Kelt Sanatı
VIP VIP Üye
Kelt Sanatı
İÖ I. binyılın ikinci yarısında, Demir Devri Avrupa’sı’nda, Kelt halkları arasında ortaya çıkmış son derece üsluplaştırılmış, sanat ürünlerini belirten terim. Kelt sanatı terimi iki ayrı geleneği tanımlar:
1. La Tene Sanatı
La Tene sanatı, Kelt Demir Çağı’nın Hallstatt evresini (İÖ 750 - 500) izleyen La tene döneminde ortaya çıkmış, başlangıçta Tuna’nın yukarı kesiminden Marn’a kadar uzanan, merkezi Almanya’nın güney kesimi olan bu sanat, çok geçmeden kıta Avrupa’sında geniş bir alana yayılmıştır. Başlıca ürünleri arasında tunç, altın, gümüş ve demirin biçimlendirildiği metal eşyalar sayılabilir; Bilezikler, gerdanlıklar, silahlar, ev araçları, ayin araç-gereçleri. Ayrıca taş ve tahtadan oyulmuş la Tene heykelleri de kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Bunların en ilgi çekicileri arasında, Çekoslovakya’da Prag yakınlarında bulunan, İÖ II. yy’dan kalma bir Kelt savaşçısının taştan başı (Prag Ulusal müzesi) ve İÖ I. yy’dan kalma, Kuzey Fransa’da Sources de-la Seine’de bulunan tahta figürler (Dijon Arkeoloji müzesi) sayılabilir. İşlenmiş tahtadan eşyalar ile boyalı çanak çömlekler günümüze kalmış, ama öbür metallerle yapılan örnekler, çoğunlukla yok olmuştur.
Erken üslup: La Tene sanatı, geometrik biçimlerden ve üsluplaştırılan hayvan figürlerinden oluşan kendi geleneklerini yaratan Hallstatt Keltlerinin yerel sanatından doğmuştur. Erken La Tene üslubu döneminde (İÖ V. yy başı IV. yy ortaları), Kelt sanatçıları, yeni biçimleri ve büyük bir çeşitlilik gösteren süs eşyalarını denemişler, Yunan ve Etrüsk motiflerinden etkilenmişlerdir. Özellikle de İÖ VII - IV. yy’lar arasında İtalya’da ve Alpler’in ötesinde yaşayan bronz işleyicilerinin yaptıkları Yunan üslubundan etkilenmiş şarap kaplarındaki vb. işlemelerden esinlenmişlerdir.
Ayrıca, Keltler, göçebe İskitlerin Bozkır sanatından kaynaklanan fantastik hayvan biçimlerinden de etkilenmişlerdir.
Waldalgesheim üslubu ve öbür üsluplar: Waldalgesheim üslubu (İÖ IV. yy ortaları - III. yy sonu), La Tene sanatının klasik dönemi sayılmaktadır. Adı, Almanya’da Rheinland eyaletindeki Waldalgesheim de ortaya çıkarılmış bir Kelt mezarlığından kaynaklanır. Bu mezarlıkta yaldızlı tunçtan büyük bir şişe, insan figürleri, tunç levhalar ve dönemin niteleyici eğrilerden oluşan süslemelerini taşıyan altın gerdanlıklar bulunmuştur.
Waldalgesheim üslubuyla aynı zamanlarda (İÖ III. - İÖ I. yy’lar) ortaya çıkan, “plastik üslup” diye adlandırılan üslup, kabartma süslemeler kullanılmış olmasıyla ve soyuttan figüratife, bitki motiflerinden hayvan motiflerine doğru bir gelişme eğilimiyle öbür üsluplardan ayrılır. Gene aynı dönemde ortaya çıkan “kılıç” üslubu, İsviçre’de bulunan kılıç kınlarında görülür ve zarif biçimde kazılmış bitki motifleriyle nitelenir.
