.
Kaidenin ön yüzündeki levhada Nutuk'un ilk cümlesine atýfta bulunan "Vatanda Millî Mücadeleye baþlamak için Gazi 19 Mayýs 1335=1919 tarihinde Samsun'a çýktý." cümlesi ve arka yüzündeki levhada "Bu heykel Samsun vilâyeti halký tarafýndan 29. Birinci Teþrin 1931 tarihinde dikildi." ifadesi yer almaktadýr.
Sembolik önemi
Samsun'un Kurtuluþ Savaþý'nýn ilk duraðý ve cumhuriyetin ilanýna giden sürecin simgesel noktalarýndan olan biri olmasý nedeniyle bunu sembolize eden bir anýt dikilmesi kararlaþtýrýlmýþ, anýtýn ise bu sembolik anlama uygun olarak Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý noktaya dikilmesine karar verilmiþtir. (Anýt Mustafa Kemal'in Samsun'a çýktýðý iskelenin hemen yukarýsýna dikilmesine raðmen zamanla denizin doldurulmasý nedeniyle günümüzde sahil þeridinin uzaðýnda kalmýþtýr.) Anýt salt olarak bu anlam yüklemesi ile dikilmiþ olup çeþitli yorumlar yapýlmaktadýr.
Bu yorumlardan biri de anýtýn açýlýþ konuþmasýnda dönemin valisi Mehmet Salim Bey tarafýndan yapýlmýþtýr:
" ...Bu eser Türkün azmini, damarlarýndaki asil kanda mevcut kuvveti, cevheri ifade eden büyük halaskârýmýzýn timsalidir. Kalplerde yaþayan muhabbetin bu mücessem timsalidir... „
—Samsun Valisi Mehmet Salim
Ayrýca 1933'te yazdýðý bir gezi yazýsý ile Ýbrahim Alaettin Bey de Samsun'un ve anýtýn sembolik öneminden bahsetmiþtir:
" ...Bizim için Karadeniz'de Samsun'un ehemmiyeti Akdeniz'deki Ýzmir'in deðeri derecesindedir denebilir. Ýstiklâl tarihi Samsun'da baþladý, Ýzmir'de tamam oldu. Türk inkýlâbýnýn güneþi olan o altýn baþ Samsun'da Türkeli'ne ve Ýzmir'de de cihana doðdu. Samsun'da çekilen kýlýç kýnýna Ýzmir'de girmiþtir...
...Samsun'da ilk görülecek en mühim eser, Gazi'nin oraya ayak bastýðý büyük günü hatýrlatan abidedir. Bu abide Karadeniz'in en hýrçýn fýrtýnalarýndan ilham almýþ gibi, Gazi'nin Millî Mücadele baþýndaki kükreyiþini baþarýyla ifade eder. Onun içinde bulunduðu park da Avrupa þehirlerindeki umumi bahçelerden farksýzdýr...
—Ýbrahim Alaettin
Bu yorumlarýn yaný sýra Aylin Tekiner olaya farklý bir bakýþ açýsýyla yaklaþarak Atatürk Heykelleri: Kült, Estetik, Siyaset isimli kitabýnda anýt dikilmesi fikrinin arka planýnda 1930 yerel seçimlerinin etkili olduðu iddia etmektedir. Seçimde Samsunlu seçmenler Mustafa Kemal'in liderliðindeki Cumhuriyet Halk Fýrkasý'na 416, muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'na 3.312 oy vererek açýkça Cumhuriyet Halk Fýrkasý'nýn ve de Mustafa Kemal'in iktidarý býrakmasý gerektiðini düþündüklerini ortaya koymuþlardýr. Seçimler sonrasý Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'nýn kapatýlmasýnýn ardýndan Türkiye gezisine baþlayan Mustafa Kemal'in gezisinin ilk duraklarýndan biri de Samsun olmuþ, Kurtuluþ Savaþý'nýn baþlangýç yeri olarak simgeleþtirdiði þehirde beklenen ilgi ve özenle karþýlanmamýþtýr. Bu nedenlerle seçimlerin ve Mustafa Kemal'in ziyaretinin hemen ardýndan Serbest Cumhuriyet Fýrkasý'nýn önemli ölçüde destek gördüðü Ýzmir'de ve Samsun'da devasa anýtlar dikilmesi halka uslu durmalarý için verilmiþ bir tembih veya gözdaðý olarak yorumlanmaktadýr. Ancak bu varsayým anýtýn inþa sürecinin seçimlerin üç yýl öncesinde baþladýðý göz önüne alýndýðýnda geçersiz kalmaktadýr.
