Yaylı Çalgılar - Viyol

VİYOL

VİYOLA DA GAMBA (İtalyancada “bacak viyolü”) olarak da bilinir,
yayla çalınan altı telli çalgı.

Öncelikle 16. yüzyıldan 18. yüzyıla değin oda müziğinde kullanılmıştır. Akort düzeni (iki dörtlü, bir büyük üçlü, iki dörtlü aralık) Rönesans lavtasınınkiyle aynıdır, perdeleri de onunkiler gibi kirişten yapılmıştır. Tiz (soprano), tenor ve bas olmak üzere üç boyda yapılır, bunların alt telleri sırasıyla re, Sol (ya da La) ve Re'ye akort edilirdi. Bu boylara daha sonra viyolone de eklendi. Viyolone, bas viyolün bir oktav altına akort edilen bir kontrbas viyoldü.

Viyolün özellikleri omuz kavislerinin düşük, pervazlarının derin, ince ve düz olmasıdır. Alt ucu dizlere dayanarak ya da bacaklar arasına yerleştirilerek dikey durumda çalınır. Çalgıya viyola da gamba da denmesinin nedeni budur. Viyolün eşiği, yayın her tele ayrı ayrı erişebilmesini sağlamak ve yay çekmeyi kolaylaştırmak için kavisli ve yüksek yapılır. Bu özellik kuvvetli çahşı olanaksız kıldığı gibi, yayın avuç tam karşıya gelecek biçimde tutuluşu da yumuşak çalış tarzını zorunluluk haline getirir.

16. yüzyılın ikinci yarısında toplu çalışlar, solo çalışlar ve küçük bir bas viyol olan viola bastarda için önemli bir repertuvar oluşmuş, çoksesli denebilecek bir viyol çalış üslubu da gelişmişti. Bu tarz çalışta çalgıcı tellerin ikisine (tel sayısı altıyı buluyordu) sol eliyle kısmen basardı. 17. yüzyılda çalgı besteleri üslubu değiştikçe, soprano ses alanı içindeki anlatımlı vokal ses önem kazandı; tiz (soprano) viyol, teknesinin derinliği nedeniyle tınlamak ve genizsi bir tınısı olan ve bu yüzden yeğlenen kemanla rekabet edemedi ve önemini yitirdi.

Bas viyol içinse, 16. yüzyıl ortalarında, karmaşık solo divisio'lardan (bir ezgi üzerinde yapılan süslü çeşitlemeler) oluşan bir repertuvar gelişti. Bunlar divisio viyolü adı verilen küçük bir bas viyolle çalmıyordu. 16. yüzyılın sonlarında bu moda geçince, normal boydaki solo bas viyol ya da viyola da gamba barok dönemin çalgı müziği formlarında kullanıldı. Solo bas viyol Almanya ve Fransa’da 18. yüzyılın ortalarına değin çalındı ve özellikle Fransa’da çalgıya la"ya akort edilen yedinci bir bas tel eklendi. Başka yerlerde bas viyol daha çok klavsene eşlik etmekte kullanıldı.

Bu iki çalgı sürekli bas tekniğinde kullanılarak barok çalgılar topluluğunda armoni eşliği sağlandı. Daha yem besteciler üst çalgı partilerinde tam armoniler yazmaya başlayınca, viyol de tümüyle kullanılmaz oldu. 20. yüzyılda ise çeşitli viyoller, Rönesans’ın ve barok dönemin parçalarının seslendirilmesi amacıyla yeniden kullanılmaktadır.

viyola d’amore

(İtalyancada “aşk viyolası”),
âhenk telleri olan tiz sesli bir tür viyol.

Biçimi viyolaya benzemekle birlikte, perdeleri yoktur ve keman gibi çahnır. Bağırsaktan yapılmış altı ya da yedi melodi teli vardır; bunlar çeşitli düzenlerde akort edilir. Âhenk telleriyse metaldendir ve perdeliğin hemen altındadır. Viyola d’amorenin adının, uç bölümündeki salyangozun çoğunlukla Âşk Tanrısı Cupido’nun (öbür adıyla Amor) başı biçiminde yapılmasından kaynaklandığı sanılır.

18. yüzyılda Vivaldi, Bach ve Cari Stamitz gibi bestecilerin yapıtları ile çok yaygınlaşan viyola d’amore, 1800’lerde neredeyse ortadan kalkmış, ama sonradan birkaç kez yeniden ilgi görmüştür. Meyerbeer, Puccini vb 19. yüzyıl bestecilerinin yapıtlarında viyola d’amore kullanmak gerekir. 20. yüzyılda Paul Hindemith viyola d’amore için bir sonat, bir de konçerto yazmıştır. 18. yüzyılda Türkiye’de kullanılan sinekeman gerçekte viyola d’amoredir.