Kütahya - Eskişehir Muharebeleri

Eskişehir - Kütahya Muharebeleri

Kurtuluş Savaşı'nda Yunan ordularıyla, 8-23 Temmuz 1921 tarihleri arasında, Eskişehir ve Kütahya dolaylarında yapılan savaşlar.

İnönü Savaşları'nı kaybetmesi üzerine, Yunanistan Türk ordusuna kesin bir darbe vurmak amacıyla genel seferberlik ilân etti ve Anadolu'daki kuvvetlerin artırılması yolunda hızlı bir çalışmaya girdi. Yunanlılar İzmir'de, Kral Konstantin'in başkanlığında bir toplantı yaptılar (19 Mayıs 1921) ve "Türk ordusunun kuvvetli bir kuşatma manevrasıyla güney yanından kavranarak yok edilmesi"ni kararlaştırdılar. II. İnönü Savaşı'ndan sonraki süre içinde, Türk ordusu da gücünü artırma çabasını hızlandırmıştı. Batı Cephesi'nde sevk ve idareyi kolaylaştırmak üzere bu cephedeki kuvvetler dört gruba ayrıldı. Ordunun harekât planının ana fikrinde bir değişiklik yapılmadı.

Plan yine "stratejik savunma"ya dayanıyordu. Buna göre, "uzaklardan itibaren kesin sonuçlu bir savaş kabul edilmeyerek Yunan ordusunun Bursa ve Uşak grupları karşısında örtme görevi yapmak üzere süvari birlikleri bırakılacak, İnönü-Kütahya-Afyonkarahisar genel hattı savunulacak, kuzey grubu (I. Grup) İnönü bölgesinde, güney grupları (III, IV. ve II. gruplar) büyük kısmıyla Kütahya bölgesinde, küçük kısmıyla ise Afyonkarahisar kesiminde bulunacak"tı. Yunan kuvvetlerinin saldırısı, önce 8 Temmuz 1921 günü Bursa bölgesinde başladı. Bunu Kütahya ve Uşak bölgelerinde girişilen harekât izledi. Yunanlılar, 11 Temmuz 1921 günü beş tümenle cepheden saldırırken, altı tümenle güneyden Türk sol kanadından Seyitgazi genel istikametinde kuşatma saldırısına geçtiler.

Sonraki günlerde, özellikle güney bölgesinde çok çetin ve kanlı savaşlar oldu. Yunan kuvvetleri dört kolda Eskişehir yönünde ilerlemeye başladı. Kuşatılmaktan kurtulmak için Türk ordusu, Eskişehir-Seyitgazi hattına çekilmek zorunda kaldı. TBMM Hükümeti Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Batı Cephesi Komutanlığı karargâhına gelerek (18 Temmuz 1921) durumu yakından inceledi ve tehlikeyi görerek, Batı cephesi komutanına, "Orduyu Eskişehir kuzeyi ve güneyinde topladıktan sonra düşman ordusu ile araya büyük bir mesafe koymak lâzımdır ki, ordunun derlenip toparlanması, düzen alması ve güçlenmesi mümkün olabilsin. Bunun için Sakarya doğusuna çekilmek yerinde olur" direktifini verdi. Türk ordusu çekilmeden önce Eskişehir bölgesinde bir karşı saldırı yaparak cephenin güney yanındaki Yunan baskısını hafifletmeye çalıştı ve takipten sıyrılarak Sakarya Irmağı doğusuna çekildi (25 Temmuz 1921).

Kütahya-Eskişehir Muharebeleri

Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, 10 Temmuz 1921 ile 24 Temmuz 1921 tarihleri arasında Yunanistan ile Ankara Hükûmeti ordusu arasında gerçekleşen muharebe. Muharebeyi kaybeden Ankara hükûmeti kuvvetleri Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmek zorunda kaldı.

Yunanlılar, Aslıhanlar ve Dumlupınar Muharebeleri ile Kütahya-Eskişehir Muharebeleri arasındaki üç aylık zaman içinde, Anadolu'daki kuvvetlerini 11 tümene çıkartarak daha da güçlenmiş bir durumda 10 Temmuz 1921'de Bursa-Eskişehir; Bursa-Tavşanlı-Kütahya; Uşak-Dumlupınar-Seyitgazi istikametlerinde üç ayrı koldan taarruza geçtiler.