İÖ III. - İÖ I. yy’lar arasında gerçekleştirilmiş metal paralarda yeni bir figüratif üslup görülürse de, genel olarak Kelt sanatı, İÖ II. yy’dan başlayarak kıta Avrupa’sında gerilemeye başlamış, Julius Sezar’ın seferleri sonucunda, kıtadaki La Tene sanatı yok olmuştur.
Ada üslubu: Kelt sanatının ada üslubu İÖ III. yy’dan başlayarak Britanya’da gelişmiş ve İS I. yy’ın ilk yıllarında doruğa ulaşmıştır. Waldalgesheim’dan getirilen ürünlerden esinlenilerek geliştirilen bu üslup, ilk dönemlerinde kıtadan getirilmiş örneklere büyük ölçüde benzemekle birlikte, İÖ II. yy’da Kelt sanatının çeşitli dinsel biçimleri Britanya’da gelişmiş ve İÖ II. yy sonu ile İS I. yy başları arasında, Britanya adasının güney kesiminde “ayna” üslubu diye adlandırılan üslup ortaya çıkmıştır: Tunç arkalıklı aynalar, süslenmiş kulplu içki maşrapaları, vb. çeşitli metaller ile demirden yapılmış süs eşyaları ayna arkalıklarını süsleyen bakışımlı sepet örgüsü şekilleriyle nitelendirilen bu üslubun en güzel örneklerinden biri, Northamptonshire’da Desborough’da bulunmuştur (British Museum, Londra).
Ada sanatı, Romalıların İS 43’te Britanya’yı fethinden sonra da varlığını sürdürmüş, Galler’de Llyn Cerrig Bach’te (Anglesey) ve Tal-y-Llyn’de (Merioneth), günümüzde Cardiff’teki Galler Ulusal müzesinde sergilenen çok sayıda süs eşyası bulunmuştur. Britanya’da İS I. ve II.yy’larda minecilik de yaygınlık kazanmıştır.
2. Hristiyan Kelt Sanatı
İS II.yy’dan sonra Kelt sanatı Britanya’da gün geçtikçe yok olduysa da V. yy’da, broşlar, vb. eşyalar üretilmeye başlanmasıyla yeniden canlandırıldı. Ama bu canlanış sırasında, La Tene Keltlerininkinden farklı bir üslup geliştirilerek Roma ve Anglo-Sakson motiflerinden esinlenildi. Bu üslup La Tene sanatının bazı üsluplarının korunmuş olduğu İrlanda’da hızla yayıldı.
Yeni hıristiyan Kelt sanatında özellikle dinsel amaçlı ürünler ortaya kondu: Metal kutsal eşya mahfazaları, taş haçlar, çapraz işlenmiş taş levhalar, erken hıristiyanlık dönemi manastırlarında yazılan ilahi kitapları. Söz konusu el yazmaları, hıristiyanlık öncesi el sanatını anımsatan ağ gibi örülmüş zarif çizgilerle ve üsluplaştırılmış hayvan başlarıyla süslenirdi: IX. yy’dan kaldığı sanılan, hıristiyan Kelt sanatının en güzel örneklerinden biri olan tezhipli Kell’in Kitabı (Trinity College, Dublin), vb. Kuzey İskoçya’da hıristiyan Pictlerin geliştirdikleri üslubun en başarılı örnekleriyse St. Ninian adasında bulunan İS VIII. yy’dan kalma gümüş ve metal eşyalardır. Eski mezarlıklarda oldukça yaygın olan Pict taş oymaları da, gizemli simgelerle süslenmiştir.
Vikingler, İrlanda sanatını yeniden canlandırmışlar ve İS XII. yy’a kadar Kelt üslubu süslemeli metal eşyalar üretilmiştir. Bu dönemden kalma başlıca örnekler arasında Cong Haçı (İrlanda Ulusal müzesi, Dublin), vb. sayılabilir. Hıristiyan Kelt sanatı, Northumbria’da Anglosakson Krallığı’nın sanatını da etkilemiş, ayrıca kıtaya giden İrlandalı keşişler aracılığıyla, Avrupa’da Frank sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.
