Ceride-i Havadis

Ceride-i Havadis
Vikipedi, özgür ansiklopedi




1831'de Osmanlı resmi gazetesi Takvim-i Vekayi'nin ilk sayısı yayımlandı.Bu gazetede resmi atamalar, mahkme kararlarından alıntılar, padişahın icraatları yer alıyordu.Gazetinin memurlar tarafından okunması istenmişti.Bu dönemde İstanbul'da yaşayanlar yeni bir gazete ile tanıştılar.Bu gazetenin sahibi İngiliz vatandaşı William Churchil (Vilyım Çörçil) idi. Ceride-i Havadis, Türk basın tarihinin ilk yarı resmî Türkçe gazetesi olarak kabul edilir. Devletten belli bir yardım alması nedeniyle gazete yarı resmî bir yapıya sahip olmuştur. William Churchill1854 Kırım Savaşına, gazete savaş muhabirlerini göndermiştir. Gazete 1864 yılında 1212 sayıyı geride bırakarak kapanmıştır. adında bir İngiliz tarafından 1840 yılında çıkarılmaya başlanmıştır. Sadece haber içerikli olan gazete ilk yayınlandığı günlerde hiç ilgi görmemiş, ilk üç sayı bedava dağıtılmıştır. Daha sonra Batı'dan makale ve şiirler tercüme edildi. Osmanlıların batı dünyası hakkında fikirleri oldu. Gazete sayısı artınca postayla birlikte gecikmeli de olsa anadoluya ulaştırıldı; 1860'lardan itibâren Anadolu'da da kamuoyu oluşmaya başladı. Gazete haftalık olarak çıkarılmaya başlanmış ardından on günde bir çıkarılması kararlaştırılmıştır. Ardından William Churchill siyasi nüfuz kullanarak devletten ayda 2500 kuruşluk yardım almayı başarmıştır.Gazetede , dış ülkelerden muhabirleri vasıtasıyla dış haberlere yer verilmiştir. Bu özelliği nedeniyle gazete seçkin zümre tarafından takip edilmiştir. Gazeteye İskenderiye’den haber gönderen bir muhabir Türk basın tarihinin ilk muhabiri sayılmaktadır. Gazetenin diğer bir özelliği ilanlara yer vermesidir. İlk ölüm ilanları bu gazetede yer almıştır.

İlk özel gazeteyi 1815’te İzmir’e yerleşen, daha sonra İstanbul’da ABD sefaretinde katiplik yapan İngiliz asıllı William Churchill çıkardı. Üsküdar yakınlarında avlanırken bir Türk çocuğunu vurması üzerine tutuklanan Churchill, kapitülasyonların verdiği imkanla İngiltere’nin, Babıali’yi şiddetle protesto etmesi karşısında hükümet Churchill’e çeşitli maddi olanakların yanı sıra bir de gazete yayınlama izni vermiştir.

Churchill, Ceride-i havadis için Sultan Abdülmecid’den kendisine yardım yapılmasını ister. Abdülmecid iktidarının ilk yıllarında basının etkinliğinin farkında değildir. Oysa II. Mahmut azınlık basınına, onları dış kamuoyuna karşı kullanmak üzere rüşvetler vermişti. Black Bey’in Spectateur Oriental’ini fark eden II. Mahmut, hem bu gazeteye parasal destek sağlamış hem de gazetesi Fransızlar tarafından kapatılınca Black’e Takvim-i Vekayi’nin Fransızca’sı olan de Moniteur Ottoman’ı 1830’da çıkarttırmıştır.

Abdülmecid, 21 Ekim 1841’de parasal destek sağlayan iki İzmir gazetesinin, Yunan meselesinde Osmanlı aleyhine yazılar yazdığı duyumu ile hareket ederek parasal desteğini tüm gazetelerden çekti. Ancak gerçeği görmesi uzun sürmeden Tanzimat reformların gerçekte imparatorluğu parçalamaya götürdüğünü görünce ilk Türkçe gazeteye ilk teşvik yolu açıldı. Ve Abdülmecid, Takvimhane Müdürlüğü’ne Ceride-i Havadis’e yardım edilmesi için emir verdi. İlk sayısı 1 Ağustos 1840’da çıktı. 10 günde bir çıkarılacağı ve gazetenin içeriğine yer verilen Mukaddime’de aynı zamanda Takvim-i Vekayi’nin kuru içeriği de eleştirilmiştir. Ancak belirtildiği gibi 10 günde bir çıkarılamayarak ve 13 Mayıs 1843’teki 138. sayısıyla yayın hayatına ara verdi.

