Sanatın Sınıflandırılması

Sanatın Sınıflandırılması
MsXLabs.org

Biçim verilen malzeme değiştikçe, sanatın değişik adlara ayrılması mümkün olabiliyor. Ancak, sanatı sınıflandırırken sadece malzeme yönüyle sınıflandırma yapmak mümkün değildir. Malzemenin yanı sıra, ifade ediş biçimi veya daha kapsamlı bir ifadeyle yaratıcılık, bu sınıflandırmada önemli bir etkendir. Sözgelimi, bir heykeltıraş da ağaca biçim verebilir, bir marangoz da... Fakat heykeltıraşın ağaca biçim verişteki ifade tarzı ile, marangozun biçimlendirmesindeki ifade tarzı aynı değildir. Heykeltıraş biçimlendirmesini alışılmışın dışında, yeni ve özgün bir biçimde yaparken, marangoz ise alışılmış, bilinen veya tekrar edilen bir biçimlendirme yapar. Bu bakımdan sanat genel olarak önce iki gruba ayrılır:

• Pratik sanatlar / Endüstriyel sanatlar (zanaat)
• Güzel sanatlar

Güzel sanatlar deyince aklımıza, insan yaratıcılığı, insanın ilk çağlardan bu yana kendini ifade ettiği, tam yetkinleşemediği dönemlerde, çizgi, boya, kil yoluyla içini döktüğü biçimler, desenler, çeşitli oluşumlar geliyor. Yetkinleştiği dönemlerde ise, örnekler çok çeşitli. Sözgelimi, ünlü Rönesans sanatçıları, yapılar, anıtlar, köprüler, müzeleri dolduran resimler, sonra şiirler ya da Mimar Sinan'ın camileri, çeşmeleri, köprüleri... Derken günümüzün sanat eserleri, insan aklıyla duygularının estetik beğenisiyle yaratıcı gücünün ortaya koyduğu, bilim ve teknolojinin de en üst seviyelerindeki çağımız sanatçılarının sanat ürünleri : Çağdaş resim, heykel, roman, tiyatro, sinema, çelik ve cam yapılar, incecik kullanım eşyaları, sesin, ışığın, rengin, oyun gücünün birleştiği büyük sahne olayları, türlü tasarımlar.

Acaba güzel sanatları nasıl sınıflandırabiliriz?
Geleneksel ve çağdaş olmak üzere iki biçimde sınıflamak, bize bazı kolaylıklar getirebilir.
Geleneksel sınıflama, güzel sanatları, hitap ettiği duyu organlarına göre sınıflar. Sözgelimi "görsel sanatlar" (plâstik sanatlar), göze ve görmeye dayanan sanatları, resim, heykel, mimari gibi dalları bir grupta topluyor. Fonetik sanatlar, müzik ve türleri ile edebiyatı; ritmik sanatlar ise, hem görme ve hem de hareketle ilgili olan sinema, opera gibi sanatları kapsamaktadır.
Ancak, bu sınıflandırmanın ister istemez dışında kalabilen bazı türler de olabiliyordu. Sözgelimi, karikatür veya seramik gibi. Bu sebeple, daha çağdaş bir sınıflandırmaya gerek duyulmuştur. Bu sınıflama, söz konusu edilen sanat dalının niteliği ve tekniği gözönünde bulundurulmaktadır. Buna göre, şöyle bir sınıflandırma yapılabilir:

• Yüzey Sanatları: Tüm iki boyutlu sanat çalışmaları, yani bir eni ve bir boyu olan kâğıt veya tuval üzerine, bir duvar ya da kumaş üzerine uygulanan sanatlardır: Resim ve türleri (yağlı boya, sulu boya, baskı sanatları, afiş, grafik çizimler), duvar resmi, minyatür, karikatür, fotoğraf, batik, süsleme vb.
• Hacim Sanatları: Üç boyutlu sanat çalışmalarıdır. Sözgelimi heykel, seramik, anıtlar gibi.
• Mekân Sanatları: İç ya da dış mekânı içine alan ya da düzenleyen sanat dallarıdır. En başta mimarî olmak üzere (bahçe mimarîsi, peyzaj mimarîsi), çevre düzenlemesi gibi mekâna ilişkin tüm tasarım çalışmaları.
• Dil Sanatları: Edebiyat ve yazı türlerini kapsayan sanatlardır: Roman, hikâye, şiir, deneme, tiyatro metni, film senaryosu vb. gibi.
• Ses Sanatları: Müzik ve bütün türlerini kapsayan sanatlardır : Halk müzikleri, klâsik müzikler gibi.
• Hareket Sanatları: İnsanın, bedeniyle anlatım gücü kazandırdığı sanatlardır: Bale, dans türleri, halk dansları, pandomim vb.
• Dramatik Sanatlar: İnsanın, eyleme dönüşmüş ifadelerle kendini veya bir olayı, bir olguyu anlattığı sanatlardır: Tiyatro, opera, müzikal oyun, kukla gibi sahne sanatları, sinema, gölge oyunu gibi türleri buna örnek olarak gösterebiliriz.

