Tanburi Cemil Bey

Tanburi Cemil Bey

Cemil Bey (TAMBURİ)
(d. 9 Mayıs 1871, İstanbul - ö. 4 Ağustos 1916, İstanbul),
tambur icrasını bütünüyle değiştirmiş, kendinden sonraki saz sanatçılarının hepsini etkilemiş, taksim türünün kusursuz örneklerini vermiş virtüöz ve besteci.

Vali yardımcılığı, elçilik ve yargıçlık görevlerinde bulunmuş Mehmed Tevfik Bey’in oğluydu. Üç yaşındayken babası ölünce amcası tarafından yetiştirildi. On yaşında kendi kendine keman ve kanun çalmayı öğrendi. Daha sonra kendini bütünüyle tambura verdi. Ağabeyi Ahmed Bey’den makam ve usul, amcasının oğluna ders veren Aleksan Efendi’den de Hamparsum ve Batı notalarını öğrendi. İdadiyi bitirdikten sonra bir yıl Mülkiye Mektebi’nde okudu. Sonra Hariciye Nezareti’nde memur oldu. Bu sıralarda, eskilere hiç benzemeyen bir tamburi olarak tanınmaya başlamıştı. Bazıları onu ut gibi tambur çalmakla suçlarken, gerçek bir virtüöz olduğunu söyleyenler de vardı. Cemil Bey bu arada Vasil Efendi’den kemençe öğrendi ve birkaç yıl içinde bu çalgıda ustasını geçti. Lavta ve viyolonselde de büyük ustalık kazandı. Yaklaşık 150 plak doldurdu. Bunların 100 kadarı tambur, kemençe, yaylı tambur, viyolonsel ve lavta taksimleridir. Cemil Bey öbür plaklarında ya bir ses sanatçısına eşlik etti ya da bir iki çalgı eşliğinde bir saz yapıtını yorumladı. Plakları, ününü ülkenin her köşesine yaydı.

Cemil Bey her şeyden önce, geleneksel tambur üslubunu değiştiren, sapının uzun oluşu yüzünden daha önceleri çok ağır tempoyla çalman tamburu, ut gibi kıvrak bir çalgıya dönüştüren, kemençe ve lavtayı eşsiz bir ustalıkla çalan, viyolonselle son derece başarılı taksimler yapan bir virtüpzdür. Türk müziği dinleyicisi ilk kez Cemil Bey’in tambur taksimlerinde, ustalıkla istiflenmiş özgün ezgilerin yanı sıra ileri bir çalış tekniğine tanık oldu. Onun kemençedeki sağ (yay) ve sol el tekniği, çalgının en tiz telinden, o güne değin kullanılamaz sayılan sesleri bile olağanüstü bir müzikaliteyle elde etmesini sağlayacak düzeydeydi. Virtüözlüğü özellikle taksimlerinde görülürdü. Öteden beri saz sanatçısının ustalığının ölçütü olan taksim, Cemil Bey’le üç bölümlü bir forma dönüştü.

Besteci olarak pek verimli sayılamayacak olan Cemil Bey, 8 peşrev, 7 saz semaisi, 3 oyun havası, 16 şarkı ve 2 ninni olmak üzere toplam 36 yapıt bestelemiştir. Saz yapıtlarında Tamburi Büyük Osman Bey’in, şarkılarında ise Arif ve Şevki beylerin etkisinde olmakla birlikte, her bestesini özgün ezgilerle örmüştür. Gülizar, şedaraban, suzidil, nihavend 11, nişaburek, müstear makamlarında tamburla; pesendide, sultaniyegâh, evcârâ, hüseyni, acemaşiran, ırak, segâh ve saba makamlarında kemençeyle; muhayyer ve hüseyni makamlarında viyolonselle; uşşak ve kürdilihicazkâr makamlarında lavtayla; yegâh ve ferahfeza makamlarında yaylı tamburla yaptığı taksimler çok ünlüdür. Şedaraban, ferahfeza, mahur, muhayyer peşrevleri, şedaraban, hicazkâr, ferahfeza, muhayyer saz semaileri ile “Feryad ki feryadıma imdad edecek yok” (şehnaz), “Nazirin yok senin ey mah yerde” (eve), “Görmek ister gözlerim her dem seni” (hüseyni) şarkıları en tanınmış besteleridir.

