Semerkand

Özbekistan’da, Semerkand yönetim biriminin (oblast) merkezi kent. Orta Asya’nın en eski kentlerindendir. Marakanda adıyla anıldığı İÖ 4. yüzyılda Sogdiana’nın başkentiydi. İÖ 329’da Büyük İskender tarafından ele geçirildi.

Daha sonra sırasıyla Orta Asya Türklerinin (ÎS 6. yy), Arapların (8. yy), Iran Samanilerinin (9-10. yy) ve çeşitli Türk halklarının (11-13. yy) egemenliğinde kaldı. Harezmşah yönetimindeyken 1220’de Moğol hükümdarı Cengiz Han tarafından yıkıldı. Moğol yönetimine karşı girişilen ayaklanmanın (1365) ardından, Timur’un kurduğu imparatorluğun başkenti oldu. Bibi Hanım Camisi yapı topluluğunu ve kendi anıtmezarını inşa ettiren Timur, kenti Orta Asya’nın en önemli ekonomik ve kültürel merkezi durumuna getirdi. 1500’de Özbeklerce fethedilen ve Buhara Hanlığı’na bağlanan kent, 18. yüzyıla doğru önemini yitirmeye başladı. 1720’lerden 1770’lere değin terk edilmiş olarak kaldı. Rus Çarlığı’na bağlı bir il merkezi (1887) ve demiryolu kavşağı olduktan sonra yeniden eski canlılığına kavuştu. 1924’ten 1930’a değin Özbekistan SSC’nin başkentiydi; 1938’ae Semerkand yönetim biriminin merkezi oldu.

İlk ve orta çağlarda Çin ve Hindistan’dan gelen ticaret yollarının kavşağında yer almasından kaynaklanan ticari önemi, 17. ve 18. yüzyıllarda azaldıysa da 1896’da demiryolunun gelişiyle yeniden arttı. İzleyen dönemde özellikle şarap, yaş ve kurutulmuş meyve, pamuk, pirinç, ipek ve deri ticareti gelişti. Günümüzde sanayisi büyük ölçüde çırçırcılık, ipek eğirme ve dokuma, meyve konserveciliği ile şarap, giyim eşyası, deri, ayakkabı ve sigara üretimi gibi tarıma dayalı dalları kapsar. Ayrıca traktör ve otomobil parçalarıyla sinema araçları imalatı da önem kazanmıştır. Kentte bir üniversitenin (1933) yanı sıra tarım, tıp ve ticaret yüksekokulları vardır. Nüfus (1991) 394.600.

Semerkand halısı

Asya’da Hotan, Kaşgar ve Yarkent gibi Şinkiang’dan (Çin Türkistanı) geçen eski İpek Yolu üzerindeki kentlerde Kırgız ya da Özbek kadınları tarafından dokunan döşeme yaygısı. Bu halılar eskiden Semerkand kentinde (Özbekistan) toplanıp pazarlandığı için, bu adla tanınmıştır.
Renkleri dışında genel havalarıyla Ortadoğu’dan çok Çin halılarına benzerler.

Semerkand seramiği

Orta Asya’daki Semerkand yöresinde (bugün Özbekistan'da yönetim birimi) üretilmiş seramikler. Siyah, kırmızı ve krem beyazı zemin üstünde yeşil, sarı, pembe ve kahverengi bezemeleri olan Semerkand seramikleri 10. yüzyılda en üstün düzeye ulaşmıştı. En ünlü ve belki de en eski örnekleri beyaz zemin üstünde siyahla yazılmış kûfi yazılarla süslüdür. Başka bezeme örgeleri arasında rozetler, palmetler, çiçekler, tavuskuşu tüyü, gözler ve geometrik desenler sayılabilir.