planör

havada süzülerek yol alan, motorsuz, hafif hava taşıtı.

Planörlerin dış yapısı küçük bir uçağınkine benzer, ama kanat açıklığı oranları daha büyük, gövdeleri uzun ve incedir. İniş hızları düşük olduğundan, iniş takımları dikmesizdir ve çoğunlukla gövdenin altında tek bir iniş takımı tekerleği vardır; çim ya da toprak yüzeylere inip-kalkan planörlerde iniş takımı bulunmayabilir. Planörlerde dümen pedallar yardımıyla; yatmayı sağlayan kanatçıklar ve yükselme-alçalmayı denetleyen yükseklik dümenleri ise bir levye ya da bir tekerlek aracılığıyla hareket ettirilir.

Planörün geliştirilmesinde pek çok bilim adamının katkısı vardır. Bunların en ünlüsü. 1867’de kardeşi Gustav ile birlikte havanın kaldırma kuvveti ve direnci üzerinde deneyler yapmaya başlayan Alman mucit Otto Lilienthal'dir (1848-96). Lilienthal kanatların kesit ve kamburlukları üzerinde çalışarak, planörlerin kararlılığını artırma yollarını araştırdı. Lilienthal'in geliştirdiği planörlerde denetim, sabit bir stabilizeye (uçağın kuyruğuna, bakışım eksenine paralel olarak yerleştirilmiş, yön kararlılığını denetleyen aerodinamik yüzey) yalnızca yukarı doğru hareket edecek biçimde bağlanmış yatay kuyruk yüzeyleriyle sağlanıyordu. Lilienthal 1891'de insan taşıyan ilk aracını yaptı ve bu araçla bayır aşağı koşarak havalanmayı başardı.
1896'da planör tasarımları yapmaya başlayan Fransız asıllı ABD’li mühendis Octave Chanute, Liliemhal'in denetim sistemini yetersiz bularak, dümen ve mafsallı kanatlar kullanımını başlattı. Chanute ün geliştirdiği planörlerin kararlılığı o kadar yüksekti ki, bunlar hiç kaza yapmadan 2 binden fazla uçuş gerçekleştirdiler.

Örville ve Wilbur Wright kardeşler ise en başarılı planörlerini 1902‘de gerçekleştirdiler. Bu planörlerde bir dikey dümen, uçuş sırasında hereket ettirilebilen bir yatay yükseklik dümeni ve kanadın firar kenarının yukarı aşağı hareket ettirilmesini sağlayan bir kanat eğme düzeneği bulunuyordu. Wright kardeşlerin geliştirdiği bu denetim sistemi hem planör uçuşlarını daha güvenli hale getirdi, hem de motorlu uçak tasarımı alanında önemli bir adım atılmasını sağladı.

I. Dünya Savaşı sonrasında uçak üretimi yasaklanan Almanlar kanat alanı ve taşıma kuvveti daha büyük, iniş hızı daha düşük olan ve uçuş sırasında daha büyük yüksekliklere çıkabilen yeni planörler geliştirdiler. Planörler 1935’ten sonra çeşitli havacılık ve meteoroloji gözlemlerinde kullanılmaya bifşladı. II. Dünya Savaşı sırasında birliklerin taşınmasında, özel olarak geliştirilmiş büyük planörler kullanıldı.

Bir planörün uçuş süresi, uçuş mesafesi ve çıkabileceği yükseklik, hava koşulları, kalkış hızı, planörün tipi vb gibi değişkenlere bağlıdır. Uygun koşullar gerçekleştiğinde bir planör 10.000 m yüksekliğe çıkabilir ve 1.300 km yol alabilir.

Planörlerde motor bulunmadığından bu taşıtların kalkış hızına erişebilmeleri için yardımcı itme sistemlerine gereksinimi vardır. Bu amaçla kullanılan en yaygın yöntem. planörün, hızı saâatte yaklaşık 100 km olan bir uçak tarafından 600-700 m yüksekliğe çekilmesidir.

Planör uçuşunda havanın çeşitli hareketlerinden yararlanılır. En yaygın uygulanan yöntem, yükselen sıcak hava akımlarından yararlanarak planörün yükseltilmesidir. Sıcak hava akımları çok hızlı yükseldiğinden, iyi kumanda edilirse planör kolayca yükseklik kazanabilir.

Ayrıca, bir bayırın yukarı doğru yönlendirdiği hava akımından yararlanarak planörün uzun uçuşlar yapması, rüzgârdaki düşey dalgalardan (örn. bir sıradağ dizisinin rüzgâr almayan tarafında) yararlanarak da planörün çok yükseklere çıkması sağlanabilir. Manevraları ve uçuşu kolaylaştırmak amacıyla planör altimetre, hava hız göstergesi, pusula, dönüş ve yatış göstergesi gibi, uçaklarda bulunan aygıtlarla donatılır. Planördeki en önemli aygıt ise, sapma çok küçük olsa bile pilota planörün yükseldiğini mi yoksa alçaldığını mı gösteren varyometredir.

Pek çok ülkede her yıl ulusal nitelikte planörcülük yarışmaları düzenlenmektedir, ilki 1937'de gerçekleştirilen dünya şampiyonası ise 1950’den beri iki yılda bir yapılmaktadır.

Türkiye'de planörcülük alanındaki eğitim çalışmaları Türk Hava Kurumu'nun (THK) 10 Temmuz 1936'da Eskişehir'de İnönü Planör Kampı’nı kurmasıyla başlamıştır. 1944'te açılan Ankara Etimesgut Uçak Fabrikasında bir süre çeşitli tiplerde planör üretimi yapılmış, ama daha sonra fabrika kapanınca bu yöndeki çalışmalar durmuştur. THK halen planörcülük alanındaki eğitim hizmetlerini Eskişehir İnönü Eğitim Merkezi ile Akşehir ve Selçuk'taki tesislerinde sürdürmekte ve her yıl çeşitli yaş gruplarında planör pilotları yetiştirmektedir. Ülkemizde ulusal nitelikte planörcülük yanşmaları düzenlenmemesine karşın, THK ekipleri Uluslararası Havacılık Federasyonu (FAI) tarafından düzenlenen uluslararası yarışmalara katılmaktadır.

BAKINIZ
George Cayley
Wright Kardeşler
Otto Lilienthal
Havacılık ve Havacılık Tarihi