Böylece, bütün sanat dallarını içine alan bir sınıflandırma yapmış olduğumuzu söyleyebiliriz.

Sanatın Sınıflandırılması ve Sanat türleri

Sanatın Pek çok türleri vardır. Bunların açıklanıp ani atılabilmesi, eğitim sürecin­de değerlendirilebilmesi ve sanattan ge­rektiğince yararlanılabilmesi için; sanatı belli bir sınıflandırma içerisinde türlere ayırmak zorunlu görülmüştür.Önceleri sanatlar sınıflandırılırken, sanatta güzel ve faydalı ayrımı gözetilmiştir. Buna göre yapılan sınıflandırma sonunda sanat, "Güzel ve Büyük Sanatlar" ve "Küçük Sanatlar" diye ayrılmıştır. Ancak, sanatta güzel ve faydalı ya da küçük ve büyük ayrımının yapılmasının pek çok sakıncaları bulunmaktadır.
Günümüzde yapılan sınıflandırmalarda değişik eğilimler olmakla beraber, tarafsız bir görüşle hareket edilmektedir. Her sanat dalının ve bu dalların hitap ettiği duyguların eşitliğine inanılmakta, ayrıca yeni sanat dallarının varlığı da unutulmamaktadır.

Sanatları temel niteliklerine, temel öğelerine ya da oluştukları malzeme ve tekniklerine göre ayırmak:Bu gün için geçerli olan sınıflandırma budur. Bu sistemde, sanat eserinde­ki özler, nitelikler ya da malzeme ve teknikler belirlenmektedir. Hacim, çiz­gi, renk, ışık, hareket ve ses ilkelerinin tümü dikkate alınmaktadır. Böylece, sanatların birbiriyle olan ilişkisi bir bütünlük prensibine bağlanmış bulunmaktadır.

1- a) Yüzey sanatları: İki boyutludurlar. Belli bir yüzeye yapılmaktadır­lar. Temel malzeme boyadır. Resim, minyatür, tezyinat (süsleme), desen, çizim, grafik, hat, baskı, afiş, fotoğraf, nakış vb. bu gruba girer.

b) Hacim sanatları: Üç boyutludurlar. Temel malzemesi mermer, taş, ağaç, toprak ve madendir. Mimarî, heykel, kabartma, seramik, vitray vb. bu gruba girer. Ayrıca, endüstriyel alanda yapılanlar da (marangozluk, duvar­cılık, demircilik gibi) bu gruba girmektedirler.

c) Mekân sanatları: İç ya da dış, belirli bir mekân düzenini gerçekleş­tirmeyi hedef edinen sanat dallarıdır. Şehircilik, bahçecilik, dekor, döşeme, moda vb. bu gruba girer.

2- Dinleme/işitme (ses-fonetik) sanatları: Müzik alanında yapılanları kapsar.

3-Dil sanatları: Edebiyat alanının tüm biçimlerini kapsar. Şiir, hikaye, roman, deneme, oyun metni, masal, deyiş, tiyatro metni, ata sözleri vb. bu gruba girer.

4- a) Hareket sanatları (Ritmik sanatlar): Bu sanat dallarında muhte­
vanın ağırlığı harekettir. Folklor/oyun-dans, ritmik jimnastik, bale, pan-
domim, buz pateni vb. bu gruba girer.

b) Amelî (eylem) sanatlar (ya da Karma sanatlar): Hareketli fakat te­mel malzemesi insan-toplum aksiyonunda oluşan, her tür dramatik çalışma­ları kapsar. Sinema, tiyatro, orta oyunu, opera, kukla vb. bu gruba girer.

5- a) Tat sanatları: Yeme ve içme ile ilgili sanatlar.

b) Koku sanatları: Güzel kokuların geliştirilmesiyle ilgili çalışmaları kapsar.

c) Dokunma ve ısıtma ile ilgili sanatlar: Dokunuş ve ısı nitelikleriyle etkili olan eserleri ve üretilen malzemeleri geliştiren sanat dallarıdır.