Genelde dört sayfa olarak yayınlanan Ceride-i Havadis’de Havadisat-ı Dahiliye bölümünde resmi yazıları da yayınladığından ve devletten maddi yardım almasından dolayı yarı resmi bir hüviyet kazandı. Havadisat-ı Hariciye’de ise Yeni Dünya, Hindistan modern seyahat yöntemleri ile Paleontoloji, sigorta hakkında ansiklopedik bilgiler vermiştir. Üçüncü bölümde ise ilanlara yer veren Ceride-i Havadis İlim, ahlak hatta edebiyat hakkında yazılar yazıyordu. Hatta 1842’de Osmanlıda başlayan Tiyatro hayatının verdiği imkanlarla bazı piyes özetlerine de yer verdiği gibi 63. sayısında yer alan “Tiyatro” adlı makale bizde bu konuya ilişkin ilk yazıdır. Ceride-i Havadis yarı resmi niteliği ile gerekli ilgiyi göremeyince devletin beklentilerini karşılayamamasından ötürü yardım kesilmiştir.

İyi bir kamuoyu oluşturamamasına rağmen Ceride-i Havadis, Osmanlı basınında bir çok yeniliği uygulayan ilk Türkçe gazete olmuştur. Kırım Savaşı’nın patlak vermesi Ceride-i Havadis için yeni imkanlar sağladı. Churchill’in, İngiliz gazetelerine muhabirlik yapmak için gittiği savaş alanından yolladığı haberler Ceride-i Havadis tarafından özel ilavelerle yayınlandı. Bu haberleri sabırsızlıkla bekleyen Türk okuyucusuna, modern bir devlette gazetenin fonksiyonu ve değeri hakkında yeni bir kavrayış kazandırdı.

İlk defa muhabir göndermesi, ilk ilave neşri, Galata’da Naum Tiyatrosunda oynanan piyeslerin Türkçe tercümelerinin verilmesi, hastalıklar hakkında açıklayıcı ve koruyucu bilgiler, ansiklopedik malumat, kitap şekline gelebilecek tefrika, okuyucu mektupları yayımlaması Ceride-i Havadis’in Osmanlı gazeteciliğine getirdiği yeniliklerdir. Yine, eski diplomat Mustafa Sami’nin gazetecilik Türkçesini kullanmaya başlaması da Ceride-i Havadis’te oldu. Ayrıca, sayfalarında yer verdiği insan aklı konusundaki, daha da önemlisi Avrupai parlamenter yönetime dair makalelerle ve Fransa’da hükümet harcamalarının parlamento tarafından onaylanması mecburiyetine işaret eden çeşitli haberleriyle, Tasvir-i Efkar’ın müjdecisi olmuştur.Ceride-i Havadis’in sahibi Churchill, İngiliz Ticaret Antlaşması ile oluşturulmaya çalışılan Orta-Doğu açık pazarında Britanya sanayii ürünlerinin propagandasını gazetesinde yapmaktan çekinmemiştir. Bu açıdan gerek İngiliz, gerekse yerli gayrimüslim ticaret adamlarının oluşturdukları sosyetenin bir sözcüsü, ya da ajanı olarak gerektiğinden çok manevra kabiliyetine sahip bir düşünürdür.

Ceride-i Havadis, yayın yaşamına başlama şekli ve sonraki dönemleri, ayrıca Tanzimat yöneticilerinin basından ne anladıkları da göz önüne alındığında Yetkin’e göre ilk özel gazete olmasının Türk halkı açısından bir anlamı bulunmamaktadır. Ayrıca Ceride-i Havadis Batı emperyalizminin gücünü göstermeye ve Osmanlılık anlayışının yaygınlaştırılmasına yaramıştır.