Sponsorlu Bağlantılar
- Adı İsviçre’deki önemli bir Kelt yerleşme alanından kaynaklanan ve İÖ V. yy. ile İÖ II. yy. arasında keltler tarafından geliştirilen La Tene sanatı
- İS 400 - 1200 yılları arasında Britanya ve İrlanda’da geliştirilen hıristiyan Kelt sanatı
1. La Tene Sanatı
La Tene sanatı, Kelt Demir Çağı’nın Hallstatt evresini (İÖ 750 - 500) izleyen La tene döneminde ortaya çıkmış, başlangıçta Tuna’nın yukarı kesiminden Marn’a kadar uzanan, merkezi Almanya’nın güney kesimi olan bu sanat, çok geçmeden kıta Avrupa’sında geniş bir alana yayılmıştır. Başlıca ürünleri arasında tunç, altın, gümüş ve demirin biçimlendirildiği metal eşyalar sayılabilir; Bilezikler, gerdanlıklar, silahlar, ev araçları, ayin araç-gereçleri. Ayrıca taş ve tahtadan oyulmuş la Tene heykelleri de kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Bunların en ilgi çekicileri arasında, Çekoslovakya’da Prag yakınlarında bulunan, İÖ II. yy’dan kalma bir Kelt savaşçısının taştan başı (Prag Ulusal müzesi) ve İÖ I. yy’dan kalma, Kuzey Fransa’da Sources de-la Seine’de bulunan tahta figürler (Dijon Arkeoloji müzesi) sayılabilir. İşlenmiş tahtadan eşyalar ile boyalı çanak çömlekler günümüze kalmış, ama öbür metallerle yapılan örnekler, çoğunlukla yok olmuştur.
Erken üslup: La Tene sanatı, geometrik biçimlerden ve üsluplaştırılan hayvan figürlerinden oluşan kendi geleneklerini yaratan Hallstatt Keltlerinin yerel sanatından doğmuştur. Erken La Tene üslubu döneminde (İÖ V. yy başı IV. yy ortaları), Kelt sanatçıları, yeni biçimleri ve büyük bir çeşitlilik gösteren süs eşyalarını denemişler, Yunan ve Etrüsk motiflerinden etkilenmişlerdir. Özellikle de İÖ VII - IV. yy’lar arasında İtalya’da ve Alpler’in ötesinde yaşayan bronz işleyicilerinin yaptıkları Yunan üslubundan etkilenmiş şarap kaplarındaki vb. işlemelerden esinlenmişlerdir.
Ayrıca, Keltler, göçebe İskitlerin Bozkır sanatından kaynaklanan fantastik hayvan biçimlerinden de etkilenmişlerdir.
Waldalgesheim üslubu ve öbür üsluplar: Waldalgesheim üslubu (İÖ IV. yy ortaları - III. yy sonu), La Tene sanatının klasik dönemi sayılmaktadır. Adı, Almanya’da Rheinland eyaletindeki Waldalgesheim de ortaya çıkarılmış bir Kelt mezarlığından kaynaklanır. Bu mezarlıkta yaldızlı tunçtan büyük bir şişe, insan figürleri, tunç levhalar ve dönemin niteleyici eğrilerden oluşan süslemelerini taşıyan altın gerdanlıklar bulunmuştur.
Waldalgesheim üslubuyla aynı zamanlarda (İÖ III. - İÖ I. yy’lar) ortaya çıkan, “plastik üslup” diye adlandırılan üslup, kabartma süslemeler kullanılmış olmasıyla ve soyuttan figüratife, bitki motiflerinden hayvan motiflerine doğru bir gelişme eğilimiyle öbür üsluplardan ayrılır. Gene aynı dönemde ortaya çıkan “kılıç” üslubu, İsviçre’de bulunan kılıç kınlarında görülür ve zarif biçimde kazılmış bitki motifleriyle nitelenir.
İÖ III. - İÖ I. yy’lar arasında gerçekleştirilmiş metal paralarda yeni bir figüratif üslup görülürse de, genel olarak Kelt sanatı, İÖ II. yy’dan başlayarak kıta Avrupa’sında gerilemeye başlamış, Julius Sezar’ın seferleri sonucunda, kıtadaki La Tene sanatı yok olmuştur.