CEMİL BEY Tanburi

türk tanbur ve kemençe virtüözü, besteci
(İstanbul 1871 ya da 1873- ay.y. 1916).

On yaşından başlayarak kendi kendine keman ve kanun öğrendi. Daha sonra tanburla ilgilendi. Kısa sürede bu çalgıda ustalaştı. Bir amatör olan ağabeyinden kuramsal müzik, Aleksan Efendi'den de nota öğrendi. Bilgisini daha sonra tanıştığı ünlü müzikçilerden yararlanarak zenginleştirdi. Yirmi yaşına gelmeden, geleneksel üslubu hiçe sayan bir tanburi olarak ünlendi. Bir yıl Mülkiye’de okuduktan sonra Hariciye nezareti'nde çalışmaya başladı. İşine çok seyrek gidip geldiği halde, hayranları arasındaki paşalar, şehzadeler tarafından korundu. 1890’larda, yalnız İstanbul'da değil, imparatorluğun en uzak yörelerinde, gelmiş geçmiş en büyük tanburi olarak ünü hızla yayıldı, ilerlemiş sayılabilecek bir yaşta kemençeye başladı, çok geçmeden hocası Vasil'i gölgede bıraktı. Plaklarını 1910'ların sonlarından başlayarak doldurdu.

Tanbur ve kemençe dışında büyük ustalıkla lavta ve çello da çalan Cemil Bey'i, virtüöz, doğaçlamacı ve besteci olarak ayrı ayrı değerlendirmek gerekir: önceleri çok az mızrapla çalınan tanburu, —ut ve lavta gibi— bol mızrapla çalma tekniğini geliştirdi; sapının çok uzun oluşu yüzünden kıvrak melodilerin icrasına elverişli olmayan tanburu —ut ve lavta kadar— kıvrak bir çalgı olarak kullandı. Genellikle bir buçuk oktavlık bir çalgı kabul edilen ke- mençeyi, tel eklemeksizin, iki buçuk oktavlık bir ses alanına kavuşturdu. Gerek kemençeden, gerek çellodan, üstün bir yay tekniğiyle, lirik taksimlerine uygun, pürüzsüz bir ton elde etti.

Cemil Bey'in virtüözlüğünü doğaçlamacılığından ayırmak güçtür; türk müzi ğinde öteden beri büyük önem verilen doğaçlama, onun taksimleriyle, sağlam cümlelerle kurulmuş üç bölümlü bir form durumuna geldi. Güçlü sağ ve sol el tekniğini sergilemekten kendini alamadığı taksimleri, coşkun lirizmleriyle, birer virtüözlük gösterisi olmaktan kurtulmuştur.
Verimli bir besteci değildi. Bu, genellikle, doğaçlamaya olan düşkünlüğüne bağlanır. 8 peşrev, 7 sazsemaisi, 16 şarkı, 3 oyunhavası ve 2 ninni olmak üzere toplam 36 yapıt besteledi. Ama bunlara 80 dolayındaki taksim plağı da eklenmelidir.

Başlıca yapıtları:

PEŞREVLER: Ferahfeza, Şedaraban, Mahur;
SAZSEMAİLERİ: Ferahfeza, Şedaraban, Muhayyer, Hicazkâr;
OYUNHAVALARI: Çeçen kızı (hüseyni), Nıhavend / Nikriz sirto;
ŞARKILAR: Feryat ki feryadıma imdat edecek yok (şehnaz), Görmek ister gözlerim her dem seni (hüseyni), Nazirin yok senin ey mâh yerde (evç);
TAKSİMLERİ: tanburla: Şedaraban, Gülizar, Müstear, Nihavend II, Suzidil; kemençeyle: Pesendide, Sultaniyegâh, Hüseyni, Ferahnâk, Evcârâ, Acemaşiran; çelloyla: Muhayyer, Bestenigâr, Hüseyni; lavtayla: Kürdilihicazkâr.