1, 3, 4 ve 12nci Gruplar ile bir Mürettep Kolordu olmak üzere; 20 tümen ve 4 süvari tümeninden oluşan Türk Kuvvetleri ise İnönü-Kütahya-Döğer mevzilerinde savunma için tertiplenmişlerdi.

Türk Ordusu'nun imha edilmesini ve Afyon, Eskişehir, Kütahya gibi stratejik noktaların işgalini amaçlayan Yunanlılar; İnönü ve Kütahya tahkim edilmiş mevzilerine çatmak yerine, zayıf kuvvetlerle tutulmuş olan Türk Kuvvetlerini güney kanattan kuşatmak üzere harekata başladılar.

I. ve II.nci İnönü Muharebelerinin aksine, Bursa bölgesi'nde hareketsiz görünen Yunan Ordusu, Afyon cephesin'de başlangıçta 12 nci, müteakiben de 2 nci Türk Kolorduları bölgesine taarruza geçti. Afyon'u işgal eden ve 12 nci Kolorduya büyük zayiat verdirerek Afyon doğusuna çekilmeye zorlayan Yunanlılar, müteakiben taarruzlarını Altıntaş-Seyitgazi istikametinde yoğunlaştırdılar. 15 Temmuz 1921'de 4. Tümen komutanı Yb. Mehmet Nâzım Bey Yumruçal'da şehit oldu.

Yunan birlikleri 17 Temmuz'da İsmet Paşa (İnönü) komutasındaki Garp Cephesi kuvvetlerini, Mehmet Nazım Bey'in şehit düştüğü Yumruçal-Nasuhçal civarında cepheyi yarıp yenilgiye uğratarak Kütahya'yı ele geçirdiler. Aynı gün Fevzi Paşa ile birlikte cepheye gelerek Garp Cephesindeki TBMM kuvvetlerinin kuşatma tehdidi altına girdiğini gören Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) Türk ordusunun çekilmesini emretmek zorunda kaldı: Batı Cephesi birlikleri önce süratle Eskişehir-Seyitgazi hattına, daha sonra da Sakarya Nehri doğusuna ricat edecekti. Ancak bu hareket, TBMM Orduları'nın elde kalmasını sağlamış ve kuşatılarak yok edilmesini engellemiştir.

Komutayı ise, o zamana kadar Garp Cephesinin başında olan İsmet Paşa yerine bizzat kendisi ve Fevzi Paşa (Çakmak) ele alacaktı. Askerliğin gereği bunu gerektiriyordu ve süratle yerine getirilmeliydi. 19 Temmuz günü Eskişehir de düşünce, Fahrettin Altay komutasındaki 5'nci Süvari Grubu ve 1'nci Gruba bağlı Türk birlikleri Sakarya Nehrinin doğusuna çekildi. TBMM, 3 Ağustos 1921'de Tuğgeneral İsmet Paşa'yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden azlederek, aynı zamanda Başbakan ve Milli Savunma Bakanı da olan Orgeneral Fevzi Paşa'yı bu vazifeyle de görevlendirdi. TBMM aynı zamanda Mustafa Kemal Paşa'ya da Başkomutanlık görevini vererek orduları bizzat cephede yönetmesini istedi.

Hatırı sayılır büyüklükte ülke topraklarının Yunanlılara terk edilmesi anlamına gelen bu durum Yunanlıları ümitlendirirken, TBMM'de tedirginlik yaratmıştı. Bundan sonra Mustafa Kemal Paşa TBMM'nin ordu ile ilgili tüm yetkilerini meclis oylaması sonucu kendisinde "Başkomutan" olarak toplayarak "Tekalif-i Milliye" emirlerini çıkarttı. Arkasından da tarihte o ana kadar benzeri görülmemiş bir savaş biçimi olan, Türk milletinin "Topyekün Savaş"ını başlattı.
Kütahya-Eskişehir muharebelerinde iki önemli durum dikkati çekmektedir:
Birincisi; Yunan Bursa grubunun geç harekata başlaması sebebiyle Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa'nın birliklerin kullanılmasında tereddüte düşmesi neticesi ortaya çıkan yenilgidir.
İkincisi ise; birliklerin yaya olmaları sebebiyle iç hat manevrasının sağladığı avantajlardan istifade edilememesidir.