Ada üslubu: Kelt sanatının ada üslubu İÖ III. yy’dan başlayarak Britanya’da gelişmiş ve İS I. yy’ın ilk yıllarında doruğa ulaşmıştır. Waldalgesheim’dan getirilen ürünlerden esinlenilerek geliştirilen bu üslup, ilk dönemlerinde kıtadan getirilmiş örneklere büyük ölçüde benzemekle birlikte, İÖ II. yy’da Kelt sanatının çeşitli dinsel biçimleri Britanya’da gelişmiş ve İÖ II. yy sonu ile İS I. yy başları arasında, Britanya adasının güney kesiminde “ayna” üslubu diye adlandırılan üslup ortaya çıkmıştır: Tunç arkalıklı aynalar, süslenmiş kulplu içki maşrapaları, vb. çeşitli metaller ile demirden yapılmış süs eşyaları ayna arkalıklarını süsleyen bakışımlı sepet örgüsü şekilleriyle nitelendirilen bu üslubun en güzel örneklerinden biri, Northamptonshire’da Desborough’da bulunmuştur (British Museum, Londra).
Ada sanatı, Romalıların İS 43’te Britanya’yı fethinden sonra da varlığını sürdürmüş, Galler’de Llyn Cerrig Bach’te (Anglesey) ve Tal-y-Llyn’de (Merioneth), günümüzde Cardiff’teki Galler Ulusal müzesinde sergilenen çok sayıda süs eşyası bulunmuştur. Britanya’da İS I. ve II.yy’larda minecilik de yaygınlık kazanmıştır.
2. Hristiyan Kelt Sanatı
İS II.yy’dan sonra Kelt sanatı Britanya’da gün geçtikçe yok olduysa da V. yy’da, broşlar, vb. eşyalar üretilmeye başlanmasıyla yeniden canlandırıldı. Ama bu canlanış sırasında, La Tene Keltlerininkinden farklı bir üslup geliştirilerek Roma ve Anglo-Sakson motiflerinden esinlenildi. Bu üslup La Tene sanatının bazı üsluplarının korunmuş olduğu İrlanda’da hızla yayıldı.
Yeni hıristiyan Kelt sanatında özellikle dinsel amaçlı ürünler ortaya kondu: Metal kutsal eşya mahfazaları, taş haçlar, çapraz işlenmiş taş levhalar, erken hıristiyanlık dönemi manastırlarında yazılan ilahi kitapları. Söz konusu el yazmaları, hıristiyanlık öncesi el sanatını anımsatan ağ gibi örülmüş zarif çizgilerle ve üsluplaştırılmış hayvan başlarıyla süslenirdi: IX. yy’dan kaldığı sanılan, hıristiyan Kelt sanatının en güzel örneklerinden biri olan tezhipli Kell’in Kitabı (Trinity College, Dublin), vb. Kuzey İskoçya’da hıristiyan Pictlerin geliştirdikleri üslubun en başarılı örnekleriyse St. Ninian adasında bulunan İS VIII. yy’dan kalma gümüş ve metal eşyalardır. Eski mezarlıklarda oldukça yaygın olan Pict taş oymaları da, gizemli simgelerle süslenmiştir.
Vikingler, İrlanda sanatını yeniden canlandırmışlar ve İS XII. yy’a kadar Kelt üslubu süslemeli metal eşyalar üretilmiştir. Bu dönemden kalma başlıca örnekler arasında Cong Haçı (İrlanda Ulusal müzesi, Dublin), vb. sayılabilir. Hıristiyan Kelt sanatı, Northumbria’da Anglosakson Krallığı’nın sanatını da etkilemiş, ayrıca kıtaya giden İrlandalı keşişler aracılığıyla, Avrupa’da Frank sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.
Tanrı varsa eğer, ruhumu kutsasın... Ruhum varsa eğer!
