Safiyüddin

Safiyü'd-Din Urmevî veya kısaca Safiyüddin, Türk müziğinin bilinen ilk bestecisi ve müzikologudur. Tam adı Safiyüddin Abdülmümin bin Yusuf bin Fahir'dir.

Doğum tarihi değişik kaynaklarda farklı farklı bildirilmekle beraber (1224,1237) Yılmaz Öztuna tarafından 1217 olarak belirtilmektedir. Güney Azerbaycan'da Urmiye (eski adı "Rızaiye") şehrinde doğmuştur. Eğitimini büyük ihtimalle Bağdat'ta tamamlayan Urmevî, müzik, hat (güzel yazı) ve edebiyat gibi sanatlarla birlikte devrinin pozitif bilimlerinde de donanıma sahiptir.

Bu eğitimin ardından Bağdat'ta son Abbasi halifesi Mutasım'ın sarayında baş müzisyen, kütüphane müdürü ve nedim olarak görev yaptı. 1258'de Bağdat'ı alan Hulagû, Urmevî'yi kendi hizmetine aldı.

Urmevî, yalnızca bir besteci ya da icracı değildir. O, kendisinden 136 yıl sonra gelecek olan ve Türk musıkîsinin pîri sayılan Abdülkadir Meragi'nin de bağlı olduğu Sistemci okulun kurucusu kabul edilir. Kendinden önce gelen bütün müzikologlar eski Yunan müzikologlarını takip ve tekrar ederken O, bir sekizlide 17 aralık ve 18 ses belirledi ve bu sistemi oturttu. Bu sistem kendisinden sonra asırlarca etkisini sürdürmüş ve hatta 20.yy Türk müzikologlarına kadar yaşatılmış ve yaşatılmaktadır.

Kaynaklar, O'nun Isfahan'da bulunduğu sıralar nüzhe ve mugnî adlarında iki çalgı icat ettiğini yazarlar. Bunlar bugün her ne kadar unutulmuşsa da günümüze ulaşmış iki büyük eseri çağlar ötesinden bizleri selamlamaktadır: Risâletü'ş-Şerefiyye fi'n-Nisabi't-Telifiyye ve Kitab'ül-Edvar. Bu eserler devrin genel icabı olarak Arapça yazılmışlardır. Belki bunlardan da önemlisi Urmevî'nin günümüze ulaşan Nevruz Beste'sidir. Bu eser, Türk musıkîsinin elimizde bulunan ilk eseri olmak önemini taşır, eser seslendirilmemiştir.

28 Ocak 1294 yılında Isfahan'da hayata vedâ etmiştir.

Safiyeddin Abdülmümin bin Yusuf bin Fahir türk müzik kuramcısı (Urmiye [bugün Rızaiye], Güney Azerbaycan, 1224 ? - Isfahan 1294). Müzikçı, nedim ve saray kitaplığının müdürü oiarak son abbasi halifesi Mustasım’ın hizmetine girdi. 1258’de Bağdat’ı yakıp yıkarak halifeyi öldürten Hulagu, Safiyüttin’in konağına ve servetine dokunmadı ve onu hizmetine aldı. Daha sonra ilhanlılar'ın Irak genel valisi Şemsettin Cüveyni’nin oğulları Bahaettin Muhammet ve Şerefettin Harun’un eğitimciliğini üstlendi. İslam dünyasında yazılmış ilk büyük müzik kuramı kitabı olan ve kısaca Şerefiye diye bilinen Risale tüş Şerefiye fi'n-nisâb it-tetifiye'sini Şerefettin Harun’a ithaf etti (1252 ?). Bir süre “divanı inşa"nın (resmi yazışmalar dairesi) başında bulunduktan sonra 1265'te, Irak-ı acem genel valisi Bahaettin Cüveyni ile birlikte İsfahan’a gitti. 1279'da koruyucusu öldükten, özellikle de 1284’te Cüveyni ailesi servetini yitirdikten sonra geçim sıkıntısına düşen Safiyüttin, ödeyemediği bir borcundan dolayı hapsedildi ve hapishanede öldü.
Şerefiye ve Kitâb üt-edvar adlı yapıtları, kendinden sonraki tüm edvar kitaplarına temel oluşturan Safiyüttin, kendinden önceki müslüman kuramcıların yaptığı gibi, yunanlı kuramcıların yazdıklarını yorumlayıp aktarmakla yetinmemiş, İslam müziğinde kullanılan sesleri belirlemek amacıyla titiz bir inceleme yaparak özgün bir kuram ortaya koymuştur. Buna göre, bir oktavda, 18 ses ve 17 aralık vardır.
Çeşitli kaynaklarda ut çaldığı, hatta Hu- lagu’yu ut çalmadaki hüneriyle büyülediği belirtilen Safiyüttin, nüzhe adlı kanun benzeri, mugni adlı ut benzeri iki yeni çalgı bulmuştur Kitâb ül-edvahda ebcet notasıyla yazılmış olan nevruz bestesi, türk müziği repertuvarının en eski yapıtı sayılabilir. Safiyüttin, bir de, aruz üzerine, FTulûm il-arûz ve’l-kavâfı ve’l-bedî’ adlı kitap yazmıştır.